Thin Rok Jehovah e Ba Fas

Tin nib Baga’ Fan ko Babyor ko Proverbs

SOLOMON ni Pilung nu Israel kakrom e “rayog ni nge yog dalip i biyu’ e fonow.” (1 Kings 4:32, NW) Rayog ni ngad pirieged e thin rok nib gonop fa? Rayog. Fare babyor u Bible ni Proverbs, ni kan mu’ i yoloy ko duw ni gonapan e duw ni 717 B.C.E., e boor e fonow rok Solomon ni bay riy. Kemus ni gali guruy ni tomur riy ni gathi ir e yoloy ya gali cha’ ni ku tayol babyor ni​—Agur ni fak Jakeh ni pumoon nge Lemuel ni pilung. Machane, boch e girdi’ e ma lemnag ni lemuel e aram reb e ngochol rok Solomon.

Pi thin ni kan thagthagnag ni bay u lan e babyor ni Proverbs e kan yoloy ni fan nga l’agruw i ban’en​—fan ni nge nang be’ e “gonop nge fonow nib fel’.” (Proverbs 1:2) Pi n’en ney e ra ayuwegdad ni nge yog ngodad e gonop, ni aram ni gelngin nge tamilangan’uy u ban’en me yog ni ngan fanay e tamilangan’ ngan pithig e pi magawon. Maku u daken e pi ne’m, e rayog riy ngodad e llowan’, ara skul u rarogon pangidad. Ngan tiyan’uy ko thin ko proverbs min fol ko fonow ni bay riy e ra rin’ ban’en nga gum’ircha’dad, ma ra yibnag e felfelan’ ngodad, maku ra yib angin ngodad.​—Hebrews 4:12.

‘NGE YOG E GONOP NGOM MA GA FOL KO FONOW’

(Proverbs 1:1–9:18)

Yog Solomon ni gaar, “Gonop nib riyul’ e be tolul u lan e yu pa’ i kanawo’.” (Proverbs 1:20, NW) Mang fan ni ngad motoyilgad nga laman nib ga’ mab tamilang? Guruy ni 2 e be yog ni ra nge yog e gonop ma boor fel’ngin nra yib. Guruy ni 3 e be weliy ko uw rogon me fel’ thilin Got nge girdi’. Yog Solomon ni gaar: “Gonop e bin th’abi ga’ fan. Ra yog ngom e gonop; ma urngin ban’en ni ke yog ngom ma nge yog ngom e tamilangan’. Mu kol e fonow; ma dabmu pag.”​—Proverbs 4:7, 13, NW.

Mang e ra ayuwegdad ni ngad togopuluwgad ko ngongol ni darngal ni ma rin’ e fayleng? I fulweg e Proverbs guruy ni 5 ni gaar: Ngam fanay gelngin e lem rom, ma ngam nang e pi n’en nu fayleng ni ma wawliyey ko kireb. Maku, ngam mu lemnag wenegen e ngongol ni darngal. Bin migid e guruy e be fonownag ni dabni un ko lem ni ma kirebnag thildad Jehovah. Guruy ni 7 e be weliy ko mang e ma rin’ e girdi’ ni ma un ko ngongol ni darngal. Guruy ni 8 e be weliy murung’agen puluwon nge fel’ngin e gonop u reb e kanawo’ ni ma fal’eg lanin’uy. Guruy ni 9 e aram e tin tomur e thin ko proverbs ni tabab ko som’on nge mada’ ko re guruy ney, e kan weliy u daken e fanathin nra k’aringdad ngad leked e gonop.

 Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

1:7; 9:10​—Uw rogon ma madgun Jehovah e “tabolngin e tamilangan’” ma “tabolngin e gonop”? Ra dariy madgun Jehovah, ma dariy e tamilangan’, ya ir e Ke Sunmiy urngin ban’en ma Ir e ke k’aring ni ngan yoloy e Thin nu Bible. (Romans 1:20; 2 Timothy 3:16, 17) Ir e tabolngin urngin e tamilangan’ nib riyul’. Arfan, ni tamilangan’ e ra tabab ko madgun Jehovah. Maku madgun got e ir tabolngin e gonop ya dariy e gonop nfaanra dariy e tamilangan’. Maku, be’ ni dariy madgun Jehovah rok e dabi fanay e tamilangan’ ni bay rok ni nge pining e sorok ko en Ta Sunmiy.

5:3​—Mang fan ni ppin ni ma pi’ ir ni chuway’ e ka nog ni “ppin ni dan nang”? Proverbs 2:16, 17 e be weliy murung’agen e “ppin ni dan nang” ni be’ ni “ke pagtalin e n’en ni ke micheg ngak e Got rok.” Urngin e girdi’ ni ma meybil ko got ni googsur ara ir e ke mel’eg ni dabi fol ko Motochiyel rok Moses, nib muun ngay e ppin ni ma chuway’ ngak, e kan pining ni be’ ni dan nang.​—Jeremiah 2:25; 3:13.

