NEʼE maʼuli ia Enoke ia taʼu ʼe 365. ʼE lagi faigataʼa hatatou fakafuafua te faʼahi ʼaia, kaʼe neʼe tuʼa fa age te loaloaga ʼo te ʼu taʼu maʼuli ʼo Enoke ia tatou ia ʼaho nei. Kaʼe neʼe heʼeki pe la matuʼa. ʼI te temi ʼaia, kua hili nei ki ai sekulo ʼe 50 tupu neʼe maʼuʼuli fualoa age te hahaʼi. Ko Atama ia te ʼuluaki tagata, neʼe taʼu 600 tupu ʼi te temi ʼae neʼe fanauʼi ai ia Enoke, pea neʼe toe hoko atu te maʼuli ʼo Atama ia taʼu ʼe 300. Kaʼe ko ʼihi ʼi te hologa ʼo Atama, neʼe loaloaga age ʼonatou taʼu. Koia, ʼi te taʼu 365 ʼo Enoke, neʼe kei malohi pe ohage ko he tagata ʼe kei hoko atu tona maʼuli. Kaʼe neʼe mole koia.

ʼE mahino ia neʼe tuʼutamakiʼia te maʼuli ʼo Enoke. Tou fakakaukauʼi age ia Enoke ʼe lolotoga hola ʼo nono. Neʼe mole feala ke ina galoʼi te aga ʼa te hahaʼi ʼae neʼe hoki ʼosi age pe tana fakaha kia natou te logo ʼa te ʼAtua. Neʼe natou mamalu itaita pea neʼe natou fehihiʼa ia ia. Neʼe natou meʼa noaʼi te logo ʼae neʼe ina tala, pea neʼe natou fehihiʼa ki te ʼAtua ʼae neʼe ina fekauʼi mai ia ia. Neʼe mole feala hanatou tauʼi te ʼAtua ʼo Enoke, ia Sehova, kaʼe neʼe feala ke natou tauʼi te tagata ʼaia. Neʼe lagi feʼekeʼaki e Enoke pe ʼe toe sio anai koa ki tona kiʼi famili. Neʼe manatu koa ki tona ʼohoana mo ʼona ʼofafine peʼe ki tona foha ko Metusela mo tona mokopuna ko Lemeke? (Senesi 5:21-23, 25) Neʼe ko te fakaʼosiʼaga koa ʼaia ʼo tona maʼuli?

ʼE mole lahi he ʼu fakamatala ʼi te Tohi-Tapu kia Enoke. Ko vaega Tohi-Tapu pe ʼe tolu ʼe talanoa ai ʼo ʼuhiga mo ia. (Senesi 5:21-24, MN; Hepeleo 11:5; Suta 14, 15) Kaʼe ʼaki te ʼu vaega ʼaia ʼe feala ke tou mahino ai, neʼe ko he tagata neʼe tui malohi. ʼE ke tokaga koa ki hou kiʼi famili? Neʼe heʼeki ke faigaʼi koa la ke ke lagolago ki te meʼa ʼae ʼe ke iloʼi ʼe totonu? Kapau koia, pea ʼe lahi te ʼu ako ʼe ke toʼo anai mai te faʼifaʼitaki ʼo Enoke.

Neʼe agakovi ʼaupito te hahaʼi ʼi te temi ʼae neʼe tupu ai ia Enoke. Pea neʼe ko te fitu taʼiake ʼaia mai te hakoga ʼo Atama. Neʼe kei ovi atu pe te hahaʼi ki te maʼuli haohaoa ʼae neʼe pulihi e Atama mo Eva. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo tanatou kei maʼuʼuli fualoa. Kaʼe neʼe natou aga fakalialia pea neʼe kovi tonatou maʼuli fakalaumalie. Neʼe mafola te agamalohi. Ko te aga ʼaia neʼe kamata ʼi te lua taʼiake, ʼi te temi ʼae neʼe matehi ai e Kaino ia tona tehina ko Apele. Neʼe ʼi ai te tahi ʼi te hologa ʼo Kaino neʼe fiameʼameʼa he neʼe agamalohi fau mo fia lagavaka age ia Kaino. Pea ʼi te tolu taʼiake leva, neʼe kamata toʼo e te hahaʼi te huafa ʼo Sehova ʼo vaivaigaʼi.—Senesi 4:8, 23-26.

