¿A wojel wa?

¿Baʼaxten treinta u taakʼinil plata aʼalaʼab u tsʼaʼabal tiʼ Judas utiaʼal ka u kʼub Jesús?

Le ka bin Judas Iscariote u yil bukaʼaj jeʼel u tsʼaʼabaltiʼ tumen u nuuktakil le sacerdoteʼob utiaʼal ka u kʼub Jesuseʼ, letiʼobeʼ tu yaʼaloʼob u tsʼáaikoʼobtiʼ «treinta u taakʼinil plata» (Mateo 26:14, 15). Le bajux tu yaʼalaj u tsʼáaikoʼob tiʼoʼ tu yeʼesaj jach mix baʼal u tojol Jesús tu táanoʼob yéetel tu yeʼesaj jach u pʼekmoʼob. ¿Baʼaxten k-aʼalik beyoʼ?

Ku tuklaʼaleʼ le tekstoaʼ táan kaʼach u tʼaan tiʼ siclos de plata, lelaʼ letiʼe taakʼin suuk u meyaj kaʼach tiʼ le judíoʼoboʼ. ¿Baʼax jeʼel u páajtal kaʼach u maʼanal yéetel treinta sicloseʼ? Chéen ku chukik kaʼach utiaʼal u maʼanal utúul palitsil (le bajux ku yaʼalik u Ley Moisés unaj u boʼotaʼal tu yoʼolaloʼ) wa utiaʼal u maʼanal u chan xóotʼ luʼum (Éxodo 21:32; Mateo 27:6, 7).

Utéenjeakeʼ, le profeta Zacaríasoʼ tu yaʼalaj tiʼ le kʼasaʼan israelitaʼob ka boʼotaʼaktiʼ le bukaʼaj meyaj tu beetaj utiaʼal ka u natsʼubaʼob tu kaʼatéen tiʼ Diosoʼ. Letiʼobeʼ tu pʼisoʼob «treinta u taakʼinil plata[eʼ]» ka tu tsʼáajoʼobtiʼ. Yéetel le bukaʼaj tu tsʼáajoʼobtiʼoʼ tu taasoʼob mix baʼalil, tumen tu yeʼesoʼob igual u tojol yéetel utúul palitsil. Tumen jach upʼíit le taakʼin tsʼaʼab tiʼ Zacaríasoʼ, Jéeobaeʼ tu yaʼalajtiʼ baʼax unaj u beetik: «Chʼaʼa le taakʼinoʼob u nojoch tojol le boʼol tsʼoʼok u tsʼáaikoʼobtenoʼ, ka a tsʼáa [«ka a pul», NM] ichil u taakʼinil le [templooʼ]» (Zacarías 11:12, 13). Le profetaoʼ bey tu beetiloʼ. Ka máan yaʼab jaʼaboʼobeʼ, Judaseʼ tu pulaj xan le taakʼin tsʼaʼabtiʼ úuchik u kʼubik Jesús, le máax yéeyaʼab tumen Jéeoba utiaʼal u yáant u kaajaloʼ (Mateo 27:5).

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 21]

¿Baʼax le «u juʼunil pʼat atanil» ku chʼaʼachiʼitaʼal teʼ Bibliaoʼ?

Le Ley tsʼaʼab tiʼ Moisesoʼ, ku yaʼalik: «Wa juntúul xiib ku chʼaʼik juntúul koʼolel utiaʼal u tsʼoʼokol u beel yéeteleʼ, baʼaleʼ ku yilik maʼ utstutʼaan tumen yaan baʼax [...] [maʼ unaj ku beetkeʼ], bíin u tsʼáa u juʼunil pʼat atanil tiʼ, ku tsʼoʼokoleʼ ku jóokʼsik tu yotoch» (Deuteronomio 24:1). ¿Baʼax u beelal kaʼach le juʼunoʼ? Kex le Biblia maʼatech u yaʼalik jach baʼax le ku tsʼíibtaʼaloʼ, baʼaleʼ ku beetaʼal utiaʼal ka chʼaʼabak en cuenta le derecho yaan tiʼ le atantsiloʼ.

Tu jaʼabiloʼob 1951 yéetel 1952 kaxtaʼab yaʼab úuchben baʼaloʼob ichil le sajkaboʼob yaan tiʼ upʼéel kúuchil ku kʼaabaʼtik uadi Murabbaat, yaan tu desiertoi Judea. Ichil le baʼaloʼob kaxtaʼaboʼ, tiaʼan upʼéel «u juʼunil pʼat atanil» tsʼíibtaʼan ich arameo, tu jaʼabil 71 wa 72 tsʼoʼokok u taal Cristo. Le juʼunoʼ ku tʼaan tiʼ upʼéel divorcio anchaj tu yáax kʼiinil le mes marhesván, tu seis jaʼabil líikʼik le judíoʼob tu contra u gobiernoi Romaoʼ. Teʼeloʼ ku yaʼalikeʼ utúul máak ku kʼaabaʼtik José, u paal Naqsán, kajaʼan tu kaajil Masadaeʼ, tu divorciartuba tiʼ Míriam, u hija Jonatán tiʼ u taal Hanablataeʼ. Le juʼunoʼ ku yaʼalikeʼ Miriameʼ jeʼel u páajtal u kaʼa tsʼoʼokol u beel yéetel jeʼel máaxak judíoi u kʼáateʼ, ku yaʼalik xaneʼ Joseiʼ tu sutaj le baʼaxoʼob tsʼaʼabtiʼ tumen u taata Miriamoʼ, yéetel kantéen u maas yaʼabil tu boʼotaj le baʼaxoʼob kʼaschajoʼ. Tu tsʼoʼokbal le juʼunoʼ tiaʼan u firma José yéetel óoxtúul testigos: Eliezer, u paal Malca; José, u paal Malca, yéetel Eleazar, u paal Hananá.

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 21]

U SAJKABILOʼOB UADI MURABBAAT

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 21]

U JUʼUNIL PʼAT ATANIL (71 WA 72 TSʼOʼOKOKU TAAL CRISTO)

[U tsolajil le oochel teʼ táan juʼun 21]

Sajkaboʼob: Todd Bolen/Bible Places.com; le juʼunoʼ: Clara Amit, tsʼaʼaban tumen Israel Antiquities Authority