¿Ku yaʼalik wa le Biblia u jaajil yoʼolal Jesusoʼ?

¿Jaaj wa ta tʼaan maʼ kíim Jesús teʼ Gólgota, jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ? ¿Jaaj wa ta tʼaan tsʼoʼok u beel yéetel María Magdalena yéetel anchaj u paalaloʼob? ¿Jaaj wa ta tʼaan jach maʼ utstutʼaan u náaysik u yóol yéetel u pʼeek u yantal yéetel uláakʼ máakoʼob? ¿Tu kaʼansaj wa ta tʼaan baʼaloʼob maʼ teʼ Biblia u taaloʼ?

TEʼ KʼIINOʼOBAʼ tsʼoʼok u maas creertaʼal le baʼaloʼobaʼ, yoʼolal jujumpʼéel novelaʼob yéetel peliculaʼob tsʼoʼok u beetaʼal. Baʼaleʼ maʼ chéen letiʼe baʼaloʼob beetik u creertaʼaloʼ, yaan xan periodicoʼob yéetel libroʼob ku kaʼanskoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtak (wa apócrifos) beetaʼaboʼob teʼ siglo 2 yéetel 3. Le documentoʼobaʼ ku yaʼalikoʼob bin jujumpʼéel baʼaloʼob maʼatech u yaʼalik le Evangelioʼob yoʼolal u kuxtal Jesusoʼ. ¿Jaaj wa túun le baʼaloʼobaʼ? ¿Bix jeʼel k-ojéeltik wa ku yaʼalik u jaajil le Biblia yoʼolal Jesusoʼ?

Utiaʼal k-ilik u núukil le kʼáatchiʼobaʼ yaan óoxpʼéel baʼaloʼob jeʼel u yáantkoʼon k-naʼateʼ. Yáaxeʼ, máaxoʼob tsʼíibt le Evangelioʼoboʼ yéetel  baʼax kʼiin ka tu tsʼíibtoʼob. U kaʼapʼéeleʼ máax aʼal maʼalob ka táakbesaʼakoʼob ichil le Bibliaoʼ yéetel bix beetaʼabik. * U yóoxpʼéeleʼ unaj k-ojéeltik tuʼux u taal le libroʼob ku kaʼanskoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtakoʼ yéetel baʼax jelaʼankúuntkoʼob tiʼ le beetaʼab u tsʼíibtaʼaloʼob tumen Diosoʼ.

¿Baʼax kʼiin yéetel máaxoʼob tsʼíibt le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ?

Kex yaʼab baʼax eʼesik u Evangelioi Mateo tsʼíibtaʼab tu jaʼabil 41, óoliʼ ocho jaʼaboʼob tsʼoʼokok u kíimil Cristoeʼ, yaʼab eruditoʼobeʼ ku yaʼalikoʼobeʼ tsʼokaʼaniliʼ u máan le jaʼab jeʼel ka tsʼíibtaʼaboʼ. Kex beyoʼ ojéelaʼaneʼ tuláakal le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ tsʼoʼoksaʼab tu tsʼoʼokbal le yáax siglooʼ.

Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ yaʼab máaxoʼob kuxaʼanoʼob tu yiloʼob bix kuxlajik, kíimik yéetel bix kaʼa kuxkíintaʼabik Jesús. Letiʼobeʼ jeʼel u páajtal u yaʼalikoʼob jaaj baʼax ku yaʼalik le Evangelioʼoboʼ yéetel jeʼel u yaʼalikoʼob baʼax maʼ maʼalob tsʼíibtaʼanoʼob kaʼacheʼ. Yoʼolal lelaʼ utúul máax jach u xokmaj baʼaloʼob yaan yil yéetel le Biblia ku kʼaabaʼtik, Frederick F. Bruce ku yaʼalik: «Le máaxoʼob tiʼ kʼaʼaytajnaj le apostoloʼob úuchjeakiloʼ u yilmoʼob tuláakal le baʼaxoʼob ku kʼaʼaytaʼaltiʼoboʼ, lelaʼ upʼéel baʼax áant le apostoloʼob úuchjeakiloʼ. Maʼ chéen tu yaʼaloʼob wa jaaj le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼoboʼ, baʼaxeʼ tu yaʼaloʼobtiʼob “jeʼel bix maʼalob a wojelileʼexoʼ” (Hch 2:22)».