ʼE mahino ia, neʼe mafola te lotu fakahehema ʼi te temi ʼo Enoke. ʼI tana lahi ake, neʼe maʼua ke ina fai he tonu. Pe ʼe mulimuli anai koa ki te hahaʼi ʼo tona temi? Peʼe ina kumi anai koa ia Sehova, te ʼAtua moʼoni ʼae neʼe ina fakatupu te lagi mo te kele? Neʼe lagi malave ʼaupito ki tona loto te fakamatala ʼo ʼuhiga mo Apele, ʼae neʼe mate maletile ʼuhi ko tana tauhi ki te ʼAtua. Koia neʼe fakatotonu ai e Enoke ke ina faʼifaʼitakiʼi ia Apele. ʼE ui fenei ia Senesi 5:22 (MN): “Neʼe haga haʼele ia Enoke mo te ʼAtua moʼoni.” ʼE ha lelei ʼi te ʼu palalau ʼaeni, ko Enoke neʼe ko he tagata neʼe pipiki ki te ʼAtua ʼi he malama aga heʼe lotu. Pea neʼe ko te ʼuluaki tagata ʼaeni neʼe talanoa feia ki ai te Tohi-Tapu.

 ʼI te vaega pe ʼaia, ʼe ui ai ko Enoke neʼe haga haʼele mo Sehova kaʼe kua maʼu tona foha ko Metusela. ʼE tou mahino ai, ko Enoke neʼe ko te pule famili ʼi tona teitei taʼu 65. Neʼe ʼi ai tona ʼohoana, kaʼe ʼe mole tuʼu tona higoa ʼi te Tohi-Tapu. Neʼe toe ʼi ai foki mo ʼona ʼihi “foha mo ni ofafine,” kaʼe ʼe mole iloʼi pe neʼe toko fia. Kapau ʼe haʼele he tamai mo te ʼAtua lolotoga tana taupau tona kiʼi famili, ʼe tonu ke faiga ʼo akoʼi natou ki te ʼu ala ʼo te ʼAtua. Neʼe mahino ia Enoke ki te fakaʼamu ʼae ʼa Sehova ke pipiki agatonu ki tona ʼohoana. (Senesi 2:24) Pea koia, neʼe faiga malohi ai ia Enoke ke ina akoʼi ki tana fanau pe ʼe ko ai ia Sehova ʼAtua. Neʼe kotea ʼona fua?

ʼE mole lahi he ʼu fakamahino ʼe tou maʼu ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te aluʼaga ʼaia. Pea ʼe mole talanoa ʼi te Tohi-Tapu ki te tui ʼo te foha ʼo Enoke ia Metusela. Kaʼe ʼe ui ai neʼe fualoa age ʼona taʼu maʼuli pea neʼe mate ʼi te taʼu ʼae neʼe to ai te Tulivio. Kaʼe neʼe ʼi ai tona foha neʼe higoa ko Lemeke. Hili te tupu ʼa Lemeke, neʼe toe hoko atu te maʼuli ʼo tana kui ko Enoke ia taʼu ʼe 100 tupu. Pea neʼe maʼu e Lemeke ia he tui malohi. Neʼe uga leva e Sehova ia Lemeke ke ina fai he lea fakapolofeta ʼo ʼuhiga mo tona foha ko Noe, pea neʼe hoko te lea fakapolofeta ʼaia ʼi te hili ʼo te Tulivio. Ohage pe ko tana kui muʼamuʼa ko Enoke, neʼe ui ʼo ʼuhiga mo Noe neʼe ko he tagata neʼe haʼele mo te ʼAtua. Neʼe mole fetaulaki ia Noe mo Enoke ʼi he temi. Kaʼe neʼe tuku e Enoke he tofiʼa maʼuhiga. Neʼe feala ke taʼofi e Noe he ʼu ako mai te faʼifaʼitaki ʼo tana tamai ko Lemeke, peʼe ko tana kui ko Metusela peʼe mai te tamai ʼa Enoke ko Seleti, ʼae neʼe mate ʼi te taʼu 366 ʼo Noe.—Senesi 5:25-29; 6:9; 9:1.

Tou fakakaukauʼi age muʼa te kehekehe ʼo Enoke pea mo Atama. Logo la te haohaoa ʼo Atama, kaʼe neʼe agahala kia Sehova pea neʼe ina tuku holo mai ki ʼana fanau ia he tofiga ʼo he maʼuli agatuʼu mo fakaʼofaʼofa. Ko Enoke, neʼe heʼe haohaoa, kaʼe neʼe haʼele mo te ʼAtua pea neʼe ina tuku ki tona hologa ia he tofiʼa ʼo te tui. Neʼe mate ia Atama kaʼe taʼu 308 ia Enoke. Kaʼe neʼe lotomamahi koa te famili ʼo Atama ʼi te mate ʼo tanatou kui ʼaia neʼe manatu pe kia ia totonu? ʼE mole tou iloʼi. Kaʼe ʼe tou tui papau, ko Enoke neʼe “haga haʼele mo te ʼAtua moʼoni.”—Senesi 5:24, MN.

