Did You Know?
GA MANANG MURUNG’AGEN E RE N’EY, FA?
Ba ga’ yang e garger u Israel kakrom ni bod rogon ni be yog e Bible, fa?
BE YOG e Bible ni bay yu yang ko fare Nam ni Kan Micheg nib ga’ yang e garger riy ma ba “pire’” ken e gek’iy riy. (1 Ki. 10:27, BT; Josh. 17:15, 18) Machane, faanra yaliy e piin nde mich e re n’ey u wan’rad e yungi n’en ndakuriy e garger riy ko re nam nem e ngiyal’ ney, ma sana ra maruwar u wan’rad ko riyul’ e n’en ni be yog e Bible fa danga’.
Be yog ba ken e babyor ni “immoy yu yang i garger u Israel kakrom nrib ga’ yang ndakuriy e chiney.” (Life in Biblical Israel) Yungi n’en nib tolang ko re nam nem e ba ga’ ni boor yu ke gek’iy riy ni ka nog e Aleppo pine (Pinus halepensis) ngay, nge evergreen oak (Quercus calliprinos), nge terebinth (Pistacia palaestina). Bay bangi ban’en u rom ni ka nog yu Shephelah ngay ni bay u thilin bangi ban’en ni bay nochi burey riy nib liyeg ba burey nib tolang ni bay u tooben e day ni Mediterranean ni boor fa yu ke gek’iy riy ni ka nog e sycamore (Ficus sycomorus) ngay ni ke k’uf.
Ku bay ba ken e babyor ni be yog ni chiney e bay yu yang u Israel ndakuriy e gek’iy riy. Mang fan ni aray rogon? Be yog e re ke babyor nem nre n’em e ke buch ni buchuuw ma buchuuw. Be yog ni gaar: “Girdi’ e yad e kar magawonnaged rogon ni be tugul e gek’iy nge ku boch e woldug ko yungi n’ey ni bochan e nge yag nra ga’naged e milay’ rorad nge yungi n’en ni nga i abich e gamanman rorad riy. Ku reb i fan e bochan ni yibe toy e yu ke gek’iy ney nga but’ ni ngan fanay ko naun ma ngki mang l’ud.”—Plants of the Bible.