¿Máaxoʼob tsʼíibt le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ? Yaʼab tiʼ u doce apostoloʼob Jesús yéetel uláakʼ disipuloʼob. Óoliʼ tuláakloʼob jeʼex Santiago, Judas yéetel maʼ xaaneʼ tak Marcoseʼ, tiaʼanoʼob yéetel le apostoloʼob teʼ Pentecostés tiʼ u jaʼabil 33. Uláakʼ utúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibtoʼ apóstol Pablo. Letiʼob kaʼacheʼ jach u múuchʼ yanikoʼob yéetel le Cuerpo gobernante anchaj teʼ múuchʼulil teʼ yáax siglooʼ yéetel tuʼux táakaʼan le apostoloʼoboʼ yéetel u ancianoiloʼob Jerusalén (Beetaʼanoʼob 15:2, 6, 12-14, 22; Galaciailoʼob 2:7-10).

Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼob ka u tsʼoʼoksoʼob le meeyjil kʼaʼaytaj tu káajsaj letiʼoʼ (Mateo 28:19, 20). Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Le máax uʼuyikeʼexeʼ teen ku yuʼubiken» (Lucas 10:16). Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan tiʼobeʼ u espíritu santo, wa u kiliʼich muukʼ Dios kun áantkoʼob utiaʼal u tsʼoʼokbeskoʼob le meyajaʼ. Bey túunoʼ le ka tsʼaʼab le Kiliʼich Tsʼíiboʼob tiʼ le yáax cristianoʼob tumen le apostoloʼob yéetel le máaxoʼob áantoʼoboʼ, tu kʼamoʼob tubeel tumen u espíritu santo Dios áant u tsʼíibtoʼob.

Jujuntúul tiʼ le máaxoʼob tsʼíibt le Bibliaoʼ tu yeʼesoʼob jach ku creerkoʼob tiʼ Dios u taal le baʼax tu tsʼíibtoʼoboʼ bey xan le baʼax tu tsʼíibtaj u maasiloʼ. Jeʼex Pedroeʼ tu chʼaʼachiʼitaj le cartaʼob tu tsʼíibtaj le apóstol Pablooʼ yéetel tu yileʼ tiʼ Dios u taal jeʼex «uláakʼ jaatsoʼob tiʼ le Kiliʼich Tsʼíiboʼ» (2 Pedro 3:15, 16). Pabloeʼ tu yaʼalaj xaneʼ le apostoloʼob yéetel uláakʼ profetaʼoboʼ áantaʼaboʼob tumen u espíritu santo Dios (Efesoiloʼob 3:5).

Yoʼolal le baʼax tsʼoʼok k-ilkaʼ jeʼel u páajtal k-aʼalikeʼ le baʼax ku yaʼalik le Evangelioʼoboʼ tiʼ Dios u taal yéetel jach jaaj baʼax ku yaʼalikoʼob. Maʼ chéen cuentoʼob yéetel tsikbaloʼobiʼ. Baʼaloʼob uchaʼantak tsʼíibtaʼan tumen máaxoʼob il u yúuchul yéetel nuʼuktaʼaboʼob tumen u espíritu santo Dios.

¿Máax aʼal baʼax libroiloʼob kun oksbiliʼ?

Yaan máaxoʼob aʼalikeʼ le u yilaʼal baʼax libroʼob kun antal ichil le kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ ilaʼab yaʼab sigloʼob tsʼoʼokok u yúuchul le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼaboʼoboʼ. Yéetel ku yaʼalaʼaleʼ lelaʼ beetaʼab tumen upʼéel iglesia tsʼaʼan u páajtalil tumen le emperador Constantinooʼ. Baʼaleʼ yaan baʼaxoʼob eʼesik maʼ bey úuchikiʼ.

