1, 2. 1) ¿Baʼax jeʼel u tuklik máak wa ku kʼojaʼantaleʼ? 2) ¿Baʼax tu beetaj Dios úuchjeakil?

WA YAANTECH junpʼéel nojoch kʼojaʼanileʼ, maʼ xaaneʼ ka tuklik: «¿Baʼax kʼiin in wutstal?». Wa maʼ xaaneʼ ken kʼojaʼanchajak juntúul a láakʼtsil wa juntúul a amigoeʼ, ka tuklik: «¿Yaan wa ta tʼaan u kaʼa maʼalobtal?». Normal u tuukul máak beyaʼ tumen mix máak u kʼáat kʼojaʼantal yéetel maʼ u kʼáat ka kʼojaʼanchajak máax u yaabiltmiʼ. Le Bibliaoʼ ku tʼaan tiʼ máaxoʼob kʼojaʼanchajoʼob yéetel joʼopʼ u tuklikoʼob wa yaan u yutstaloʼob. Jeʼex le rey Ocozías, u hijo Acab yéetel Jezabeleʼ, le ka tsʼoʼok u lúubuleʼ joʼopʼ u sen tuklik wa yaan u kaʼa maʼalobtal. Uláakʼ máax jach kʼojaʼanchajeʼ Ben-hadad, u reyil Asiria, letiʼeʼ láayliʼ joʼopʼ u tuklik wa jeʼel u kaʼa utstaleʼ (2 Rey. 1:2; 8:7, 8).

² Le Bibliaoʼ ku yaʼalik xaneʼ úuchjeakileʼ Jéeobaeʼ tu beetaj milagroʼob utiaʼal u tsʼakik jujuntúul máakoʼob yéetel yaan horaeʼ tu kuxkíintaj uláakʼ máakoʼob yéetel u yáantaj u profetaʼob (1 Rey. 17:17-24; 2 Rey. 4:17-20, 32-35). Bejlaʼa xaneʼ yaʼab máakoʼob kʼojaʼanoʼobeʼ láayliʼ xan ku tuklikoʼob wa jeʼel u yáantaʼaloʼob tumen Dios utiaʼal ka utsakoʼobeʼ.

3-5. 1) ¿Baʼax jeʼel u páajtal u beetik Jéeoba yéetel Jesuseʼ? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob kun núukbil teʼ xookaʼ?

 ³ Jéeobaeʼ yaan u poderil tiʼ utiaʼal u beetik u kʼojaʼantal wa u yutstal máak. Tu kʼiiniloʼob Abrahaneʼ tu castigartaj u reyil Egipto yéetel junpʼéel kʼojaʼanil, tu beetaj xan u kʼojaʼantal Míriam, u kiik Moisés (Gén. 12:17; Núm. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15). Tsʼoʼoleʼ tu castigartaj le israelitaʼob yéetel plagaʼob wa kʼojaʼaniloʼob le ka tu beetoʼob baʼax maʼ maʼaloboʼ (Deu. 28:58-61). Jéeoba xaneʼ tu kanáantaj le israelitaʼob utiaʼal maʼ u kʼojaʼantaloʼoboʼ (Éxo. 23:25; Deu. 7:15). Yaan kʼiineʼ le ka kʼojaʼanchajoʼobeʼ letiʼ tsʼakoʼob. Jeʼex juntéenjeakileʼ le ka kʼojaʼanchaj Job yéetel táan u tsʼíiboltik u kíimileʼ, tu tsʼakaj (Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16).

⁴ Jeʼex túun k-ilkoʼ Jéeobaeʼ yaan u poderil tiʼ utiaʼal u tsʼakik le máaxoʼob kʼojaʼanoʼoboʼ. Ka taal xan Jesús way Luʼumeʼ láayliʼ tu tsʼakaj le kʼojaʼanoʼoboʼ. Tu tsʼakaj le leprosoʼoboʼ, le máaxoʼob yaantiʼob epilepsiaoʼ, le chʼóopoʼoboʼ bey xan le máaxoʼob minaʼan u muukʼ u wíinkliloʼoboʼ (xok Mateo 4:23, 24; Juan 9:1-7). Le milagroʼobaʼ ku yáantkoʼon tuukul tiʼ le jatsʼuts baʼaloʼob ken u beet Jesús teʼ túumben luʼumoʼ. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ «mix juntúul kajnáal bíin u yaʼal: Kʼojaʼanen» (Isa. 33:24).

