U Tʼaan Jéeobaeʼ kuxaʼan

Baʼaloʼob maʼalobtak ku kanaʼal tiʼ u cartai Tito, Filemón yéetel Hebreob

TU JAʼABIL 61 teʼ yáax siglooʼ, Pabloeʼ chaʼab u jóokʼol teʼ tuʼux kʼalaʼan kaʼach Romaoʼ. Le maʼ sen úuch jóoʼkoʼ bin tu islai Creta. Ka kʼucheʼ tu yileʼ le sukuʼunoʼoboʼ maʼ táan u jach tsʼáaik u yóoloʼob u meyajtoʼob Diosiʼ, le beetik tu yaʼalaj tiʼ Tito ka pʼáatak u yáantoʼob. Ka máan kʼiineʼ, maʼ xaaneʼ le tiaʼan kaʼach Macedoniaoʼ, tu túuxtaj upʼéel carta tiʼ Tito utiaʼal u yaʼaliktiʼ bix unaj u tsʼoʼokbesik le meyajoʼ. Tu yaʼalajtiʼeʼ wa ku kʼaʼabéettal u yutskíintaʼal upʼéel nojoch talamileʼ ka u kʼáat u yáantaj.

Le kʼalaʼan kaʼach Roma tu jaʼabil 61, Pabloeʼ tu tsʼíibtaj upʼéel carta tiʼ Filemón, utúul u amigo tiaʼan kaʼach tiʼ upʼéel múuchʼulil tu kaajil Colosaseʼ; teʼ cartaaʼ tu yaʼalajtiʼ yaan upʼéel baʼax u kʼáat ka u beete.

Teʼ jaʼab 61 xanoʼ, Pabloeʼ tu tsʼíibtaj upʼéel carta tiʼ le sukuʼunoʼob hebreoʼob yanoʼob Judeaoʼ, utiaʼal u yaʼaliktiʼob maas maʼalob le kaʼansaj tu tsʼáaj Jesucristooʼ ke le tu beetaj u nojchil le judíoʼoboʼ. Le óoxpʼéel cartaʼobaʼ ku taaskoʼob tsolnuʼukoʼob jach jeʼel u yáankoʼon teʼ kʼiinoʼobaʼ (Heb. 4:12).

UNAJ U TOJTAL U YÓOLOʼOB TIʼ U FEJOʼOB

(Tito 1:1–3:15)

Ka tsʼoʼok u yaʼalik tiʼ Tito bix unaj u yéeyaʼal le máaxoʼob ken u «tsʼáa [bey] ancianoʼob tu [múuchʼulil]» le kaajoʼoboʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj xan ka u «chich kʼeyoʼob, utiaʼal ka tojchajak u yóoloʼob tiʼ u yoksaj óolaloʼob» le «máaxoʼob [j-maʼ] uʼuyajtʼaanoʼo[boʼ]». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan tiʼ le múuchʼuliloʼob yanoʼob Cretaoʼ: «Ka k-pʼat le kʼaasoʼ [...] yéetel ka k-bis way yóokʼol kaabeʼ jumpʼéel kuxtal ich maʼalob tuukul» (Tito 1:5, 10-13; 2:12).

Pabloeʼ tu tsʼáaj xan uláakʼ tsolnuʼukoʼob tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob Creta utiaʼal ka pʼáatak toj u yóoloʼob tiʼ u fejoʼob, yéetel tu yaʼalaj tiʼ Tito: «Tselaba tiʼ le [baʼateʼel] tʼaanoʼob mix baʼal u biilaloʼ, [...] yéetel tiʼ le baʼateloʼob tu yoʼolal u yaʼalmajtʼaan Moisesoʼ» (Tito 3:9).