Utúul profesor ku xokik baʼaxoʼob uchaʼan teʼ iglesiaʼob ku kʼaabaʼtik Oskar Skarsauneeʼ, ku yaʼalik: «Le u yilaʼal baʼax libroiloʼob kun tsʼaabil teʼ Nuevo Testamentooʼ, maʼ ilaʼab tumen u maas nojchil le religionoʼoboʼ mix tumen chéen utúul máakiʼ. [...] Lelaʼ upʼéel baʼax jach chíikaʼan kaʼachi: tuláakal le tsʼíiboʼob yaan teʼ yáax siglo tsʼíibtaʼab tumen le apostoloʼob wa  tumen u j-áantajoʼobeʼ ku kʼaʼamloʼob kaʼachi. Le uláakʼ cartaʼob wa Evangelioʼob tsʼíibtaʼab ka tsʼoʼokoʼ maʼ oksaʼaboʼobiʼ. [...] Le u yéeyaʼal máakalmáak kun pʼáatloʼob kaʼachoʼ beetaʼab táanil tiʼ u kʼiiniloʼob Constantino yéetel táanil tiʼ u káajsik u nojoch religionoʼ. Maʼ letiʼe máaxoʼob yaan u páajtalil ichil le iglesia yéey le Nuevo Testamentooʼ.

Ken Berding, utúul profesor ku xokik baʼaxoʼob yaan yil yéetel le Kiliʼich Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ ka tʼaanaj yoʼolal bix yéeyaʼabik xan le libroʼob teʼ Nuevo Testamentooʼ tu yaʼalaj: «Maʼ letiʼe Iglesia yéey baʼax libroʼob kun tsʼaabiloʼoboʼ, baʼaxeʼ le Iglesiaoʼ tu kʼamaj tuláakal le libroʼob ku kʼamik le yáax cristianoʼob bey u Tʼaan Diosoʼ».

Baʼaleʼ, ¿letiʼe wa le yáax cristianoʼob yéey máakalmáak tiʼ le libroʼob kun tsʼaabil ichil le libroʼob kʼamaʼanoʼoboʼ? Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ utúul máax jach yaan u páajtalil beet lelaʼ.

Le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ le espíritu santooʼ tu tsʼáaj «jejeláas páajtaliloʼob» tiʼ le yáax cristianoʼoboʼ (1 Corintoiloʼob 12:4). Lelaʼ tu tsʼáaj u páajtalil utiaʼal u yilkoʼob baʼaxoʼob ku taaloʼob kaʼach tiʼ Dios yéetel baʼax maʼ. Toʼoneʼ k-ojleʼ le libroʼob yanoʼob ichil le Bibliaoʼ Dios beet u tsʼíibtaʼaloʼob.

Le libroʼob chʼaʼatuklaʼab u tsʼaʼabal ichil le Bibliaoʼ beetaʼab tu káajbal le cristianismooʼ yéetel u yáantaj le espíritu santooʼ. Teʼ siglo 2 yaʼab escritoroʼob tu chʼaʼachiʼitoʼob le libroʼob tsʼaʼaboʼob ichil le Bibliaoʼ. Baʼaleʼ maʼ letiʼob yéey le libroʼoboʼ, baʼaxeʼ tu kʼamoʼob le libroʼob tsʼoʼok u yéeyaʼaloʼob kaʼachoʼ tumen u yojloʼob Dios tsʼáa u espíritu santo utiaʼal ka yéeyaʼak.

Le úuchben tsʼíiboʼob tiʼ le Biblia kaxtaʼaboʼ ku yeʼesik xan tiʼ Dios u taal le libroʼob ku chíikpajloʼob teʼ Bibliaoʼ. Yaan maas tiʼ cinco mil úuchben Tsʼíiboʼob ich Griego kaxtaʼanoʼob, ichiloʼobeʼ yaan jujumpʼéel tsʼíibtaʼab teʼ siglo 2 yéetel 3. Teʼ yáax sigloʼob tsʼoʼokok u kíimil Jesusoʼ le úuchben tsʼíiboʼobaʼ kʼamaʼanoʼob, le oʼolaleʼ yaʼab utéenel copiartaʼaboʼob yéetel anchaj tiʼ yaʼab máakoʼob.