⁵ Wa k-kʼojaʼantal teʼ kʼiinoʼobaʼ, ¿yaan wa k-páaʼtik u tsʼakikoʼon Jéeoba wa Jesús yéetel junpʼéel milagro? ¿Baʼax unaj k-chʼaʼik en cuenta táanil tiʼ k-ilik bix ken k-tsʼakbil?

6. ¿Baʼax ku yaʼalik le Biblia páajchaj u beetik le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ?

⁶ Teʼ yáax siglooʼ Jéeobaeʼ tu yéeyaj le sukuʼunoʼob yéetel kiliʼich muukʼoʼ, tsʼoʼoleʼ tu tsʼáajtiʼob u poderil u beetkoʼob milagroʼob (Bax. 3:2-7; 9:36-42). Yoʼolal lelaʼ páajchaj u tsʼakikoʼob kʼojaʼaniloʼob yéetel u tʼaanoʼob ich jejeláas idiomaʼob (1 Cor. 12:4-11). Chéen baʼaleʼ jeʼex u yaʼalik le Bibliaoʼ xuʼul u yantal le milagroʼoboʼ (1 Cor. 13:8). Le oʼolaleʼ bejlaʼeʼ maʼ tu páajtal k-páaʼtik u beetik Dios junpʼéel milagro utiaʼal u tsʼakikoʼon wa utiaʼal u tsʼakik máaxoʼob k-yaabiltmaj.

7. ¿Bix u líiʼsik k-óol le baʼax ku yaʼalik le Salmo 41:3?

⁷ Wa kʼojaʼanecheʼ, Jéeobaeʼ yaan u yáantkech jeʼex úuchik u beetik yéetel le máaxoʼob meyajt úuchjeakiloʼ. Rey Davideʼ tu yaʼalaj: «Kiʼimak u yóol le máax ku yeʼesik u yutsil tiʼ le máax óotsiloʼ, tumen yaan u yáantaʼal tumen Jéeoba tu kʼiinil táan u sufrir. Yaan u kanáantaʼal tumen Jéeoba, maʼ kun chaʼabil u kíimil» (Sal. 41:1, 2, Traducción del Nuevo Mundo, TNM). Le baʼax tu yaʼalaj Davidaʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa mix bikʼin kun kíimil le máax chʼaʼik óotsililoʼ. ¿Bix túun u yáantaʼal le máax chʼaʼik óotsilil tumen Jéeobaoʼ? Davideʼ tu yaʼalaj: «Yuumtsil [kun] tsʼáaik muukʼ tiʼ tu kʼiinil chʼuyukbal tu kʼaan táan u muʼyaj; ¡u kʼojaʼanileʼ yaan u suʼutul toj óolalil!» (Sal. 41:3). Jéeobaeʼ u yojel baʼax ku muʼyajtik le máaxoʼob meyajtikoʼ yéetel maʼ tu pʼatkoʼob chéen beyoʼ. Letiʼeʼ ku líiʼsik u yóoloʼob yéetel ku tsʼáaiktiʼob naʼatil utiaʼal u yilkoʼob baʼax maas maʼalob ka u beetoʼob. Tsʼoʼoleʼ Jéeobaeʼ u beetmaj xan le wíinklil utiaʼal u béeytal u yutstal tu juunal le ken tsaʼayak wa baʼax kʼojaʼanil tiʼoʼ.