U núukil kʼáatchiʼob:

1:15. ¿Baʼaxten ku yaʼalaʼal «tuláakal baʼal sak» «utiaʼal le máaxoʼob sak u tuukuloʼoboʼ», baʼaleʼ maʼ bey utiaʼal «le máaxoʼob maʼ tu yoksaj óoloʼob mix sak u tuukuloʼo[boʼ]»? Utiaʼal k-ojéeltkeʼ, koʼox ilik baʼax tu yóotaj u yaʼal Pablo yéetel le tʼaan «tuláakal baʼal sa[koʼ]». Letiʼeʼ, maʼ táan kaʼach u tʼaan tiʼ le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Biblia maʼ unaj u beetaʼaloʼ, baʼaxeʼ tiʼ le baʼaxoʼob cada máak ken u chʼaʼatukult wa yaan u beetik jeʼex u nuʼuktaʼaltiʼ tumen u concienciaoʼ. Utiaʼal le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ le baʼaloʼobaʼ sakoʼob, baʼaleʼ maʼ bey u yilaʼal tumen le máaxoʼob maʼ maʼalob bix u tuukuloʼob yéetel maʼ patal yanil u concienciaʼoboʼ. *

3:5. ¿Bix u pʼoʼobol utiaʼal u salvartaʼal le máaxoʼob yéeyaʼanoʼob utiaʼal u binoʼob kaʼanoʼ, yéetel bix u tsʼaʼabaltiʼob jumpʼéel túumben kuxtal tumen le kiliʼich muukʼoʼ? Ku pʼoʼoboloʼob utiaʼal u salvartaʼaloʼob le ken beetaʼak u kʼamikoʼob le utsiloʼob ku taasik u kʼiʼikʼel Jesús tu wekajoʼ. Yéetel ku tsʼaʼabaltiʼob upʼéel túumben kuxtal tumen le kiliʼich muukʼoʼ, tumen ku kʼaʼamloʼob tumen Dios bey u paalaloʼobeʼ, yéetel cada utúuleʼ ku suut «juntúul túumben máak» (2 Cor. 5:17).

Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:

1:10-13; 2:15. Le ancianoʼoboʼ maʼ unaj u chʼaʼikoʼob saajkil u yutskíintoʼob le baʼaloʼob maʼ maʼalobtak ku beetaʼal teʼ múuchʼuliloʼ.

 2:3-5. Jeʼex teʼ yáax siglooʼ, bejlaʼeʼ le kiikoʼob tsʼoʼok u yiijchajal u tuukuloʼoboʼ «unaj u kuxtaloʼob ich kiliʼichil, maʼ unaj u líikʼsaj tʼaanoʼobiʼ mix u káaltaloʼobiʼ. Unaj u yeʼesikoʼob jumpʼéel maʼalob kuxtal». Tumen beyoʼ, le tsolnuʼukoʼob ken u tsʼaʼob tiʼ «le x-loʼobayan koʼoleloʼoboʼ» maas yaan u kʼaʼamaloʼob.

3:8, 14. U yilik máak u beetik «utsil meyajoʼo[beʼ]» «yaan u biilal», tumen ku yáantkoʼon k-maas tsʼáa k-óol kaʼans uláakʼ máakoʼob tiʼ Dios yéetel utiaʼal maʼ k-bin tu paach u baʼalubaʼob le yóokʼol kaabaʼ.

TU LÍIʼSAJ U YÓOLOʼOB «TU YOʼOLAL YAAKUNAJ»

(File. 1-25)

Pabloeʼ tu líiʼsaj u yóol Filemón yoʼolal «le yaakunaj yéetel le oksaj óolal» yantiʼ kaʼachoʼ. Letiʼeʼ jach kiʼimakchaj u yóol úuchik u yojéeltik Filemoneʼ tu yáantaj yéetel tu líiʼsaj u yóol le sukuʼunoʼoboʼ (File. 4, 5, 7).

Le ka tʼaanaj yoʼolal baʼax úuch yéetel Onésimoeʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ Filemón baʼax maʼalob ka u beet «yoʼolal yaakunaj», lelaʼ upʼéel baʼal jach maʼalob xan ka u beet le ancianoʼoboʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Kin tsʼíib techeʼ tumen jach in wojel ka wuʼuyik tʼaan yéetel in wojel yaan a beetik u maasil tiʼ le kin kʼáatiktechaʼ» (File. 8, 9, 21).