Le baʼax maas eʼesik tiʼ Dios u taal le libroʼobaʼ letiʼe baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼ. Tuláakal le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼan tumen le máaxoʼob nuʼuktaʼaboʼob tumen Diosoʼ, «maʼalob kaʼansaj[oʼob]» yéetel lelaʼ chíikaʼanoʼob tiʼ le baʼax ku kaʼansik u túulisil le Bibliaoʼ (2 Timoteo 1:13). Ku kaʼanskoʼob máak u yeʼes yaabilaj, u adorart yéetel u meyajt Jéeoba, ku yaʼalik xan ka u náachkuntuba máak tiʼ baʼaloʼob yaan yil yéetel le espiritismooʼ bey xan u adorartaʼal yaanal baʼaloʼob. Tuláakal le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼ jach uchaʼantak yéetel ku béeychajal le profecíaʼob yaan ichiloʼ. Tsʼoʼoleʼ ku yáantik máak u yaabilt u yéet máakil. Tuláakal lelaʼ letiʼe baʼaxoʼob ku kaʼansik le Kiliʼich  Tsʼíiboʼob ich Griegooʼ. Baʼaleʼ ¿bey wa le baʼaxoʼob ku kaʼansik le libroʼob maʼ kʼamaʼanoʼob tumen Diosoʼ?

¿Baʼaxten jelaʼanoʼob?

Le libroʼob maʼ oksaʼaboʼob ichil le Bibliaoʼ jach jelaʼan baʼax ku kaʼansikoʼob. Tsʼoʼoleʼ ku tuklaʼaleʼ tsʼíibtaʼab óoliʼ tu táanchumuk le siglo 2, teʼ kʼiinoʼob jeʼelaʼ tsʼokaʼaniliʼ u yéeyaʼal baʼax libroiloʼob kun oksbil ichil le Bibliaoʼ. Le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼob xan yoʼolal Jesús yéetel le yáax cristianoʼoboʼ ku binoʼob tu contra le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ.

Jeʼex teʼ Evangelio según Tomasoʼ ku yaʼalik baʼaloʼob jach jelaʼantak yoʼolal Jesús, jeʼex ken u yaʼaleʼ Jesuseʼ yaan u sutik xiibil María utiaʼal ka páajchajak u yokol tu Reino Dios yaan teʼ kaʼanoʼ. Uláakʼ upʼéel tiʼ le libroʼob ku kʼaabaʼtik Narraciones sobre la infancia del Señor (kʼaj óolaʼan xan bey Evangelio del Pseudo Tomás) ku yaʼalikeʼ tu chan paalil Jesuseʼ jach kʼasaʼan yéetel u yóoliliʼ ka tu kíimsaj utúul chan xiʼipal. Le libroʼob Hechos de Pablo yéetel Hechos de Pedro, ku yaʼalikoʼobeʼ jach upuliʼ maʼ maʼalob le núupchitaloʼ yéetel ku yaʼalikeʼ le apostoloʼoboʼ tu yaʼaloʼob tiʼ le koʼoleloʼob ka u pʼat u yíichamoʼoboʼ. Teʼ Evangelio de Judasoʼ, ku yaʼalikeʼ Jesuseʼ ku cheʼejtik u disipuloʼob le táan u beetkoʼob upʼéel oración utiaʼal le jaanloʼ. Le baʼaxoʼob tsʼíibtaʼan teʼ libroʼobaʼ maʼ bey jeʼex u yaʼalik le libroʼob tsʼaʼanoʼob ichil le Bibliaoʼ (Marcos 14:22; 1 Corintoiloʼob 7:3-5; Galaciailoʼob 3:28; Hebreob 7:26).

Yaʼab tiʼ le baʼaxoʼob ku kaʼansik le libroʼob maʼ oksaʼaboʼob ichil le Bibliaoʼ ku yeʼesik le baʼaloʼob kʼaastak ku creertik kaʼach u jaats máakoʼob ku chʼaʼik u kaʼansajoʼob tiʼ jejeláas religionoʼ (gnósticos), letiʼobeʼ ku kaʼanskoʼob kaʼacheʼ Jéeobaeʼ utúul Dios jach kʼasaʼan. Ku yaʼalikoʼob xaneʼ le u kaʼa kuxtal le kimenoʼoboʼ maʼ bey kun úuchul jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ, tuláakal baʼax beetaʼaneʼ yaan yil yéetel baʼaloʼob kʼaastak yéetel ku yaʼalikoʼob xaneʼ Satanás káajs le tsʼoʼokol beel yéetel u yantal u paalal máakoʼ.