Kapau ʼe ʼi ai hou kiʼi famili, ʼe feala ke ke taʼofi he ʼu ako mai te tui ʼa Enoke. Logo la ʼe maʼuhiga tau tokaga ki tou kiʼi famili ʼi te faʼahi fakasino, kaʼe ʼe maʼuhiga age la ia tonatou maʼuli fakalaumalie. (1 Timoteo 5:8) ʼE mole feala tau fakahoko tou maʼua ʼaia ʼaki pe ʼau palalau kaʼe ʼaki tou faʼifaʼitaki. Kapau ʼe ke filifili ke ke haʼele mo te ʼAtua ohage ko Enoke, ʼo tuku ia tou maʼuli ke takitaki e te ʼu lekula ʼa te ʼAtua, ʼe ke tuku anai foki he tofiʼa maʼuhiga ki tou kiʼi famili, ia he faʼifaʼitaki lelei.

Neʼe lagi logoʼi e Enoke ʼe ko ia tokotahi pe neʼe tui ʼi he malama heʼe lotu. Kaʼe neʼe tokagaʼi koa ia Enoke e tona ʼAtua ko Sehova? ʼEi. He neʼe hoko mai leva te ʼaho ʼae neʼe felogoʼi ai ia Sehova mo tana kaugana agatonu ʼaia. Neʼe foaki e te ʼAtua kia Enoke ia he logo ke ina tala ki te hahaʼi ʼo tona temi. Koia neʼe fakaliliu ai e Sehova ia Enoke ko te ʼuluaki polofeta. Pea ko te logo ʼae neʼe ina tala, ʼe tuʼu ʼi te Tohi-Tapu. ʼE tou iloʼi te aluʼaga ʼaia ʼuhi ko Suta, ia te tehina ʼo Sesu, ʼae neʼe takitaki e te laumalie maʼoniʼoni ke ina tohi te ʼu lea  fakapolofeta ʼa Enoke ʼi ni taʼu ʼe lauʼi teau ki muli mai. *

Neʼe kotea te lea fakapolofeta ʼa Enoke? ʼE ui fenei: “Kua haʼu ia Sehova mo ʼana lauʼi miliate kau ʼaselo maʼoniʼoni moʼo fakamauʼi te hahaʼi fuli, pea mo tauteaʼi te hahaʼi agakovi fuli ʼuhi ko ʼanatou gaue ʼae ʼe kovi. ʼE fai feia anai e te ʼAtua koteʼuhi neʼe natou agakovi. Pea ʼe ko he kau agahala ʼe mole fakaʼapaʼapa kia te ia pea neʼe natou laukovi kia te ia.” (Suta 14, 15) ʼE tou fakatokagaʼi te faʼahiga palalau ʼa Enoke, ʼe hage pe kia ia kua fakahoko e te ʼAtua ia te lea fakapolofeta ʼae neʼe ina tohi. Neʼe toe feia te faʼahiga tohi ʼo ʼihi lea fakapolofeta ki muli mai. Ko te manatu: ʼE palalau te polofeta ki he aluʼaga ʼe tui papau ʼe hoko anai, koia ʼae neʼe hage ai kia ia kua hoko te aluʼaga ʼaia.—Esaia 46:10.

Kaʼe neʼe feafeaʼi te tala ʼo te logo ʼaia e Enoke? Tou fakakaukauʼi te malohi ʼo te fakatokaga, he neʼe fakaʼaogaʼi ai te ʼu kupu “hahaʼi agakovi,” “kovi,” “agakovi,” “mole fakaʼapaʼapa” moʼo fakaha ki te hahaʼi ʼanatou aga fakalialia. Koia neʼe fakatokaga ʼi te lea fakapolofeta ki te hahaʼi fuli, ko te malama ʼae neʼe natou faʼufaʼu kua fakahehema katoa talu mai te fakamavae ʼo te tagata mai Eteni. ʼE pulihi anai te malama ʼaia ʼi te temi ʼae ka haʼu ai ia Sehova mo ʼana “lauʼi miliate kau ʼaselo maʼoniʼoni” ʼo maumauʼi. ʼAki he lototoʼa, neʼe tala tokotahi pe e Enoke ia te fakatokaga ʼaia neʼe haʼu mai te ʼAtua. Neʼe lagi sio te tupulaga ko Lemeke ki te lototoʼa ʼo tana kui pea neʼe fakaʼapaʼapa kia ia. Kapau neʼe koia ʼaia, pea ʼe tou mahino ki tona tupuʼaga.