8. Jeʼex u yeʼesik Salmo 41:4, ¿baʼax tu kʼáataj David tiʼ Jéeoba ka kʼojaʼanchaji?

⁸ Teʼ Salmo 41, ku chíikpajal bix tu yuʼubiluba David ka jach kʼojaʼanchaji, pʼáat minaʼan u muukʼ yéetel jach lúub u yóol. Maʼ xaaneʼ letiʼe ka óotaʼab luʼsbil le reino tiʼ tumen Absalón, u hijooʼ. Tumen jach kʼojaʼaneʼ maʼ páajchaj u beetik mix baʼaliʼ. Letiʼeʼ u  yojleʼ tuláakal le problemaʼobaʼ úuchtiʼ úuchik u kʼebantal yéetel Bat-seba (2 Sam. 12:7-14). ¿Baʼax tu beetaj David? Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «Chʼaʼten óotsilil; tsʼaken kex tumen kʼebanchajaʼanen» (Sal. 41:4). Davideʼ u yojel kaʼacheʼ tsʼoʼok u perdonartaʼal u kʼeban tumen Jéeoba yéetel tu kʼáatajtiʼ ka áantaʼak. ¿Táan wa kaʼach u páaʼtik David ka tsʼaʼakak yéetel junpʼéel milagro?

9. 1) ¿Jéeobaeʼ bix tu yáantil Ezequías? 2) ¿Baʼax u kʼáat kaʼach David?

⁹ Úuchjeakileʼ Dioseʼ tu chʼaʼtuklaj u tsʼakik jujuntúul máakoʼob. Jeʼex le taʼaytak u kíimil le rey Ezequíasoʼ, tu tsʼakaj. Ka tsʼoʼokeʼ kuxlaj uláakʼ 15 años (2 Rey. 20:1-6). Chéen baʼaleʼ Davideʼ maʼ tu páaʼtaj u beetik Dios junpʼéel milagro utiaʼal u tsʼakikiʼ. Letiʼeʼ chéen u kʼáat ka áantaʼak jeʼex u yáantik Jéeoba «le máax ku tukultik le óotsiloʼ». Davideʼ jach maʼalob u biskuba yéetel Jéeoba le oʼolal tu kʼáatajtiʼ ka áantaʼak teʼ kʼiinoʼob jach kʼojaʼan utiaʼal ka utsakoʼ. Toʼoneʼ jeʼel xan u páajtal k-kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u yáantoʼon jeʼex úuchik u beetik yéetel Davidoʼ (Sal. 103:3).

10. ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax úuch tiʼ Trófimo yéetel Epafroditooʼ?

¹⁰ Teʼ yáax siglooʼ kex tsʼaʼab poder tiʼ Pablo yéetel tiʼ uláakʼ apostoloʼobeʼ, maʼ tuláakal le sukuʼunoʼob tsʼaʼakoʼob yéetel junpʼéel milagrooʼ (xok Baʼaxoʼob 14:8-10). Pabloeʼ tu tsʼakaj u taata Publio, letiʼeʼ táan kaʼach u chokwil yéetel yaan disentería tiʼ. «Pablo túuneʼ ook teʼ tuʼux yanoʼ ka orarnaji, tu tsʼáaj u kʼab tu yóokʼoleʼ ka tu tsʼakaj.» (Bax. 28:8.) Chéen baʼaleʼ Pabloeʼ maʼ tu tsʼakaj tuláakal le máaxoʼob u kʼaj óoloʼ. Juntúul tiʼ u amigoʼobeʼ Trófimo, letiʼeʼ tu láakʼintaj Pablo le ka bin kʼaʼaytajoʼ (Bax. 20:3-5, 22; 21:29). Ka kʼojaʼanchaj Trófimoeʼ, maʼ tsʼaʼak tumen Pabloiʼ. Le oʼolal lukʼ yiknal Pabloeʼ ka bin Mileto utiaʼal ka tsʼaʼakak (2 Tim. 4:20). Epafrodito, uláakʼ juntúul tiʼ u amigoʼob Pabloeʼ, láayliʼ jach kʼojaʼanchajeʼ yéetel jach óolak kíimik. Chéen baʼaleʼ le Bibliaoʼ maʼ tu yaʼalik wa tsʼaʼak tumen Pabloiʼ (Fili. 2:25-27, 30).

