ABELEʼ táan u kanáantik u yalakʼ tamanoʼob yóokʼol junpʼéel puʼuk le táan u taal u tʼúubul kʼiinoʼ. Desde teʼeloʼ ku páajtal u yilik le baʼax ku léembal náachiloʼ: le tʼabaʼan máaskab ku pirinsuut utiaʼal maʼ u yokol mix máak tu jardinil Edenoʼ. U taataʼob kaʼacheʼ tiʼ kajaʼanoʼobiʼ, baʼaleʼ beoraaʼ mix máak ku páajtal u yokliʼ. Chéen tukult bix u wiltaʼal u tsoʼotsel u pool le táan u paakat kaʼanal táan u tuukul tiʼ Dios. ¿Jeʼel wa u páajtal u kaʼa náatsʼal wíinik tiʼ Dios kex chéen junpʼíiteʼ? Abeleʼ chéen letiʼe baʼax u kʼáatoʼ.

Abeleʼ táan u tʼankech. ¿Ku páajtal wa a wuʼuyik? Maʼ xaaneʼ jeʼel a tuklikeʼ: «Bix ken u tʼanen, si úuch kíimik». U jaajileʼ Abel le u kaʼatúul hijo Adanoʼ tsʼoʼok seis mil jaʼaboʼob kíimik, mix u taʼanil pʼaatal. Tsʼoʼoleʼ jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ: «Kimenoʼobeʼ maʼ u yojloʼob mix baʼaliʼ» (Eclesiastés 9:5, 10). Teʼ Biblia xanoʼ mix junpʼéel u tʼaan Abel tsʼíibtaʼaniʼ. ¿Baʼaxten túun ku yaʼalaʼal táan u tʼankoʼon?

Dioseʼ tu tsʼáaj tu tuukul apóstol Pablo utiaʼal ka u yaʼale: «Kex kimen Abeleʼ, láayliʼ táan u tʼaan tu yoʼolal le oksaj óolal anjitiʼoʼ» (Hebreob 11:4). ¿Bix túun u tʼankoʼon Abel? Tu yoʼolal u oksaj óolal wa u fe. Abeleʼ letiʼe yáax máak eʼes le jatsʼuts modosaʼ. Jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ le nojoch fe tu yeʼesoʼ tak bejlaʼa kuxaʼaneʼ yéetel ku péeksikoʼon k-beet jeʼex letiʼeʼ. Le oʼolaleʼ ken kaanbalnakoʼon tiʼ letiʼeʼ ku páajtal k-uʼuyik bey jach tu jaajil táan u tʼankoʼoneʼ.

Baʼaleʼ ¿bix túun jeʼel k-kaanbal tiʼ Abel wa chéen junpʼíit baʼax ku yaʼalik le Biblia tu yoʼolaloʼ? Koʼox ilik.

Abeleʼ síij jach tu káajbal wíinik way yóokʼol kaabeʼ. Le ka tʼaanaj Jesús tiʼ le «ka beetaʼab yóokʼol kaab[oʼ]» tu yaʼalaj u kʼaabaʼ Abel (Lucas 11:50, 51). Chíikaʼan u yilaʼaleʼ Jesuseʼ táan u tʼaan tiʼ le máaxoʼob kun salvartbiloʼob tiʼ le kʼebanoʼ. Kex Abel letiʼ u kantúul wíinik anchaj way yóokʼol kaabeʼ, tu táan Dioseʼ letiʼe yáax wíinik ku náajmatik u salvartaʼaloʼ. * Jeʼex k-ilkoʼ maʼ anchaj uláakʼ wíinik áantik Abel u beet baʼax maʼalobiʼ.