7:1, 2​—Mang e ba muun ko fare “thin rog” nge “pi motochiyel rog”? Tin ni kub muun ko machib u Bible, e aram e pi motochiyel u tabinaw, ni ke fal’eg e pi gallabthir ni nge fel’ rogon chon e tabinaw rorad. Piin fel’ yangaren e ba t’uf ni ngar folgad riy nge pi machib u Bible ni ke pi’ e gallabthir rorad ngorad.

8:30​—Mini’ fa en nib “salap i maruweliy ban’en”? Gonop ni be yip’ fan ban’en e ke pining ir ni salap i maruweliy ban’en. Fare gonop u roy e gathi kemus ni kan fanay ni fan ni ngan dag fan ya re n’ey e ku be yip’ fan Fak Got ni bin nganni, i Jesus Kristus, u m’on ni mang ba girdi’. Ba n’uw nap’an nga m’on ni kan gargeleg nga fayleng nib girdi’, ma ir e ‘som’on ni sunumiy Somol.’ (Proverbs 8:22) Bochan ni ir “be’ nib salap i maruweliy ban’en,” me ayuweg e Chitamangin u fithik’ e pasig u nap’an ni i sunmiy urngin ban’en.​—Kolose 1:15-17.

9:17​—Mang e “pi ran ni kan iring,” ma mangfan nib “athibthib”? Bochan ni Bible e ke taarebrogonnag e par ko pumoon nge ppin u lan e mabgol ko muun ran u luwed, ma ran ni kan iring e be yip’ fan e ngongol ni darngal ni yima rin’ nib mith. (Proverbs 5:15-17) Bochan ni kar unew ko ngongol ni darngal ni de nang e girdi’ ma ke bod e ran nib athibthib.

Tin Gad Ra Fil Riy:

1:10-14. Thingarda kol ayuwgad ni dabi wawliydad kanawoen e piin tadenen ni yad be micheg ni nge yog ngodad boor e chugum.

3:3. Thingarda ga’naged fan e t’ufeg nib yul’yul’ nge yul’yul’ ma ngada daged e gali n’ey ngak e girdi’ ni bod ni gad ma rin’ ko churuwo’ nib tolang puluwon. Maku ba t’uf ni ngad ted e pi fel’ngin ney nga gum’irchadad, nge mang ban’en nib ga’ fan ngodad.

4:18. Be mon’og i yan e tamilangan’ ko tirok Got ban’en. Faanra ngad pired ko fare tamilang, ma thingarda ululgad i dag e sobut’an’.

5:8. Thingarda pared nib palog ko gubin mit e ngongol nde yalen, ni demtrug ko daken e pi music ni ma motoyil boch e girdi’ ngay, ara pi n’en ni yima guy, ara Internet, ara pi babyor.

5:21. Ra kirebnag be’ nib t’uf Jehovah rok e tha’ nib fel’ u thilrow e bin nriyul’ e Got ni bochan e felfelan’ nib ngoch nap’an? Ri danga’! Re n’en nth’abi gel ni ma mithmithegdad ni ngad pared nib beech pangidad e bochan ni gad manang ni ma guy Jehovah e pi n’en ni gad ma rin’ ni thingar da pied e fulweg riy ngak.

6:1-5. Rib manigil e fonow ni bay ko pi verse ney nib togopuluw ko ‘ngan mang pagan’,’ ara ngan micheg ban’en ni bay rogon ko salpiy, ni fan ngak boch e girdi’! Faanra kar da fal’eged i yaliy nib fel’ rogon ma pi’ n’en ni kad rin’ed e be m’ug ni dariy e gonop riy, ma thingarda darod ngak e ‘pi girdi’’ ni gad nguud weniggad ma gad yal’uweg gubin ban’en nge fel’.

6:16-19. Re medlip i n’ey e ba muun ngay ba chugur i gubin ban’en ni yima rin’ nib kireb. Thingar da fanenikayed.

6:20-24. Faanra ud skulnaged gadad ni kab fel’ yangardad nge taw nga nap’an ni kad ilalgad ma rayog ni nge ayuwegdad ni dab da awgad ko wup ko ngongol ndarngal. Susun ndabi pag e gallabthir ndab ra skulnaged e bitir rorad.

7:4. Thingar da maruweliyed ni ngad adaged e gonop nge nangan’.

 FONOW NI NGE POW’IYDAD

(Proverbs 10:1–29:27)

Tin ni magey ko pi fonow rok Solomon e yu chiyang i fonow nib ngoch. Baga’ ni kan pi’ ni l’agruw ban’en nib togopuluw, ara ba chuchugur rogon, ara ban’en ni kan taareb rogonnag nga ban’en, ma ma fonownagey u rogon e ngongol nge thin nge lem.