U núukil kʼáatchiʼob:

10, 11, 18. ¿Baʼaxten Onésimoeʼ, ku yaʼalaʼal kaʼach «mix baʼal u biilal», baʼaleʼ ka tsʼoʼokeʼ pʼáat «yaan u biilal»? Onésimoeʼ tumen maʼ u kʼáat ka palitsiltaʼak kaʼacheʼ lukʼ tu yotoch Filemón yaan Colosasoʼ ka bin Roma. Maʼ xaaneʼ utiaʼal u boʼotik u bineʼ tu yokoltaj taakʼin tiʼ Filemón tumen le tuʼux kun binoʼ yaan 1,400 kilómetros u náachil. Le oʼolal aʼalaʼabeʼ Onésimoeʼ mix baʼal u beelal kaʼach. Baʼaleʼ le tiaʼan kaʼach Romaoʼ, Pabloeʼ tu yáantaj utiaʼal ka u beetuba disipulo. Le oʼolal le ka kʼuch u beetuba utúul sukuʼuneʼ, le palitsil «mix baʼal u biilal» kaʼachaʼ anchaj u «biilal».

15, 16. ¿Baʼaxten maʼ tu yaʼalaj Pablo tiʼ Filemón ka u jáalkʼabt Onésimoiʼ? Tumen Pabloeʼ chéen u kʼáat kaʼach «u [kʼaʼayt] u [reino] Jajal Dios, yéetel u kaʼansaj tu yoʼolal Yuumtsil Jesucristo». Le oʼolal tu yilaj maʼ u yoksikuba tiʼ baʼaloʼob minaʼan baʼax u yil yéetel le kʼaʼaytajoʼ (Hch. 28:31).

Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:

2. Jujuntúul sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ tu tsʼáaj u yotochoʼob utiaʼal ka beetaʼak muchʼtáambaloʼobiʼ. Toʼon xaneʼ jach nojoch baʼal k-ilik k-tsʼáaik k-otoch utiaʼal u beetaʼal u muchʼtáambalil u jóokʼol máak teʼ kʼaʼaytajoʼ (Rom. 16:5; Col. 4:15).

4-7. Mantatsʼ unaj k-aʼalik tiʼ le sukuʼunoʼob muʼukʼaʼan u fejoʼob yéetel jach ku yeʼesikoʼob yaabilaj, jach maʼalob le baʼax ku beetkoʼoboʼ.

15, 16. Maʼ unaj k-sen chiʼichnaktal yoʼolal le talamiloʼob ku yantaltoʼonoʼ. Tumen jeʼex úuchik yéetel Onésimoeʼ, jeʼel k-kʼamik utsiloʼob ken máanak kʼiineʼ.

21. Pabloeʼ ku páaʼtik kaʼach ka perdonartaʼak Onésimo tumen Filemón. Toʼon xaneʼ unaj k-perdonartik le sukuʼunoʼob ku beetkoʼobtoʼon wa baʼaxoʼ (Mat. 6:14).

«KʼUCHKOʼON BÉEYTAL JEʼEL BIX NUKUCH WÍINIKOʼOBEʼ»

(Heb. 1:1–13:25)

Pabloeʼ tu yaʼalaj maas maʼalob ka u tsʼáa u fe máak tiʼ u kʼiʼikʼel tu wekaj Jesús, ke ka tsʼoʼokbesaʼak le baʼax ku yaʼalik le Leyoʼ. ¿Bix tu beetil? Letiʼe ka tʼaanaj tiʼ le jach maʼalob meyaj tu beetaj Jesusoʼ, baʼaxten jach maʼalob ka u beet u sacerdotei, le utsiloʼob ku taasik úuchik u kʼubik u kuxtaloʼ bey xan le túumben pactooʼ (Heb. 3:1-3; 7:1-3, 22; 8:6; 9:11-14, 25, 26). Le baʼax aʼalaʼabtiʼobaʼ tu yáantoʼob utiaʼal maʼ u xuʼulul u meyajtkoʼob Dios kex tumen chʼaʼapachtaʼaboʼob tumen le judíoʼoboʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan tiʼob: «Kʼuchkoʼon béeytal jeʼel bix nukuch wíinikoʼobeʼ» (Heb. 6:1).