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ jach yaachajaʼan u yóol le máakoʼob tu yoʼolal le baʼax tu peʼertoʼoboʼ. Adán yéetel Eva, u taataʼob Abeleʼ, láayliʼ kiʼichkelmoʼob yéetel tʼaʼajoʼobeʼ, baʼaleʼ u yojloʼob yaan baʼax kʼaas tsʼoʼok u beetkoʼob. Letiʼobeʼ minaʼan u kʼebanoʼob yéetel jeʼel u páajtal u kuxtaloʼob minaʼan u xuul kaʼacheʼ. Baʼaleʼ tu tsʼáajubaʼob tu contra Jéeoba Dios, le oʼolal jóoʼsaʼaboʼob tu jardinil Edén le tuʼux kajaʼanoʼob kaʼachoʼ. Úuchik u tsʼáaikoʼob u tsʼíibolaloʼob táanileʼ tu peʼertoʼob u páajtalil u kuxtaloʼob x-maʼ kʼebanil utiaʼal mantatsʼ; maʼ tuukulnajoʼob mix tiʼ u chʼiʼibaloʼobiʼ (Génesis 2:15–3:24).

Paachil tiʼ le jardinoʼ Adán yéetel Evaeʼ jach yaj úuchik u kuxtaloʼob. Kex beyoʼ le ka síij u yáax paaloʼobeʼ tu tsʼáajoʼob u kʼaabaʼt Caín, u kʼáat u yaʼaleʼ «Baʼal Beetaʼan», ka tu yaʼalaj Eva yéetel kiʼimak óolal:  «Yaanten juntúul in xibil paal, Yuumtsil tsʼáaten». Yéetel le tʼaanoʼobaʼ tu yeʼesaj láayliʼ kʼajaʼantiʼ le baʼax tu yaʼalaj Jéeoba teʼ jardinoʼ: u «chʼiʼibal» juntúul koʼoleleʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil u xuʼulsik le Kʼaasilbaʼal tu tusaj Adán yéetel Evaoʼ (Génesis 3:15; 4:1). Maʼ xaaneʼ Evaeʼ tu tukleʼ letiʼ u koʼolelil le profecíaoʼ, yéetel Caín u yáax paaleʼ letiʼe «chʼiʼibal» aʼalaʼaboʼ.

¡Jach óotsil wa bey tu tukliloʼ! Tsʼoʼoleʼ wa letiʼ yéetel u yíicham tu yoksoʼob tu pool Caín le tuukul beyaʼ, tu kʼaskúuntoʼob tumen tu beetoʼob u taaskuba noj baʼalil. Ka máan kʼiineʼ, Evaeʼ anchaj uláakʼ juntúul u paal, baʼaleʼ mix tuʼux k-ilik wa tu yaʼalaj baʼaloʼob maʼalobtak tu yoʼolal, baʼaxeʼ tu tsʼáajoʼob u kʼaabaʼt Abel, maʼ xaaneʼ u kʼáat u yaʼaleʼ «Múus Iikʼ» wa «Chéen Kunel» (Génesis 4:2). ¿Bey wa tu tsʼáajilakoʼob u kʼaabaʼ tumen maas yaʼab baʼax ku páaʼtkoʼob tiʼ Caín ke tiʼ letiʼ? Maʼ xaaneʼ le oʼolal.

Jeʼel bixakeʼ yaʼab baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le yáax taatatsiloʼobaʼ. Yéetel le baʼax ka waʼalik yéetel ka beetkoʼ, ¿táan wa a kaʼansik a paalal u yaabiltoʼob Jéeoba yéetel u biskubaʼob tu yéetel? ¿Wa táan a beetik ka u nojbaʼalkúuntubaʼob, u tsʼuʼuttaloʼob yéetel u tsʼíiboltkoʼob yaʼab baʼaloʼob? Kex le yáax taatatsiloʼobaʼ maʼ tu beetoʼob baʼax unajeʼ láayliʼ yaan esperanza tiʼ u chʼiʼibaloʼobeʼ.

Jeʼex u bin u nojochtal le kaʼatúul xiʼipaloʼobaʼ bey úuchik u bin u kaʼansaʼaloʼob u náajaltoʼob baʼax kʼaʼabéet tu yotochoʼob. Caíneʼ tu kanaj u meyajt le luʼumoʼ, Abeleʼ u kanáantik tamanoʼob.