Guruy ni 10 nge mada’ ko 24 e be tamilangnag e n’en nib ga’ fan ko nge yib madgun Jehovah ngodad. Pi fonow ni bay ko guruy ni 25 nge mada’ ko 29 e yoloy “fapi girdi’ rok Hezekiah ni fare pilung nu Judah.” (Proverbs 25:1) Pi fonow ney e be fil ngodad ni nguud taga’gad ngak Jehovah maku be fil boch ban’en ngodad.

Fulweg u Boch e Deer ko Bible:

10:6​—Uw rogon ma ‘l’ugun e piin nib kireb e ma upunguy e cham’? Rayog e re n’ey u reb e kanawo’ ni faanra fanay e piin nib kireb e sabethin nib sumunguy ni ngar kirebnaged boch e girdi’. Ara rayog ni bochan ni piin ni yad ba kireb e baga’ ni yima fanenikayrad, ma ngongol nib kireb ni ma dag boch e girdi’ ngorad e ma th’ab gulungrad.

10:10​—Uw rogon ma “en ni be t’ar owchen” e be k’aring e amith? “Be’ ni dariy ban’en nib fel’ ngay” e gathi kemus ni ra gay rogon ni nge “yog e thin ni googsur” machane ku ra gay rogon ni nge mithag e n’en ni bay u laniyan’ ni be “t’ar owchen.” (Proverbs 6:12, 13, NW) Mit ney e ban e rayog ni nge tabolnginnag e kireban’ ngak be’.

10:29​—Mang e “kanawo’ rok Jehovah”? Re n’ey e bay rogon nga rogon e kanawo’ ni ma rin’ Jehovah ban’en ngak e girdi’ ma gathi fare kanawoen e yafas ni susun e ngad leked. N’en ni ma rin’ Got ko girdi’ e be yip’ fan ni bay e pagan’ ko piin ni dariy e kireb rorad ma magothgoth ko piin nib kireb.

11:31​—Mang fan ni susun ni yira pi’ puluwon e piin kireb ni boor ko piin ni yad mat’aw? Re puluwon ney ni be yog u roy e aram e gechig ni ra yib ngorad. Nap’an nra oloboch be’ nib mat’aw, ma puluwon ni ra yib ngorad riy e fonow. Piin kireb e yad ma denen ni lem rorad ma yad ma siyeg ni ngar chelgad ngar rin’ed e tin nib fel’. Ba m’ag ni ngan gechignagrad.

12:23​—Uw rogon ni ma ‘upunguy be’ e tamilangan’’? Ngan upunguy e tamilangan’ e gathi be yip’ fan ni dabni dag. Machane, be yip’ fan ni ngan dag e tamilangan’ u fithik’ e gonop, ni danir ufanthin ngay.

14:17​—Uw rogon ma ‘yib fanenikan fa en ni bay gelngin ni nge lem’? Fare thin nu Hebrew ni kan piliyeg ni “bay gelngin ni nge lem” e rayog ni nge yip’ fan e nang fan ara lem nib kireb. Arrogon, be’ ni ma lem nib kireb e yima fanenikay. Maku arrogon be’ ni ma nang fan ban’en ma ma fanay gelngin ni nge lem ni nge mel’eg ni nge par ni ‘gathi ir bang ko fayleng.’​—John 15:19.

18:19​—Uw rogon ma ‘reb e walag ni kan rin’ e tin nib kireb ngak e kab gel ko binaw nib gel’? Bod rogon reb e binaw nib gel ni be liyeg e pi salthaw, ma be’ ni aray rogon e ri ra siyeg ni nge n’ag fan e oloboch ku be’. Mal’uag thin u thilin e cha’nem nge fa en ni ke oloboch e rib mom ni nge mang ban’en nib ga’ ni bod “ba wasey ko wulyang ni bay be’ ni ma par riy.”

Tin Gad Ra Fil Riy:

10:11-14. Faanra nge gelnagey e thin rodad, ma thingari sug e lem rodad ko tamilangan’ nib puluw, ma t’ufeg e thingari k’aring gum’ircha’dad, ma gonop e thingari dugliy e n’en ni ngad dogned.

 10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Thingar ud lemgad u nap’an ni ngad nonad maku dab ud nonad ngii pag rogon.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Baadag Jehovah ni ngad yul’yul’gad u nap’an ni gad be siyobay.

11:4. Rib gel e balyang riy ni ngan nameg e flaab ko chugum min pag e fol Bible, muulung, meybil, nge machib.

13:4. De gaman ni faanra nge “adag” be’ reb e liw nra mil fan ngak boch ban’en u lan e ulung ara yafas u lan e bin beech e fayleng. Thingar da maruwelgad nib elmerin ma gad athamgil nib gel ni faanra nge yog nda rin’ed e pi’ n’en ni thingar ni rin’.

