1, 2. ¿Baʼaxten tu tsʼíibtaj Pablo junpʼéel carta tiʼ le hebreoʼoboʼ?

TEʼ AÑO 61, le múuchʼuliloʼob yaan tu luʼumil Israeloʼ kiʼimak u yóoloʼob yéetel yaan jeetsʼelil ichiloʼob. Kex kʼalaʼan kaʼach apóstol Pablo tu carcelil Romaeʼ, ku tuklikeʼ maʼ kun xáantal ken chaʼabak. Timoteo, le máax láakʼintik kʼaʼaytajoʼ, táant u chaʼabaleʼ yéetel u tukultmoʼob kaʼach u binoʼob u xíimbaltoʼob le sukuʼunoʼob yanoʼob Judeaoʼ (Heb. 13:23). Maʼ kun xáantaleʼ tuláakal le sukuʼunoʼob yanoʼob Judea, maases le yanoʼob Jerusalenoʼ, yaan u kʼaʼabéettal u púutsʼloʼob jeʼex u yaʼalmiliʼ Jesuseʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼobeʼ ken u yiloʼob baʼpachtaʼan u kaajil Jerusalén tumen le soldadoʼoboʼ kʼaʼabéet u lukʼloʼobiʼ (Luc. 21:20-24).

² Tsʼoʼok kaʼach u máan 28 años u yaʼal Jesús tiʼ u disipuloʼob baʼaxoʼob kun úuchul. Le sukuʼunoʼob yanoʼob Israeloʼ chúukaʼan u yóoloʼob kex pʼektaʼanoʼob yéetel ku chʼaʼpachtaʼaloʼob (Heb. 10:32-34). Chéen baʼaleʼ Pabloeʼ u kʼáat kaʼach ka u preparartubaʼob, tumen u yojleʼ le baʼaxoʼob ku taal u kʼiin u yúuchloʼ maas talamtak (Mat. 24:20, 21; Heb. 12:4). Le sukuʼunoʼoboʼ yaan u kʼaʼabéettal kaʼach u yeʼeskoʼob chúukaʼan u yóoloʼob yéetel nojoch u  fejoʼob utiaʼal u páajtal u beetkoʼob le baʼaxoʼob tu yaʼalaj Jesusoʼ, chéen bey jeʼel u salvarkubaʼoboʼ (xok Hebreoʼob 10:36-39). Yoʼolal lelaʼ Jéeobaeʼ tu beetaj u tsʼíibtik Pablo junpʼéel carta tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ. Le cartaaʼ kʼaj óolaʼan bejlaʼa bey u libroil Hebreoʼobeʼ, le libroaʼ beetaʼab utiaʼal u yáantaʼal le sukuʼun ka chúukpajak u yóoloʼoboʼ.

3. ¿Baʼaxten unaj k-chʼaʼik en cuenta baʼax ku yaʼalik u libroil Hebreoʼob?

³ Teʼ kʼiinoʼobaʼ jach unaj xan k-chʼaʼik en cuenta baʼax ku yaʼalik u libroil Hebreoʼob. ¿Baʼaxten? Tumen jeʼex le sukuʼunoʼob yanoʼob kaʼach Judeaoʼ, kuxaʼanoʼon tiʼ ‹yaayaj kʼiinoʼob yéetel istikyaj k-máansik k-kuxtal›, yaʼab tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ kex chʼaʼpachtaʼaboʼob yéetel pʼektaʼaboʼobeʼ tsʼoʼok u chúukpajal u yóoloʼob (2 Tim. 3:1, 12). Chéen baʼaleʼ yaʼab xan tiʼ toʼoneʼ maʼatan k-chʼaʼpachtaʼaliʼ. Kex beyoʼ jeʼex le sukuʼunoʼob tu kʼiiniloʼob Pablooʼ maʼ unaj u náayal k-óoliʼ. ¿Baʼaxten? Tumen maʼ kun xáantaleʼ jach yaj le baʼaxoʼob ken k-muʼyajtoʼ (xok Lucas 21:34-36).

4. ¿Baʼax tekstoil yéeyaʼab utiaʼal u añoil 2016, yéetel baʼaxten jach maʼalob le teksto yéeyaʼabaʼ?