Yaʼab tiʼ le libroʼobaʼ ku yaʼalaʼaleʼ jujuntúul máaxoʼob ku chʼaʼachiʼitaʼaloʼob teʼ Biblia tsʼíibtoʼ. ¿Anchaj wa máaxoʼob chʼaʼatukult u luʼskoʼob le libroʼob teʼ Bibliaoʼ? Montague R. James, utúul máax jach ku xokik baʼaloʼob yaan yil yéetel le libroʼobaʼ, ku yaʼalikeʼ mix máak luʼsoʼobiʼ, baʼaxeʼ jach chíikaʼan yanil kaʼach maʼ Dios beet u tsʼíibtaʼaloʼobiʼ tumen jach jelaʼan baʼax ku yaʼalikoʼob.

Yaan u kaʼansaʼal baʼaloʼob minaʼan teʼ Bibliaoʼ

Ichil le libroʼob yanoʼob teʼ Bibliaoʼ yaʼab utéenel ku yaʼalikoʼob yaan u yantal máaxoʼob ken u kaʼansoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtak ichil le múuchʼuliloʼ. Teʼ yáax siglooʼ tsʼokaʼaniliʼ u káajal u yantal máaxoʼob kaʼansik le baʼaloʼobaʼ, baʼaleʼ le apostoloʼoboʼ tu kanáantoʼob le múuchʼuliloʼ (Beetaʼanoʼob [Hechos] 20:30; 2 Tesalonicailoʼob 2:3, 6, 7; 1 Timoteo 4:1-3; 2 Pedro 2:1; 1 Juan 2:18, 19; 4:1-3). Le ka tsʼoʼok u kíimil le apostoloʼoboʼ, ilaʼab jach jaaj le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼoboʼ, tumen káaj u tsʼíibtaʼal baʼaloʼob ku binoʼob tu contra le baʼaxoʼob tu kaʼansaj Jesusoʼ.

Jujuntúul eruditoʼob yéetel historiadoroʼobeʼ ku yilkoʼob le libroʼob ku kaʼanskoʼob baʼaloʼob maʼ jaajtak bey baʼaloʼob jach kʼaʼabéetoʼobeʼ. Baʼaleʼ tukult lelaʼ: koʼox aʼalikeʼ u jaats eruditoʼobeʼ ku káajal u muchʼkoʼob u xóoxotʼal revistaʼob ku tʼaanoʼob tiʼ chismeʼob yéetel tiʼ religión kex maʼ jaaj baʼax ku yaʼalikoʼobiʼ yéetel ku líiʼskoʼob tiʼ upʼéel bóveda. Wa ka máanak mil setecientos jaʼaboʼob yéetel ka jóoʼsaʼak le u xóoxotʼal le revistaʼobaʼ, ¿jeʼel wa u creertaʼal jach jaajtak baʼaxoʼob ku yaʼalik chéen tumen úuch líiʼsaʼakeʼ?

Maʼatan. Láayliʼ bey u yúuchul yéetel le baʼaxoʼob ku yaʼalaʼal yoʼolal Jesús, jeʼex u yaʼalaʼal tsʼoʼok u beel bin yéetel María Magdalena yéetel uláakʼ baʼaloʼob maʼ jaajtak tsʼíibtaʼab teʼ libroʼob maʼ oksaʼaboʼob ichil le Bibliaoʼ. Bey tumen yantoʼon le Bibliaoʼ ¿máasaʼ maʼ unaj k-creertik le baʼaxoʼob ku yaʼalik le libroʼob maʼ oksaʼaboʼob ichiloʼ? Tuláakal le baʼaxoʼob u kʼáat Dios ka k-ojéelt yoʼolal u Hijooʼ teʼ tsʼíibtaʼan ichil u Tʼaanoʼ, le maas maʼalob libro jeʼel u páajtal u yantaltoʼonoʼ.

[Tsolajiloʼob]

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 26]

U KUXTAL JESÚS KU TSʼÍIBTAʼAL LE KILIʼICH KU TSʼÍIBTAʼAL LE

TSʼÍIBOʼOB ICH GRIEGOOʼ LIBROʼOB MAʼ JAAJTAKOʼ

2 33 C.E. 41 98 130 300

tánnil tiʼ tsʼokaʼaniliʼ

u taal Jesús u taal Jesús

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 26]

Kenneth Garrett/National Geographic Image Collection

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 28]

Ichil le milagroʼob tu beetaj le apóstol Pablooʼ, tu kaʼa kuxkíintaj utúul kimen, leloʼ tu yeʼeseʼ jaaj baʼaxoʼob tu tsʼíibtaj yéetel áantaʼab tumen u espíritu santo Dios