13:24; 29:15, 21. Reb e gallabthir ni ma t’ufeg fak e dar ma digey ni nge dabi sap ko kireb rok fak. Machane, reb e matam ara matin e ma rin’ boch ban’en ni fan e nge yal’uweg me chuweg e kireb rok fak u m’on ni nge mecham ngay.

14:10. Bochan ni pi n’en ni gad ma thamiy u lanin’dad e ri dabiyog ni ngar da daged nrib fel’ rogon ni gubin ngiyal’ ara nge nang boch e girdi’ fan nib fel’ rogon, ma thin ni ma fal’eg lanin’uy ni rayog ni nge yog boch e girdi’ e bay e gin ni ma mus riy. Sana thingar da athamgilgad u fithik’ boch e gafgow ni aram e ngari pagan’dad ngak Jehovah.

15:7. Thingar dab dogned nib papey gubin ban’en ni gad manang ngak be’, ni bod rogon ni reb e ta milay’ e dar ma wereg gubin e awoch rok nga tabochingi ban’en. En nib gonop e ma wereg e tamilangan’ rok buchuuw ma buchuuw ko ngiyal’ nib t’uf.

15:15; 18:14. Nguun par nib fel’ e lem rodad e ra ayuwegdad ni ngad pirieged e felfelan’, ni mus ko ngiyal’ nib gel e magawon ni keb ngodad.

17:24. Thingar ud gayed e tamilangan’ ya nge yog nda ngongolgad u fithik’ e gonop nib thil “ko chaen nib aliliy” nib changag e lem rok ma dar yiluy owchen ko tin nib ga’ fan ban’en.

23:6-8. Thingar da siyeged e piin ni yad ma dag e sumunguy ngodad ni yigoo ban.

27:21. Thin ni be pining e sorok ngodad e rayog ni nge dag ko gad bmiti mang girdi’. Ra m’ug e sobut’an’ ni faanra fapi thin ni be pining e sorok ni ra nog ngodad e ra k’aringdad ni ngad micheged ni bay e malfith rodad ku Jehovah ma ra gelnag lanin’dad ni ngad ul’ulgad ko pigpig ngak. Lem nib tolang e ra m’ug ni faanra ngad lemnaged ni gad ba tolang u nap’an ni yibe pining e sorok ngodad.

27:23-27. Yibe fanay e gin ni yima chuguliy e gamanman riy, be tamilangnag feni ga’ fan ni ngan gay e felfelan’ ko ngan momnag e par ni bochan e maruwel nib gel ni yibe tay. Susun ni thingari m’ug rodad fan nib t’uf ni ngad paged e taga’ ngak Got. a

28:5. Faanra da ‘gayed Jehovah’ u daken e meybil ma gad be fil e Thin rok, ma rayog ni “ngad nanged fan gubin ban’en” nib t’uf ni ngad rin’ed me yog nda pigpiggad ngak u rogon ni baadag.

‘THIN NIB GEL’

(Proverbs 30:1–31:31)

Fare babyor ko Bible ni Proverbs e mus u l’agruw i ‘thin nib gel.’ (Proverbs 30:1; 31:1) Fapi thin ni yog Agur e be fanathinnag rogon ndabi fel’ u wan’ e piin nib chogow e tin bay rorad maku be dag rogon feni de gagiyel e kanawo’ nrayog ni nge ngongliy reb e pumoon e ngongol nde yalen ngak reb e rugod. b Ku be ginangdad ni ngad paloggad ko tolngan’ nge numon u fithik’ e damumuw.

Fare thin nib gel ni yog e chitiningin Lemuel ngak e bay e thin riy ni ma fil ban’en u murung’agen rogon i fanay e wine nge ku boch ban’en ni bay e alkul riy nge ku murung’agen i dugliy ban’en u fithik’ e mat’aw. Murung’agen reb e matin nib manigil e ra yan i mus ko thin ni gaar: “Nga ni pining e magar ngak u urngin e pi n’en ni be ngongliy, ya ba’ tapgin ni gubin e girdi’ ni ngar tiyed fan.”​—Proverbs 31:31.

Nge yog ngodad e gonop, me fel’ u wan’dad e fonow, mad maruweliyed ni nge yib madgun Got ngodad, mad taga’gad nga daken Jehovah. Rib ga’ fan e fonow ni be fil e proverbs ngodad! Ere, da folgad ko pi thin rorad ney ni ma fil ban’en mad guyed fare felfelan’ ko “cha’ ni bay madgun Jehovah rok.”​—Psalms 112:1, NW.

[Footnotes]

[Picture on page 28]

Jehovah e ir Tobolngin urngin e llowan’ nib riyul’

[Picture on page 30]

Mang e be yip’ fan ni ngan ‘garareg e llowan’?