⁴ ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-aktáantik le baʼaxoʼob ku taaloʼoboʼ? Tu libroil Hebreoʼobeʼ, Pabloeʼ tu yaʼalaj yaʼab baʼaloʼob jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óoleʼ. Junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob maas jeʼel u yáantkoʼonoʼ letiʼe baʼax ku yaʼalik Hebreoʼob 13:1. Teʼeloʼ ku yaʼalik: «Maʼ u xuʼulul a paklan yaabiltikabaʼex jeʼex u yaabiltikuba sukuʼuntsiloʼobeʼ». Lelaʼ letiʼe teksto yéeyaʼab utiaʼal le año 2016.

5. ¿Bix le yaabilaj unaj k-eʼesikoʼ?

⁵ ¿Bix le yaabilaj unaj k-eʼesikoʼ? Le clase yaabilaj tu yaʼalaj Pablo unaj k-eʼesikoʼ letiʼe ku yantal ‹ichil sukuʼuntsiloʼoboʼ›, wa le ku yantal ichil u láakʼtsiloʼob máak bey xan u amigoʼoboʼ (Juan 11:36). Toʼoneʼ maʼ chéen k-aʼalik sukuʼun wa kiik tiʼ le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ, baʼaxeʼ k-eʼesiktiʼob jach tu jaajil k-sukuʼunoʼob yéetel k-kiikoʼob (Mat. 23:8). Pabloeʼ tu yaʼalaj: «Eʼeseʼex nojoch yaabilaj ta baatsileʼex jeʼex le yaabilaj yaan ichil sukuʼuntsiloʼoboʼ. Eʼeseʼex tsiikil xan ta baatsileʼex; lelaʼ teʼex unaj a yáax eʼeskeʼex tiʼ u maasil» (Rom. 12:10). Le tʼaanoʼobaʼ ku yeʼesik bukaʼaj nojchil le yaabilaj unaj k-uʼuyik yoʼolal le sukuʼunoʼoboʼ. Ken k-eʼes le clase yaabilaj tu yaʼalaj Pablo yéetel ken k-beet baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, k-maas bisikba yéetel le sukuʼunoʼoboʼ yéetel k-múuchʼ meyaj tu yéeteloʼob.

6. Le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ, ¿máaxoʼob ku yilkoʼob bey u sukuʼunoʼobeʼ, yéetel baʼaxten?

⁶ Le tʼaanoʼob «le yaabilaj yaan ichil sukuʼuntsiloʼoboʼ» maases ku chíikpajal tiʼ le libroʼob ku meyaj tiʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ. Úuchjeakileʼ le judíoʼoboʼ chéen ku yaʼalikoʼob «sukuʼun» tiʼ juntúul u láakʼtsiloʼob wa uláakʼ judíoʼob kex maʼ jach u láakʼtsiloʼobiʼ, baʼaleʼ maʼ bey u yaʼalikoʼob tiʼ le máaxoʼob yaanal u luʼumiloʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ toʼon táan k-meyajtik Jéeobaeʼ k-ilik bey ‹k-sukuʼun› tuláakal le máaxoʼob adorartikoʼ, kex jeʼel tuʼuxak u taaloʼobeʼ (Rom. 10:12). Jéeobaeʼ tsʼoʼok u kaʼansiktoʼoneʼ kʼaʼabéet k-paklan yaabiltikba (1 Tes. 4:9). Chéen baʼaleʼ, ¿baʼaxten unaj u seguer ‹k-yaabiltikba jeʼex sukuʼuntsiloʼobeʼ›?

7. ¿Baʼaxoʼob eʼesik jach kʼaʼabéet k-yaabiltik le sukuʼunoʼoboʼ?