11, 12. 1) ¿Lucaseʼ bix tu yáantil Pablo? 2) ¿Baʼax k-ojel yoʼolal Lucas?

¹¹ Lucaseʼ juntúul doctor kaʼachi yéetel tu láakʼintaj Pablo teʼ tuʼuxoʼob bin kʼaʼaytajoʼ (Bax. 16:10-12; 20:5, 6; Col. 4:14). Maʼ xaaneʼ letiʼ tsʼak Pablo yéetel uláakʼ sukuʼunoʼob le bijaʼanoʼob kʼaʼaytajoʼ (Gal. 4:13). Jesuseʼ tu yaʼaleʼ «le máaxoʼob kʼojaʼanoʼoboʼ kʼaʼabéettiʼob» juntúul doctor (Luc. 5:31).

¹² Lucaseʼ maʼ chéen uts tu tʼaan u yaʼalik baʼax tsʼaakiloʼob jeʼel u yáantik máakeʼ, baʼaxeʼ letiʼeʼ u xokmaj u doctoril. Le Bibliaoʼ maʼ tu jach aʼalik baʼax kʼiin wa jach tuʼux tu xokaj u doctoril. Pero maʼ xaaneʼ xooknaj tu kaajil Laodicea, junpʼéel kaaj yaan naatsʼ tu kaajil Colosas. ¿Baʼaxten k-aʼalik lelaʼ? Tumen Pabloeʼ tu tsʼíibteʼ Lucaseʼ tu túuxtaj saludos tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob tu kaajil Colosasoʼ. Le ka xan tu tsʼíibtaj u Evangelio yéetel u libroil Baʼaxoʼobeʼ meyajnajtiʼ tʼaanoʼob suuk u meyaj chéen tiʼ doctoroʼob. Como doctoreʼ yaʼab u téenel tʼaanaj tiʼ bix tu tsʼakil Jesús le máaxoʼob kʼojaʼanoʼoboʼ.

13. ¿Baʼax unaj k-chʼaʼik en cuenta táanil tiʼ k-aʼalik tiʼ juntúul sukuʼun ka u yukʼ wa baʼax utiaʼal u yutstal?

¹³ Bejlaʼeʼ mix juntúul sukuʼun jeʼel u páajtal u beetik milagroʼob utiaʼal u tsʼakikoʼoneʼ. Chéen baʼaleʼ como taak u yáantkoʼonoʼobeʼ, yaan horaeʼ kex maʼ táan k-kʼáatiktiʼobeʼ ku yaʼalikoʼob baʼax jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal ka utsakoʼoneʼ. U jaajileʼ wa maʼ junpʼéel nojoch kʼojaʼanil  yaan tiʼ máakeʼ maʼ kʼaas ka u beet baʼax ku yaʼalaʼaltiʼiʼ. Jeʼex Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ Timoteo ka u yukʼ junpʼíit vino tumen tsaʼay yaayaj nakʼil tiʼ úuchik u yukʼik sucio jaʼ (xok 1 Timoteo 5:23). * Chéen baʼaleʼ unaj k-kanáantik maʼ k-beetik tuláakal baʼax ku yaʼalaʼaltoʼon. Maʼ xaaneʼ juntúul sukuʼun wa juntúul kiikeʼ jeʼel u sen aʼaliktoʼon ka k-lukʼ wa baʼax tsʼaakil wa ka k-beet wa baʼax remedioil utiaʼal ka utsakoʼon. Yaan hora xaneʼ jeʼel u sen aʼalikoʼob ka k-jaant wa maʼ k-jaantik wa baʼaxeʼ. Maʼ xaaneʼ jeʼel u yaʼalikoʼob toʼoneʼ: «Lelaʼ jach maʼalob, le tu yukʼaj in primoeʼ ka utschaji». Pero lelaʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa jeʼel u tsʼakikoʼon xaneʼ. Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ kex wa tu beetaj uts junpʼéel tratamiento tiʼ wa máaxeʼ, jeʼel u beetik loob tiʼ yaanal máakeʼ (xok Proverbios 27:12).