Baʼaleʼ Abeleʼ tu beetaj junpʼéel baʼax maas jach kʼaʼanaʼan. Tu yáamil le jaʼaboʼoboʼ tu yeʼesaj fe, le jatsʼuts modos tu tsʼíibtaj Pablo ka máan kʼiinoʼ. ¡Chéen tukle! Mix juntúul wíinik eʼes tiʼ Abel bix jeʼel u yantal u fejeʼ. ¿Bix túun anchajik u fe tiʼ Jéeoba? Koʼox ilik óoxpʼéel baʼal áante.

Baʼaxoʼob u beetmaj Jéeoba.

U jaajileʼ Jéeobaeʼ tu kʼaakʼastʼantaj le luʼumoʼ yéetel tu beetaj u jóokʼol kʼiʼixoʼob yéetel kʼaakʼas xíiwoʼob, ka talamchaj u meyajtaʼal. Kex beyoʼ le luʼumoʼ ku tsʼáaik u yich utiaʼal u tséentkuba Abel yéetel u láakʼtsiloʼob. Tsʼoʼoleʼ yaan baʼaloʼob maʼ kʼaakʼastʼantaʼaboʼobiʼ: baʼalcheʼob, chʼíichʼoʼob, kayoʼob, puʼukoʼob, áakʼaloʼob, áalkab jaʼob, kʼáaʼnáaboʼob, kaʼan, múuyaloʼob, Kʼiin, Luna yéetel estrellaʼob. Jeʼel tuʼuxak ka paakatnak Abeleʼ ku páajtal u yilik bukaʼaj nojchil u yaabilaj, u naʼat yéetel u yutsil Jéeoba Dios (Romailoʼob 1:20). Tumen chʼíik u tuukul tiʼ le baʼaloʼobaʼ u fe Abeleʼ muʼukʼaʼanchaji.

Abeleʼ suuk wal u jóoʼsik u súutukil utiaʼal u tuukul tiʼ Dioseʼ. Máans ta tuukul Abel táan u kanáantik u tamanoʼob. Juntúul j-kanan tamaneʼ yaʼab u xíimbal. Ku bisik le mejen baʼalcheʼob tiʼ puʼukoʼob yéetel tiʼ táax luʼumoʼob, ku kʼáatmáan tiʼ áalkab jaʼob, ku kaxtik oʼolki suʼuk, maʼalob áakʼaloʼob yéetel maʼalob kúuchiloʼob utiaʼal u jeʼeleloʼob. Ichil tuláakal le baʼalcheʼob u beetmaj Diosoʼ, le tamanoʼoboʼ bey maas kʼaʼabéet u yáantaʼaloʼobeʼ, bey  beetaʼaniliʼob utiaʼal u nuʼuktaʼaloʼob yéetel u kanáantaʼaloʼob tumen wíinikeʼ. A tuklikeʼ, ¿tu tsʼáaj cuenta wa Abel kʼaʼabéet u nuʼuktaʼal xan yéetel u kanáantaʼal tumen juntúul Máax maas yaan u naʼat yéetel u páajtalil? Míin yaʼab u téenel bey tu yaʼalil ich payalchiʼoʼ, yéetel leloʼ le áant u maas nojochtal u fe.

Baʼaxoʼob u yaʼalmaj Jéeoba.

Adán yéetel Evaeʼ tu tsikbaltoʼob wal tiʼ u paalal baʼaxten jóoʼsaʼaboʼob tu jardinil Edeneʼ. Le oʼolal Abeleʼ yaʼab baʼaloʼob kʼaʼanaʼantak anchaj u tukle.