ʼE feala ke uga tatou e te tui ʼa Enoke ke tou vakaʼi pe ʼe tatau tatatou sio ʼo ʼuhiga mo te malama ʼaeni pea mo te sio ʼa te ʼAtua. Ko te fakamau ʼae neʼe tala e Enoke ʼaki he lototoʼa, ʼe kei ʼaoga pe kia tatou. ʼE toe fakaʼuhiga ki te malama ʼaeni ohage pe ko te malama ʼo te temi ʼo Enoke. Ohage pe ko te fakatokaga ʼae neʼe tala e Enoke, neʼe fakato ai e Sehova ia he Tulivio lahi ki te malama agakovi ʼo te temi ʼo Noe. Kaʼe ko te maumau ʼaia, ʼe ko he faʼifaʼitaki ʼo he toe maumau lahi ka hoko mai. (Mateo 24:38, 39; 2 Petelo 2:4-6) Ia ʼaho nei, kua vave tauteaʼi pe te malama agakovi ʼaeni e te ʼAtua mo ʼana lauʼi miliate kau ʼaselo maʼoniʼoni ʼi te faitotonu. ʼE tonu ke maʼuhiga kia tatou ia te fakatokaga ʼa Enoke pea ke tou fakaha ki te hahaʼi. ʼE lagi kua fakamamaʼo totatou famili mo ʼotatou kaumeʼa ia tatou. Pea ʼe tou logoʼi te nofo tokotahi ʼi ʼihi temi. Kaʼe neʼe mole ʼi ai he temi neʼe liakī ai e Sehova ia Enoke, ʼo toe feia pe, ʼe mole ina liakī anai ʼana kaugana agatonu ia ʼaho nei.

Neʼe mate feafeaʼi ia Enoke? Ko tona mate neʼe fakamisitelio pea fakaofoofo age ʼi tona maʼuli. ʼE ui fenei ʼi te fakamatala ʼo te tohi ʼo Senesi: “Ko Enoke neʼe haga haʼele mo te ʼAtua moʼoni. Pea neʼe puli ia koteʼuhi neʼe toʼo ia e te ʼAtua.” (Senesi 5:24, MN) Kotea te fakaʼuhiga ʼo te ui ʼae neʼe toʼo e te ʼAtua ia Enoke? Neʼe fakamahino fenei e te apositolo ko Paulo ki muli age: “ ʼAki tana tui, ko Enoke neʼe ʼave ia ke ʼaua naʼa mamahi ʼi tana mate, pea neʼe mole maʼu ia ia ʼi he potu he neʼe ʼave ia ia e te ʼAtua, koteʼuhi ʼi muʼa ʼo tona ʼave neʼe ina maʼu te fakamoʼoni mai te ʼAtua ʼe ina leleiʼia ia ia.” (Hepeleo 11:5) Kotea te fakaʼuhiga ʼo te ui ʼae e Paulo neʼe “ ʼave ia ke ʼaua naʼa mamahi ʼi tana mate”? ʼE ui ʼi ʼihi fakaliliu ʼo te Tohi-Tapu, neʼe ʼave e te ʼAtua ia Enoke ki te lagi. Kaʼe neʼe mole feala ke feia. Koteʼuhi, ʼe tou lau ʼi te Tohi-Tapu, neʼe ko Kilisito ʼae neʼe ʼuluaki fakatuʼuake ki te maʼuli ʼae ʼi te lagi.—Soane 3:13.

Neʼe “ ʼave” feafeaʼi ia Enoke ke mole “mamahi ʼi tana mate”? ʼE mahino ia, neʼe toʼo mamalie tona maʼuli  ke ʼaua naʼa ina iloʼi te kafo ʼo te mate. Kaʼe ʼuluaki, neʼe maʼu muʼa e Enoke “te fakamoʼoni mai te ʼAtua ʼe ina leleiʼia ia ia.” ʼO feafeaʼi? ʼI muʼa ʼo tona mate, neʼe lagi mamata ki he meʼa neʼe fakaha age e te ʼAtua, neʼe sio ai ki he palatiso ʼi te kele. ʼAki te fakailoga fakaofoofo ʼaia ʼo te ʼofa ʼo Sehova, neʼe moe ai ia Enoke ʼi te mate. ʼI te faitohi ʼa te apositolo ko Paulo ʼo ʼuhiga mo Enoke pea mo ʼihi tagata mo fafine agatonu, neʼe ina ui fenei: “Neʼe mamate ia natou fuli ʼaia ʼi te tui.” (Hepeleo 11:13) Hili ia, neʼe lagi kumi e ʼona fili ia tona sino, kaʼe neʼe “mole maʼu ia ia ʼi he potu.” Koteʼuhi neʼe lagi toʼo tona sino e Sehova ke ʼaua naʼa natou vaivaigaʼi peʼe ke natou fakaʼaogaʼi ki te tauhi hala. *