14, 15. 1) ¿Tiʼ máaxoʼob unaj k-kanáantikba? 2) ¿Baʼax jeʼel u páajtal k-kanik tiʼ Proverbios 14:15?

¹⁴ Toʼoneʼ maʼ taak k-kʼojaʼantaliʼ tumen taak k-disfrutartik le kuxtalaʼ yéetel taak k-meyajtik Jéeoba. Pero tumen j-kʼeban máakoʼoneʼ k-kʼojaʼantal. Teʼ kʼiinoʼobaʼ yaʼab tratamientoʼob yaan, le oʼolaleʼ unaj k-kanáantik máakalmáak ken k-yéeyiʼ. Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ yaan máakoʼob wa empresaʼobeʼ ku yaʼalikoʼob tsʼoʼok u kaxtikoʼob junpʼéel tratamiento jeʼel u tsʼakik le kʼojaʼaniloʼoboʼ. Letiʼobeʼ ku yaʼalikoʼob leloʼ tumen chéen u kʼáat u náajaltoʼob yaʼab taakʼin. Ku yaʼalikoʼobeʼ yaʼab máak tsʼoʼok u usartik yéetel tsʼoʼok u yutstal. Ken u yuʼub máak lelaʼ ku taaktal u manik tumen baʼax ku kaxtikeʼ u yutstal. Pero maʼalob ka k-chʼaʼ en cuenta le baʼax ku yaʼalik le Bibliaaʼ: «Le j-maʼ naʼatoʼ ku creertik tuláakal baʼax ku yaʼalaʼaltiʼ; pero le máax yaan u naʼatoʼ ku kanáantik tuʼux ku tsʼáaik u yook» (Pro. 14:15, TNM).

¹⁵ Le máax yaan u naʼatoʼ ku kanáantkuba, le oʼolal maʼ tu láaj creertik baʼax ku yaʼalaʼaltiʼ, maases wa maʼ jach yojel tiʼ tsʼaak le máax aʼaliktiʼoʼ. Maʼalob ka tuukulnakoʼon tiʼ lelaʼ: «Le máakaʼ táan u yaʼalikten jach maʼalob le vitamina, le xíiw yéetel le tratamientoaʼ, pero ¿yaan wa baʼax eʼesik jach tu jaajil tsʼoʼok u tsʼakik uláakʼ máakoʼob? Tsʼoʼoleʼ kex wa tsʼoʼok u tsʼakik uláakʼ máakoʼobeʼ, ¿bix in wojéeltik jeʼel u tsʼakikeneʼ? ¿Maas wa ta tʼaan maʼalob ka in maas investigart baʼax yaanten yéetel ka xiʼiken yiknal juntúul especialista?» (Deu. 17:6).

16. ¿Baʼaxoʼob unaj k-chʼaʼik en cuenta táanil tiʼ k-chʼaʼtuklik baʼax examenil kun beetbiltoʼon wa baʼax tratamientoil ken k-kʼame?

¹⁶ Le ken k-chʼaʼtukult baʼax examenil kun beetbiltoʼon wa baʼax tratamientoil ken k-kʼameʼ, unaj u yantaltoʼon junpʼéel «maʼalob tuukul» (Tito 2:12). Maases unaj k-kanáantikba wa maʼ k-jach ojel le baʼax kun beetbiltoʼonoʼ. Tuukulnakoʼon xan tiʼ lelaʼ: «Le máax kun atendertikenaʼ, ¿jeʼel wa u tsolikten tubeel bix le exámen wa le tratamiento ken u beettenoʼ? ¿Jach jelaʼan wa in wuʼuyik le baʼax ku tsoliktenaʼ? ¿Yaan wa uláakʼ doctoroʼob láayliʼ bey u tuukuloʼob yoʼolal le exámen wa le tratamiento kun beetbil tenaʼ?» (Pro. 22:29). Maʼ xaaneʼ yaan máax jeʼel u yaʼaliktoʼoneʼ le tratamientoaʼ tiʼ yaanal luʼumil ku beetaʼal yéetel hasta maʼ káajak u beetaʼal tumen le doctoroʼob tuʼux kajaʼanoʼonoʼ. ¿Yaan wa uláakʼ baʼax eʼesik jach maʼalob le tratamientoaʼ? Yaan xan máax jeʼel u yaʼaliktoʼon ka k-ukʼ wa baʼax yéetel jeʼel u yaʼalik yaan junpʼéel baʼax secreto ichileʼ, wa meyajtaʼan. Jach unaj k-kanáantikba tiʼ le baʼaxoʼob beyaʼ. Kʼaʼajaktoʼoneʼ Dioseʼ u pʼekmaj le baʼaxoʼob yaan yil  yéetel j-meeniloʼ (Deu. 18:10-12; Lev. 19:26).