⁷ Yáaxeʼ jach kʼaʼabéet k-yaabiltik le sukuʼunoʼoboʼ tumen Jéeoba aʼaliktoʼon ka k-beete. Toʼoneʼ maʼ tu páajtal k-yaabiltik  Jéeoba wa maʼ k-yaabiltmaj le sukuʼunoʼoboʼ (1 Juan 4:7, 20, 21). U kaʼapʼéeleʼ tumen yaan horaeʼ ku kʼaʼabéettal áantaj tiʼ maak, maases ken u aktáant problemaʼob, le oʼolal unaj k-paklan yaabiltikba yéetel le sukuʼunoʼoboʼ. Ka tu tsʼíibtaj Pablo u carta tiʼ le hebreoʼoboʼ u yojel maʼ kun xáantaleʼ yaan u kʼaʼabéettal u pʼatkoʼob u yotochoʼob yéetel baʼaxoʼob yaantiʼob. Jesuseʼ u yaʼalmiliʼ jach yaan u muʼyajoʼob yoʼolal le baʼaxoʼob ken u aktáantoʼoboʼ (Mar. 13:14-18; Luc. 21:21-23). Le oʼolaleʼ táanil tiʼ u kʼuchul le kʼiinoʼob jeʼeloʼ, le sukuʼunoʼoboʼ kʼaʼabéet kaʼach u paklan yaabiltikubaʼob (Rom. 12:9).

8. ¿Baʼax unaj k-beetik táanil tiʼ u káajal le nojoch muʼyajiloʼ?

⁸ Jach taʼaytak u káajal le maas nojoch muʼyajiloʼ (Mar. 13:19; Apo. 7:1-3). Le oʼolaleʼ yaan u kʼaʼabéettal k-beetik le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ: «In kaajal, xeen, ooken ta wotoch, kʼal u jool najiloʼob a wotoch ta paach. Taʼakbesaba junpʼíit kʼiin kaʼalikil u máan u pʼujaʼanil Yuumtsil» (Isa. 26:20). Le ken u yaʼal le teksto ‹ooken ta wotochoʼ› maʼ xaaneʼ táan u tʼaan tiʼ le múuchʼuliloʼoboʼ. Teʼ múuchʼuliloʼoboʼ teʼ k-adorartik Jéeoba junmúuchʼ yéetel le sukuʼunoʼob bey xan yéetel le kiikoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ maʼ chéen unaj k-muchʼikbaiʼ. Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le hebreoʼoboʼ ken u muchʼubaʼobeʼ kʼaʼabéet u paklan líiʼsik u yóoloʼob, u yaabiltikubaʼob yéetel u paklan kaxtik u yutsiloʼob (Heb. 10:24, 25). Toʼon xaneʼ unaj k-maas yaabiltikba yéetel le sukuʼunoʼob bejlaʼoʼ, tumen lelaʼ le kun áantkoʼon utiaʼal u chúukpajal k-óol k-aktáant le baʼaxoʼob ku taal u kʼiin u yúuchloʼ.

9. 1) Teʼ kʼiinoʼobaʼ, ¿tiʼ baʼax súutukiloʼob jeʼel k-eʼesik k-yaabiltmaj k-sukuʼunoʼobeʼ? 2) ¿Bix u yeʼesaʼal yaabilaj ichil u kaajal Jéeoba? (Ilawil le tsolajil yaan tu tsʼoʼokbal le xookaʼ.)

⁹ Kex bejlaʼa maʼ káajak le nojoch muʼyajiloʼ, yaʼab bix jeʼel k-eʼesik k-yaabiltmaj le sukuʼunoʼoboʼ. Yaʼab tiʼ k-sukuʼunoʼobeʼ ku muʼyajoʼob yoʼolal u tíitkuba luʼum, u búulul tuʼux yanoʼob, yoʼolal chak ikʼaloʼob, tsunamiʼob wa uláakʼ baʼaloʼob. Yaan xan tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ ku aktáantkoʼob chʼaʼpachtajil (Mat. 24:6-9). Tsʼoʼoleʼ yanoʼobeʼ istikyaj u kaxtik u kuxtaloʼob teʼ kʼasaʼan yóokʼol kaabaʼ (Apo. 6:5, 6). Chéen baʼaleʼ ken yanak problemaʼob tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ maas ku yantal tuʼux k-eʼesik k-yaabiltmoʼob. Kex teʼ yóokʼol kaab maʼatech u yeʼesaʼal yaabilajoʼ, toʼoneʼ maʼ unaj u xuʼulul k-eʼesikiʼ (Mat. 24:12). ^[1]

10. ¿Baʼax ken k-il beoraaʼ?

¹⁰ Kex ku yantaltoʼon problemaʼobeʼ, ¿baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-eʼesik yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ? ¿Bix jeʼel k-beetkeʼ? Le ka tsʼoʼok u yaʼalik le apóstol Pablo «maʼ u xuʼulul a paklan yaabiltikabaʼex[oʼ]» tu yaʼalaj xan jejeláas bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ. Koʼox ilik seis u pʼéeleliʼ.