Jéeobaeʼ tu yaʼalaj yaan u pʼáatal kʼaakʼastʼantaʼan le luʼumoʼ. Abeleʼ tu yilaj u béeytal le baʼax tu yaʼalaj Jéeobaoʼ, tumen joʼopʼ u yantal kʼiʼixoʼob yéetel kʼaakʼas xíiwoʼob. Jéeobaeʼ tu yaʼalaj xaneʼ yaan u muʼyaj Eva ken kʼojaʼanchajak tiʼ chaambal bey xan ken u síijse. Le ka síij u yíitsʼnoʼobeʼ, Abeleʼ tu yilaj jaajchaj xan le baʼax aʼalaʼaboʼ. Jéeobaeʼ u yaʼalmaj xaneʼ Evaeʼ yaan u yuʼubik bey jach táaj kʼaʼabéet u yaabiltaʼal yéetel u kanáantaʼal tumen u yíichameʼ, yéetel Adán xaneʼ yaan bin u «yantal u páajtalil [tu] yóokʼol» Eva. Abeleʼ tu yilaj jach bey úuchikoʼ. Tu tsʼáaj cuentaeʼ béeychaj tuláakal le baʼax tu yaʼalaj Jéeobaoʼ. Le oʼolal tu creertaj xaneʼ Dioseʼ jach tu jaajil yaan u tsʼáaik junpʼéel «chʼiʼibal» utiaʼal u yutskíintik le baʼax kʼaskúuntaʼab teʼ Edenoʼ (Génesis 3:15-19).

Máaxoʼob meyajtik Jéeoba.

Mix juntúul wíinik áant Abel u beet baʼax maʼalob, baʼaleʼ way Luʼumeʼ maʼ chéen wíinik ku páajtal u tuukul tiʼ Dios teʼ kʼiinoʼoboʼ. Le ka jóoʼsaʼab Adán yéetel Eva teʼ jardinoʼ, Jéeobaeʼ tu yilaj maʼ u yokoloʼob mix letiʼob mix u paalaloʼob teʼ Paraísooʼ. Tu yokbalil le jardinoʼ tu pʼataj querubinoʼob —angeloʼob jach nojoch u páajtaliloʼob— bey xan junpʼéel tʼabaʼan espada mantatsʼ táan u pirinsuut (Génesis 3:24).

Máans ta tuukul Abel tu paalil táan u yilik le querubinoʼoboʼ. Chíikaʼan wal jach muʼukʼaʼanoʼob yéetel táaj nojoch u páajtaliloʼobeʼ. Le espada xan mantatsʼ táan u tóochʼbal u kʼáakʼil yéetel mantatsʼ táan u pirinsuutoʼ, ku yoksik saajkil tiʼ máak. ¿Jaytéen tu yilaj Abel u náakal u yóol le querubinoʼob yéetel u pʼatkoʼob le meyaj tsʼaʼabtiʼoboʼ? Mix juntéen. Sáamsamal, bul kʼiin yéetel bul áakʼab, tu yáamil le mesoʼob yéetel le jaʼaboʼoboʼ, le muʼukʼaʼan angeloʼobaʼ tiʼ waʼalakbaloʼobiʼ. Abel túuneʼ tu kaneʼ yaan máaxoʼob jach chúukaʼan u yóol u meyajtoʼob Jéeoba. Tu kanaj xaneʼ le querubinoʼobaʼ mantatsʼ ku yuʼubikoʼob u tʼaan Jéeoba, maʼ jeʼex u láakʼtsiloʼobeʼ. Le baʼaxoʼob tu yilaj tiʼ le angeloʼobaʼ le áant wal utiaʼal ka jach muʼukʼaʼanchajak u fejeʼ.

Bey túunoʼ, úuchik u tuukul Abel tiʼ le baʼaxoʼob u beetmaj Jéeoba, tiʼ le baʼaxoʼob u yaʼalmaj yéetel tiʼ le máaxoʼob meyajtikoʼ, le beet u maas muʼukʼaʼantal u fe. Le oʼolal túun ku páajtal u yaʼalaʼal Abeleʼ láayliʼ táan u tʼankoʼoneʼ. Lelaʼ ku kaʼansik tiʼ le táankelem paalaloʼoboʼ jeʼel u páajtal u yantal u fejoʼob tiʼ Jéeobaeʼ, kex jeʼel baʼalak ka u beet u láakʼtsiloʼobeʼ. Toʼon xaneʼ yéetel le baʼaxoʼob u beetmaj Diosoʼ, yéetel le Bibliaoʼ bey xan yéetel le yaʼabkach máakoʼob chúukaʼan u yóol u meyajtoʼob Diosoʼ, jeʼel u páajtal u yantaltoʼon junpʼéel fe muʼukʼaʼaneʼ.