Utiaʼal u yeʼesik baʼaxten jach kʼaʼanan u yantal fe tiʼ u disipuloʼob Cristoeʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Maʼ tu páajtal u lúubul máak utsil tu táan Jajal Dios wa minaʼan oksaj óolal». Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan tiʼob: «Ka k-áalkabt yéetel chúukaʼan óolal le bej yaan táanil toʼonoʼ», utiaʼal u beetaʼal lelaʼ kʼaʼabéet fe tiʼ máak (Heb. 11:6; 12:1).

 U núukil kʼáatchiʼob:

2:14, 15. Wa tiʼ Satanás ku yaʼalaʼal «u yuumtsil le kíimiloʼ», ¿jeʼel wa túun u páajtal u kíimsik jeʼel máaxak u kʼáateʼ? Maʼatech. Baʼaleʼ, desde le ka tu beetaj u kʼebantal le yáax wíinkoʼoboʼ, le Kʼaasilbaʼaloʼ maʼ xuʼuluk u beetik u kíimil wíinik yéetel le tuusoʼob ku beetikoʼ. Le ka tu tsʼáajubaʼob tu contra Dioseʼ, Adán yéetel Evaeʼ tu máansoʼob le kʼeban yéetel le kíimil tiʼ tuláakal le wíinikoʼoboʼ (Rom. 5:12). Tsʼoʼoleʼ, le máaxoʼob u tsʼaamubaʼob tu tséel Satanaseʼ tsʼoʼok u chʼaʼapachtikoʼob yéetel u kíimsikoʼob le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ, jeʼex úuchik yéetel Jesusoʼ. Baʼaleʼ lelaʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa jeʼel u páajtal u kíimsik jeʼel máaxak u kʼáateʼ. Tumen wa maʼeʼ bejlaʼaʼ úuch u xuʼuls tiʼ tuláakal le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ. Dioseʼ ku kanáantik u kaajal yéetel maʼ ken u chaʼa u xuʼulsaʼal tiʼ. Kex tumen ku chaʼik u kíimsaʼal jujuntúul máaxoʼob meyajtik tumen Satanaseʼ, k-ojel yaan u kaʼa kuxkíintkoʼob.

4:9-11. ¿Bix k-okol «tiʼ u jeʼelel Jajal Dios»? Le ka tsʼoʼok u beetik tuláakal baʼal tu seis kʼiinileʼ, Jéeobaeʼ káaj u jeʼelel tumen u yojel yaan u béeychajal le baʼaxoʼob u tukulmaj utiaʼal le Luʼumaʼ yéetel utiaʼal le wíinkoʼoboʼ (Gén. 1:28; 2:2, 3). Wa k-kʼáat okol «tiʼ u jeʼelel Jajal Dioseʼ», unaj u xuʼulul k-tuklik wa tsʼoʼok k-náajmatik yoʼolal le baʼaloʼob maʼalobtak k-beetkoʼ, baʼaxeʼ unaj k-tsʼáaik fe tiʼ le baʼax u tsʼaamajtoʼon Jéeoba utiaʼal u salvarkoʼonoʼ. K-tsʼáaik fe tiʼ Jéeoba, k-beetik baʼax tu yaʼalaj Jesús yéetel maʼ k-bin tu paach chéen k-tsʼíibolaloʼobeʼ, ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-sen chiʼichnaktal yéetel ka k-kʼam mantatsʼ le utsiloʼob ku tsʼáaik Jéeobaoʼ (Mat. 11:28-30).