11, 12. ¿Baʼax u kʼáat u yaʼal u yeʼesaʼal utsil tiʼ u maasil? (Ilawil le foto yaan tu káajbal le xookaʼ.)

¹¹ «Maʼ u tuʼubulteʼex a kʼamkeʼex yéetel utsil le uʼulaboʼoboʼ.» (Xok Hebreoʼob 13:2.) ¿Baʼax tu yóotaj u yaʼal Pablo teʼ tekstoaʼ? Tu yóotaj u yaʼaleʼ kʼaʼabéet k-eʼesik yaabilaj tak tiʼ le máaxoʼob maʼ k-kʼaj óoloʼoboʼ. Lelaʼ ku kʼaʼajsiktoʼon le baʼax tu beetaj Abrahán yéetel Lotoʼ. Letiʼobeʼ xíimbaltaʼaboʼob tumen jujuntúul máakoʼob maʼ u kʼaj óoloʼobiʼ, kex beyoʼ tu yeʼesoʼob yaabilaj tiʼob. Ka tsʼoʼokeʼ Abrahán yéetel Loteʼ tu yojéeltoʼobeʼ le máaxoʼob xíimbaltoʼoboʼ angeloʼob (Gén. 18:2-5; 19:1-3). Le baʼax úuchaʼ tu kaʼansaj tiʼ le sukuʼunoʼob teʼ yáax siglooʼ unaj u paklan yaabiltikubaʼob yéetel u yeʼesik u yutsiloʼob tiʼ u yuʼulaboʼob.

¹² ¿Bix jeʼel k-eʼesik utsil tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ? Jeʼel u páajtal k-invitartikoʼob t-otoch  jaanleʼ wa utiaʼal k-paklan líiʼsik k-óol. Kex wa xan maʼ k-kʼaj óol le superintendente tiʼ circuito yéetel u yatanoʼ, maʼalob ka k-invitartoʼob t-otoch le ken u xíimbaltoʼob le múuchʼuliloʼ (3 Juan 5-8). Maʼ tsaaj a xupik yaʼab taakʼin wa a beetik junpʼéel nojoch janaliʼ, kex chéen jeʼ wa buʼul ka a prepararteʼ láayliʼ maʼalobeʼ. Baʼax k-kaxtikeʼ k-paklan líiʼsik k-óol tu yéeteloʼob, maʼ letiʼe k-eʼesik jach táaj yaantoʼon taakʼinoʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ unaj k-invitartik chéen le máaxoʼob k-tuklik jeʼel u invitartikoʼon xanoʼ (Luc. 10:42; 14:12-14). Kex yaʼab baʼaloʼob yaan k-beeteʼ jach junpuliʼ maʼ unaj u tuʼubultoʼon k-eʼesik utsil tiʼ u maasiliʼ.

13, 14. ¿Bix jeʼel k-eʼesik ‹k-kʼaʼajsik le máaxoʼob kʼalaʼanoʼob carceloʼ›?

¹³ «Kʼaʼajakteʼex le máaxoʼob kʼalaʼanoʼob carceloʼ.» (Xok Hebreoʼob 13:3.) Ka tu tsʼíibtaj Pablo le tʼaanoʼobaʼ táan kaʼach u tuukul tiʼ le sukuʼunoʼob kʼalaʼanoʼob tumen táan u meyajtikoʼob Diosoʼ. Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob teʼ múuchʼulil kʼaʼabéet u yeʼeskoʼob ku ‹chʼaʼikoʼob óotsilil tiʼ le máaxoʼob oksaʼanoʼob kaʼach carceloʼ› (Heb. 10:34). Le ka kʼaʼal Pablo ich cuatro añoseʼ yaʼab sukuʼunoʼob áante. Chéen baʼaleʼ, ¿bix jeʼel u yáantaʼal tumen le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob táanxel tuʼuxoʼ? Letiʼobeʼ jeʼel u páajtal kaʼach u oraroʼob tu yoʼolaleʼ (Fili. 1:12-14; Heb. 13:18, 19).