Jeʼex u bin u muʼukʼaʼantal u fe Abeleʼ bey u bin u maas taaktal u beetik wa baʼax utiaʼal u yeʼesik. Baʼaleʼ ¿baʼax jeʼel u tsʼáaik juntúul luʼumkabil wíinik tiʼ Dios le Máax beetmil tuláakal baʼaloʼ? Dioseʼ maʼ kʼaʼabéet ka áantaʼakiʼ mix ka siʼibik wa baʼax tiʼ tumen wíinikiʼ. Baʼaleʼ Abeleʼ kʼuch u naʼat junpʼéel baʼal: wa yéetel u jaajil u yóol ku kʼubik tiʼ Jéeoba u maas maʼalobil le baʼaxoʼob yaantiʼoʼ, Jéeoba u Taata yaan teʼ kaʼanoʼ yaan u kʼamik yéetel kiʼimak óolal.

Abel túuneʼ tu kíimsaj jujuntúul tamanoʼob utiaʼal u kʼubik tiʼ Jéeoba. Tu yéeyaj u maas maʼalobiloʼob, le yáax síijoʼoboʼ, ka tu chʼaʼaj le u xéexetʼal tu tuklaj maas maʼalobtak utiaʼal u kʼubikoʼ. Caín xaneʼ u kʼáat ka kiʼikiʼtʼantaʼak tumen Dios yéetel ka lúubuk utsil tu táan, le oʼolal tu yéeyaj xan jujunpʼéel u yich u paakʼal utiaʼal u kʼubik tiʼ Dios. Baʼaleʼ maʼ yéetel u jaajil u yóol tu beetiʼ. Lelaʼ tiʼ chíikpaj le ka tu kʼubaj u siibaloʼoboʼ.

 Tu kaʼatúulal tu tʼaboʼob kʼáakʼ yóokʼol multun utiaʼal u kʼubik u siibaloʼob, maʼ xaaneʼ naatsʼ tiʼ le querubinoʼoboʼ tumen teʼ kʼiinoʼoboʼ chéen letiʼob representartik Jéeoba way Luʼumeʼ. ¿Baʼax túun úuchi? Jéeobaeʼ «tu kʼamaj yéetel utsil óolal Abel bey xan u [siibal]» (Génesis 4:4). ¿Bix úuchik u yeʼesik Jéeoba táan u kʼamik le siibalaʼ? Le Bibliaoʼ maʼ tu yaʼalik. Baʼaleʼ ¿baʼaxten lúub utsil Abel tiʼ Dios?

¿Chéen wa yoʼolal le baʼax tu kʼuboʼ? Le siibal tu kʼubaj Abeloʼ junpʼéel baʼal kuxaʼan, ku chʼaʼik u yiikʼ, yéetel tu wekaj u kiʼichkelem kʼiʼikʼel tu táan Dios. Maʼ xaaneʼ Abeleʼ tu tsʼáaj cuenta jach koʼoj u tojol le baʼax tu beetoʼ. Le ka máan yaʼab sigloʼobeʼ Dioseʼ tu yaʼalaj ka kíimsaʼak tamanoʼob láaj uts u wíinkliloʼob utiaʼal u yeʼesik bix ken u kʼub u kuxtal u Paal minaʼan u kʼeban. Le oʼolal tiʼ u Paal Dioseʼ ku yaʼalaʼal xan «u taman [Dios]», le máax tu wekaj u kʼiʼikʼel t-oʼolaloʼ (Juan 1:29; Éxodo 12:5-7). Baʼaleʼ Abeleʼ maʼ tu yojéeltaj mix tu naʼataj tuláakal le baʼaloʼobaʼ.

Kex beyoʼ yaan junpʼéel baʼax k-ojel: tu kʼubaj u maas maʼalobil tiʼ Jéeoba. Abeleʼ lúub utsil tiʼ Jéeoba, maʼ chéen yoʼolal le baʼax tu kʼuboʼ baʼaxeʼ tu yoʼolal le baʼax tu yilaj Dios ichil u puksiʼikʼaloʼ. Le baʼax tu beetaj Abeloʼ tu beetaj yoʼolal u yaabilaj yéetel u fe tiʼ Jéeoba.