9:16. ¿«Máax beet» le túumben testamento wa pactooʼ? Jéeoba aʼal ka beetaʼak le túumben pactooʼ, yéetel Jesuseʼ letiʼ beet le pactoaʼ. Yéetel u kʼiʼikʼel tu wekajoʼ Cristoeʼ tu tsʼáaj xan u páajtalil u bin máakoʼob gobernar teʼ kaʼanoʼ (Luc. 22:20; Heb. 9:15).

11:10, 13-16. ¿Baʼax le «kaaj» táan kaʼach u páaʼtik Abrahamoʼ? Maʼ letiʼe u úuchben kaajil Israeloʼ, baʼaxeʼ letiʼe «kaʼanil Jerusalenoʼ», tuʼux táakaʼan Cristo yéetel le 144,000 máakoʼob kun gobernaroʼob tu yéeteloʼ. Tiʼ letiʼobeʼ ku yaʼalaʼal xan «le nojoch kiliʼich kaajoʼ, le túumben Jerusale[noʼ]» (Heb. 12:22; Apo. 14:1; 21:2). Abrahameʼ u kʼáat kuxtal kaʼach yáanal u Reino Dios.

12:2, NM. ¿Baʼax le kiʼimak óolal anchaj tiʼ Jesús úuchik u chúukpajal u yóol tak ka kíimoʼ? Letiʼe kiʼimak óolal anchajtiʼ úuchik u kiliʼichkúuntik u kʼaabaʼ Jéeobaoʼ, u yeʼesik chéen letiʼ unaj u gobernar yéetel u tsʼáaik u kuxtal utiaʼal u salvartik tuláakal wíinik. Jesús xaneʼ u yojel kaʼacheʼ wa ku chúukpajal u yóoleʼ yaan u tsʼaʼabal u beet u Reyil yéetel u Nojoch Sacerdotei.

13:20. ¿Baʼaxten ku yaʼalaʼaleʼ le túumben pactooʼ «minaʼan u xuul»? Yoʼolal óoxpʼéel baʼal: 1) mix bikʼin kun jeelintbil; 2) le utsiloʼob ken u taasoʼ utiaʼal mantatsʼ, yéetel 3) le «uláakʼ tamanoʼo[boʼ]» yaan u kʼamkoʼob yaʼab utsiloʼob tak ken tsʼoʼokok le Armagedonoʼ (Juan 10:16).

Baʼaxoʼob ku kaʼansiktoʼon:

5:14. Utiaʼal k-ojéeltik baʼax uts bey xan baʼax kʼaaseʼ unaj u suuktal k-xokik sáamsamal le Bibliaoʼ yéetel k-tsʼáaik ichil k-kuxtal le baʼax k-kanikoʼ (1 Cor. 2:10).

6:17-19. Wa jach tu jaajil k-creertik le baʼaxoʼob u yaʼalmaj u beetik Jéeobaoʼ, maʼ kun xuʼulul k-meyajtik.

12:3, 4. Le ken k-aktáant wa baʼax talmileʼ maʼ unaj u lúubul k-óoliʼ, baʼaxeʼ unaj k-ilik u maas yiijchajal k-tuukul yéetel k-kanik bix jeʼel u chúukpajal k-óol k-aktáantoʼobeʼ. Unaj k-chʼaʼatuklik u chúukpajal k-óol «tak tiʼ kíimil» (Heb. 10:36-39).

12:13-15, NM. Wa yaan máax ichil le múuchʼulil bey upʼéel kʼáakʼaj moots tumen ku joʼopʼol u yaʼalik maʼ maʼalob le baʼax ku chʼaʼatuklaʼal u beetaʼal teʼ múuchʼuliloʼ maʼ unaj k-beetik u cuentailiʼ, tumen leloʼ jeʼel u beetik u xuʼulul k-xíimbal maʼalob tu táan Dioseʼ.

13:7, 17. Wa mantatsʼ k-uʼuyik u tʼaan yéetel k-tsʼáaikba yáanal u páajtalil le ancianoʼoboʼ yaan k-múul meyaj tu yéeteloʼob.

[Tsolajiloʼob]