ʼAki te fakamahino Fakatohi-tapu ʼaeni, tou faigaʼi pea tou fakakaukauʼi pe neʼe feala ke iku feafeaʼi te ʼu kiʼi temi fakaʼosi ʼo te maʼuli ʼo Enoke. Tou fakafuafua te aluʼaga ʼaia mo tou manatuʼi, neʼe ko he puleʼaki pe e tahi. Neʼe hola ia Enoke pea neʼe kua gaʼegaʼe. Neʼe tuli ia ia e ʼona fili, he neʼe natou iita ʼuhi ko te ʼu fakamau ʼae neʼe ina tala. Pea neʼe maʼu leva e Enoke hona nonoʼaga ke malolo ai ʼi he kiʼi temi siʼi, kaʼe neʼe ina iloʼi ʼe mole fualoa anai ia tana nono pea hokosia ai mo tona mate. Lolotoga tana kiʼi malolo ʼaia, neʼe faikole ki tona ʼAtua. Pea neʼe ina logoʼi ai he tokalelei ʼe loloto ia ia. Neʼe sio ki he meʼa fakaofoofo neʼe ha age kia ia, pea neʼe hage pe kua nofo ʼi ai, pea neʼe ʼave mamaʼo ai ia ia.

Tou fakakaukauʼi age muʼa ia te meʼa ʼae neʼe ha age kia Enoke, ʼe ʼasi ai he malama ʼe kehekehe ʼaupito mo te malama ʼo tona temi. Kia ia, neʼe hage pe tona matalelei ko te ʼoloto ʼo Eteni, kaʼe neʼe mole leʼo leva ia e ni selupino ke mole ulufi e ni tagata. Neʼe kaugā malie te hahaʼi tagata mo fafine ʼe maʼuʼuli ai. Pea neʼe lelei tonatou malolo fakasino mo tupulaga pea mo malolohi. Neʼe natou maʼuʼuli ʼi te tokalelei. Neʼe mole maʼu ʼi ai ia te fehiʼa mo te ʼu fakataga mai te lotu ʼae neʼe iloʼi lelei e Enoke. Kaʼe kia ia, neʼe ina logoʼi tona fakalotofimalieʼi mo tona ʼofainaʼi e Sehova. Neʼe tui papau ia, ʼe nofo anai ʼi te koga meʼa ʼaia pea ʼe liliu anai ko hona nofoʼaga. ʼI tana ʼaʼasili logoʼi ia te tokalelei, neʼe moeʼi e Enoke ʼona mata pea mate ai.

Logo la tana kua mate, kaʼe ʼe kei manatuʼi tuʼumaʼu pe e Sehova ʼAtua. Ohage pe ko tona fakapapauʼi e Sesu ki muli mai, ʼe hoko mai anai te ʼaho ʼae ʼe logoʼi ai e natou fuli ʼae e manatuʼi e te ʼAtua te leʼo ʼo Kilisito, pea ʼe natou feulufi mai anai ki tuʼa mai te faitoka. Pea ʼe natou avahi ake anai ʼonatou mata ʼi he malama foʼou ʼe taulekaleka mo tokalelei.—Soane 5:28, 29.

ʼE ke fia maʼuli anai koa ʼi te malama ʼaia? Fakafuafua age muʼa tou fiafia mo kapau ʼe ke felaveʼi mo Enoke. Pea mo te ʼu ako ʼe feala ke ke taʼofi mai ia ia. ʼE feala anai ke ina tala mai pe neʼe moʼoni te aluʼaga ʼae neʼe tou fakakaukauʼi ʼo ʼuhiga mo te ikuʼaga fakaʼosi ʼo tona maʼuli. Kaʼe ʼe ʼi ai te faʼahi ʼe maʼuhiga ke tou ako mai ia ia ʼi te temi nei. Hili te palalau ʼa Paulo ʼo ʼuhiga mo Enoke, neʼe ina ui fenei: “ ʼE mole feala ke leleiʼia e te ʼAtua he tahi ʼe mole tui.” (Hepeleo 11:6) ʼE ko he tupuʼaga lelei la ʼaia ke tou faʼifaʼitakiʼi fuli ia te lototoʼa mo te tui ʼa Enoke.