¹⁴ Bejlaʼeʼ yaʼab sukuʼunoʼob kʼalaʼanoʼob cárcel ikil u meyajtikoʼob Dios. Le sukuʼunoʼob kajaʼanoʼob naatsʼ teʼ tuʼux kʼalaʼanoʼoboʼ maʼ xaaneʼ jeʼel u kaxtikoʼob bix jeʼel u yáantkoʼobeʼ. Chéen baʼaleʼ yaʼab tiʼ toʼoneʼ náach yaniloʼon tiʼ letiʼob. ¿Bix túun jeʼel u páajtal k-áantkoʼobeʼ? Le yaabilajoʼ yaan u péeksikoʼon orar tu yoʼolaloʼob. Por ejemploeʼ jeʼel u páajtal k-orar tu yoʼolal le sukuʼunoʼob, le kiikoʼob yéetel le mejen paalaloʼob kʼalaʼanoʼob Eritreaoʼ. Maʼalob ka orarnakoʼon tu yoʼolal le sukuʼun Paulos Eyassu, Isaac Mogos yéetel Negede Teklemariam, letiʼobeʼ tsʼoʼok 20 años kʼaʼalkoʼob cárcel.

15. ¿Bix jeʼel k-eʼesik «tsiikil tiʼ le tsʼoʼokol beeloʼ»?

¹⁵ «Tuláakal máakeʼ u yeʼes tsiikil tiʼ le tsʼoʼokol beeloʼ.» (Xok Hebreoʼob 13:4.) Uláakʼ bix jeʼel k-eʼesik yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ letiʼe ken k-bis junpʼéel kuxtal limpiooʼ (1 Tim. 5:1, 2). Por ejemploeʼ wa k-núupkʼebantal yéetel juntúul sukuʼun wa juntúul kiik bey xan yéetel jeʼel máaxak ichil u familiaeʼ, yaan k-eʼesik maʼ k-yaabiltmoʼobiʼ. Wa ku yúuchul lelaʼ le yaabilaj yaantoʼon yéetel le sukuʼunoʼoboʼ yaan u saʼatal (1 Tes. 4:3-8). Chéen tukult bix jeʼel u yuʼubikuba xan juntúul atantsil wa ka u chuk u yíicham táan u chaʼantik pornografíaeʼ. ¿Jeʼel wa u seguer u yuʼubik yaabiltaʼan yéetel ku yeʼesaʼal tsiikil tiʼ tumen u yíichameʼ? (Mat. 5:28.)

16. ¿Bix ken k-ilil le sukuʼunoʼob wa kiʼimak k-óol yéetel baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ?

¹⁶ «Kiʼimakchajak a wóoleʼex yéetel le baʼaxoʼob yaanteʼexoʼ.» (Xok Hebreoʼob 13:5.) Wa k-confiar tiʼ Jéeobaeʼ yaan u kiʼimaktal k-óol yéetel le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ. Lelaʼ ¿bix jeʼel u yáantkoʼon k-eʼes yaabilaj tiʼ k-sukuʼunoʼobeʼ? Wa kiʼimak k-óol yéetel baʼaxoʼob yaantoʼoneʼ maas kʼaʼanaʼan ken k-ilil le sukuʼunoʼoboʼ ke le taakʼin wa le ayikʼaliloʼoboʼ (1 Tim. 6:6-8). Tsʼoʼoleʼ maʼ ken k-tʼaan kʼaas tu yoʼolal le sukuʼunoʼoboʼ mix ken k-quejartba tu yoʼolal le bix kuxlikoʼonoʼ. Maʼ ken k-tsʼíibolt xan le baʼaxoʼob yaan tiʼ u maasiloʼ, baʼaxeʼ yaan k-eʼesik utsil tumen k-ojleʼ kiʼimak k-óol yéetel le baʼaxoʼob yaantoʼonoʼ (1 Tim. 6:17-19).