Baʼaleʼ maʼ bey úuchik yéetel Caínoʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ «maʼ bey kʼaʼamik Caín mix u [siibaliʼ]» (Génesis 4:5). Maʼ tumen wa kʼaas le baʼax tu kʼuboʼ; tumen ka máan kʼiineʼ u Ley Dioseʼ tu yaʼalaj jeʼel u páajtal u kʼuʼubul u yich le paakʼaloʼob tiʼoʼ (Levítico 6:14, 15). Baʼax úucheʼ «le baʼax ku beetik [kaʼach] Caínoʼ kʼaas» (1 Juan 3:12). Jeʼex u tuklik yaʼab máakoʼob bejlaʼeʼ, Caíneʼ tu tuklaj Dioseʼ jeʼel u kʼamik máak kex maʼ yéetel u jaajil u yóol táan u meyajtikiʼ. Tu yoʼolal le baʼaxoʼob tu beetoʼ séeb úuchik u yilaʼaleʼ maʼ jaaj wa u yaabiltmaj Diosiʼ, mix u tsʼaamaj u fe tiʼ letiʼiʼ.

Le ka tu yilaj Caín maʼ lúub utsil tiʼ Jéeobaeʼ, tu lugar u beetik baʼaloʼob maʼalobtak jeʼex Abeleʼ, tu chʼaʼpʼektaj. Jéeobaeʼ tu yilaj baʼax táan u yúuchul tu puksiʼikʼal, ka tu tsolaj u nuʼuk tiʼ. Tu yaʼalajtiʼeʼ wa maʼ tu xuʼulul u beetik beyoʼ jeʼel u lúubul tiʼ nojoch kʼebaneʼ, baʼaleʼ wa ku kʼexik u modoseʼ jeʼel u lúubul utsil tu táaneʼ (Génesis 4:6, 7).

Caíneʼ maʼ tu yuʼubaj u tʼaan Diosiʼ. Baʼaxeʼ tu yaʼalaj tiʼ u yíitsʼin ka xiʼik kʼáax tu yéetel; teʼ túunoʼ tu nóokjatsʼtaj, ka tu kíimsaj (Génesis 4:8). Jeʼel u páajtal u yaʼalaʼaleʼ Abeleʼ letiʼe yáax máak kíimsaʼab tu yoʼolal baʼax ku creertikoʼ. Baʼaleʼ kex kimeneʼ tak bejlaʼa ku kʼaʼajsaʼaleʼ.

U kʼiʼikʼel Abeleʼ bey awatbil u kʼáatik tiʼ Jéeoba Dios ka u beet justiciaeʼ. Dios túuneʼ tu castigartaj Caín tu yoʼolal le kʼaakʼas baʼal tu beetoʼ (Génesis 4:9-12). Baʼaleʼ u maas kʼaʼanaʼanileʼ, láayliʼ ku páajtal k-kaanbal tiʼ bix tu yeʼesil u fe Abeleʼ. Kex tu kʼiiniloʼob Abel jach yaʼab jaʼaboʼob ku kuxtal le máakoʼoboʼ, letiʼeʼ maʼ tu chukaj mix cien jaʼaboʼobiʼ. Baʼaleʼ tu yáamil le tsʼeʼetsʼek jaʼaboʼob kuxlajoʼ Abeleʼ tu yilaj u kiʼimakkúuntik u yóol Jéeoba. Le ka kíimoʼ u yojel yaabiltaʼan yéetel kʼamaʼan tumen Jéeoba u Taata yaan teʼ kaʼanoʼ (Hebreob 11:4). Toʼon xaneʼ k-ojel láayliʼ tiaʼan Abel tu tuukul Jéeobaeʼ yéetel maʼ kun xáantal ken kaʼa kuxkíintaʼak tiʼ junpʼéel Paraíso way Luʼumeʼ (Juan 5:28, 29). ¿Maʼ wa uts ta tʼaan ka a kʼaj óoltiʼ? Wa beyoʼ kaanbalnen tiʼ Abel yéetel tiʼ le nojoch fe tu yeʼesoʼ, tumen letiʼeʼ jach tu jaajil táan u tʼankech.