17. ¿Baʼax ku tsʼíiboltik máak?

¹⁷ Teʼ yáax siglooʼ le Cuerpo Gobernanteoʼ tu túuxtaj cartaʼob teʼ múuchʼuliloʼob utiaʼal u yaʼalik tiʼ le sukuʼunoʼob ka u kanáantubaʼob tiʼ jujunpʼéel baʼaloʼoboʼ. Tu tsʼook le cartaoʼ tu tsʼíibtaj: «Wa ka jach kanáantkabaʼex tiʼ tuláakal le baʼaloʼobaʼ yaan u binteʼex utsil. ¡Yanakteʼex toj óolal!» (Bax. 15:29). U jaajileʼ le u tsʼook tʼaanoʼobaʼ chéen junpʼéel forma u despedirkuba máak yaan hora, pero lelaʼ ku kʼaʼajsiktoʼoneʼ normal u tsʼíiboltik máak ka yanak toj óolal tiʼ.

18, 19. ¿Baʼax táan k-páaʼtik?

¹⁸ Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ tumen j-kʼebanoʼoneʼ maʼ tu páajtal k-beetik mix baʼal utiaʼal maʼ k-kʼojaʼantal. Tsʼoʼoleʼ t-kanaj xaneʼ maʼ tu páajtal k-páaʼtik ka u beet Jéeoba junpʼéel milagro bejlaʼa utiaʼal u tsʼakikoʼoneʼ. Chéen baʼaleʼ k-ojel maʼ kun xáantaleʼ Jéeobaeʼ yaan u xuʼulsik tuláakal le kʼojaʼaniloʼoboʼ. Teʼ Apocalipsis 22:1 yéetel 2, le apóstol Juanoʼ tʼaanaj tiʼ u ‹jaʼil le kuxtaloʼ› bey xan tiʼ le «u cheʼiloʼob kuxtal» kun tsʼakik tuláakal máakoʼ. Lelaʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa yaan junkúul cheʼ luʼsik le kʼojaʼaniloʼob bejlaʼoʼ, mix u kʼáat u yaʼal wa yaan junkúul cheʼ kun luʼsik le kʼojaʼaniloʼob teʼ túumben luʼumoʼ. Chéen ku meyaj utiaʼal u yaʼalaʼal tuláakal le baʼax ken u beet Jéeoba yéetel Jesús utiaʼal u yantaltoʼon kuxtal minaʼan u xuuloʼ (Isa. 35:5, 6).

¹⁹ Toʼoneʼ jach táan k-páaʼtik u kʼuchul u kʼiinil u pʼáatal minaʼan kʼojaʼanil. Chéen baʼaleʼ mientras maʼ kʼuchuk le kʼiinaʼ k-ojel u yaabiltmoʼon Jéeoba yéetel ku naʼatik bix k-uʼuyikba le ken muʼyajnakoʼon. Jeʼex Davideʼ k-ojel xaneʼ wa k-kʼojaʼantaleʼ Jéeobaeʼ yaan u kanáantkoʼon. Maʼ u tuʼubul toʼoneʼ mix bikʼin ken u pʼat le máaxoʼob chúukaʼan u yóoloʼoboʼ (Sal. 41:12).