17. Wa maʼ lubaʼan k-óoleʼ, ¿bix jeʼel u béeytal k-áantik le sukuʼunoʼoboʼ?

¹⁷ «Jeʼel u páajtal u líikʼil k-óol[eʼ].» (Xok Hebreoʼob 13:6.) Wa maʼ lubaʼan k-óoleʼ yaan k-confiar tiʼ Jéeoba yéetel yaan u chúukpajal k-óol k-aktáant jeʼel baʼaxak  problemail ka yanaktoʼoneʼ. Tsʼoʼoleʼ wa maʼ lubaʼan k-óoleʼ yaan u béeytal k-eʼesik yaabilaj tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ, k-líiʼsik u yóoloʼob yéetel k-áantkoʼob (1 Tes. 5:14, 15). Tak tu kʼiiniloʼob le nojoch muʼyajiloʼ jeʼel u chúukpajal k-óoleʼ maases tumen k-ojel naatsʼ ‹yanil u kʼiinil k-jáalkʼabtaʼal› (Luc. 21:25-28).

18. ¿Bix jeʼel k-eʼesik k-yaabiltmaj le ancianoʼoboʼ?

¹⁸ «Kʼaʼajakteʼex le máaxoʼob nuʼuktik a beeleʼexoʼ.» (Xok Hebreoʼob 13:7, 17.) Le ancianoʼoboʼ ku xupik u tiempoʼob utiaʼal u yáantkoʼob le sukuʼunoʼob teʼ múuchʼuliloʼ. Wa k-tuukul tiʼ tuláakal le baʼaxoʼob ku beetkoʼob t-oʼolaloʼ yaan k-maas yaabiltikoʼob. Toʼoneʼ maʼ k-kʼáat k-beet u lúubul u yóoloʼob wa u yuʼubikoʼob mix baʼal u biilal le meyaj ku beetkoʼoboʼ. Baʼaxeʼ k-kʼáat k-beet yéetel kiʼimak óolal le baʼaxoʼob ku yaʼalikoʼoboʼ. Beyoʼ yaan k-beetik le baʼax ku yaʼalik le tekstoaʼ: «Eʼeseʼex maas nojoch utsil tiʼ letiʼob yéetel yaabilteʼexoʼob tu yoʼolal le meyaj ku beetkoʼoboʼ» (1 Tes. 5:13).

19, 20. Jeʼex t-ilil teʼ xookaʼ, ¿bix jeʼel k-maas eʼesik yaabilaj tiʼ k-sukuʼunoʼobeʼ?

¹⁹ U kaajal Jéeobaeʼ kʼaj óolaʼan xan yoʼolal le yaabilaj yaan ichiloʼoboʼ. Teʼ yáax siglooʼ láayliʼ bey kʼaj óolaʼanil le sukuʼunoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ le apóstol Pablooʼ tu yaʼalajtiʼob kʼaʼabéet u maas eʼeskoʼob yaabilaj. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «K-sen aʼalikteʼex ka maas yaʼabchajak a yaabilajeʼex» (1 Tes. 4:9, 10). U jaajileʼ jejeláas baʼaxoʼob jeʼel u páajtal k-beetik utiaʼal k-eʼesik yaabilajeʼ.

²⁰ Le oʼolaleʼ ken k-il teʼ Najil Reino u tekstoil le añoaʼ, tuukulnakoʼon tiʼ le kʼáatchiʼobaʼ: ¿Bix jeʼel in maas eʼesik in wutsil tiʼ in wuʼulaboʼobeʼ? ¿Bix jeʼel in wáantik le sukuʼunoʼob kʼalaʼanoʼob carceloʼ? ¿Bix jeʼel in weʼesik tsiikil tiʼ in núup jeʼex u yaʼalik Diosoʼ? ¿Baʼax ken u yáanten utiaʼal u kiʼimaktal in wóol yéetel baʼaxoʼob yaanten? ¿Bix jeʼel u páajtal in maas confiar tiʼ Jéeobaeʼ? ¿Bix jeʼel in maas uʼuyik u tʼaan le ancianoʼoboʼ? Wa k-ilik k-tsʼáaik ichil k-kuxtal le seis baʼaloʼob tsʼoʼok k-kanikaʼ, maʼ ken k-il chéen bey junpʼéel letrero u tekstoil le añoaʼ. Baʼaxeʼ cada ken k-ileʼ yaan u kʼaʼajsiktoʼon jach kʼaʼabéet k-beetik le baʼax tu yaʼalaj le apóstol Pabloaʼ: «Maʼ u xuʼulul a paklan yaabiltikabaʼex jeʼex u yaabiltikuba sukuʼuntsiloʼobeʼ» (Heb. 13:1).