Tonatou Maʼuli

Neʼe Ma Nonofo ʼi Tomā Telituale

NEʼE FAKAMATALA E HERMANN BRUDER

Neʼe tonu ke ʼau fili: peʼe ʼau hū solia lolotoga taʼu e nima ʼi te Légion étrangère ʼo Falani peʼe pilisoniʼi ʼau ʼi he fale pilisoni ʼi Maloko. Tuku muʼa ke ʼau fakamatala atu te tupuʼaga ʼo taku tau mo te faigataʼaʼia ʼaia.

NEʼE ʼau tupu ʼi Oppenau, ʼi Siamani ʼi te taʼu 1911, hili pe kiai te ʼu taʼu e tolu pea kamata te ʼUluaki Tau Faka Malamanei. Ko taku ʼu mātuʼa, ia Joseph mo Frida Bruder, neʼe ko tanā ʼu tamaliki e toko 17, tagata mo fafine. Neʼe ʼau tuʼulaga 13.

Ko te ʼu ʼuluaki meʼa ʼe kei ʼau manatuʼi, ʼe ko te haʼele ʼa te kau solia ʼi te ala lahi ʼo tomatou kolo. ʼI taku fia sio ki te haʼele ʼaia ʼa te kau solia, neʼe ʼau muliʼi te kau fai musika ʼo aʼu ki te taulaga saliote afi, pea neʼe ʼau sio ai kia Papa pea mo ʼihi tagata ʼaki tonatou ʼu teu solia ʼe nātou fakahekaheka ki te saliote afi. ʼI te ʼalu ʼo te saliote afi, neʼe fetāgihi ʼihi fafine. Mole faʼa fualoa kiai, neʼe fai e te patele ʼo te kolo ia te akonaki loaloaga, pea neʼe ina lau te ʼu higoa ʼo te ʼu tagata e toko fā neʼe mamate ʼi tanatou tau maʼa tonatou fenua. Neʼe lau e te patele: “Kua nātou ʼi selo.” Ko te fafine neʼe heka ōvi mai kia ʼau neʼe pogia.

Neʼe maʼu e Papa ia te fiva ʼaē ko te fièvre typhoïde ʼi tana ʼalu ʼo tau ʼi Lusia. Neʼe liliu mai ki fale kua mahaki kovi, pea leletakiʼi ki te lopitali. Neʼe ʼui fēnei mai e te patele: “ ʼAlu ki te kapela ʼe tuʼu ōvi ki te tānuma pea ke lau he ʼu Tāmai ʼe ʼi selo e 50 pea mo he ʼu ʼAlofa Malia e 50. Pea ʼe hoki lelei ai anai tau tāmai.” Neʼe ʼau mulimuli ki tana tokoni, kae ʼi te ʼapogipogi ake pea mate ia Papa. Māʼia mo he kiʼi tamasiʼi tagata, ko te tau ʼe ko he meʼa fakatupu mamahi ʼaupito.

 Taku Maʼu Te Moʼoni

Neʼe faigataʼa te maʼu gāue ʼi Siamani ʼi te vaha ʼo te ʼu tau lalahi ʼaia e lua. Kae ʼi taku ʼosi mavae ʼi te ako ʼi te taʼu 1928, neʼe ʼau maʼu te gāue ko te fai ʼōloto ʼi Bâle, ʼi Suisi.

Ohage ko Papa, neʼe ʼau lagolago mālohi ki te lotu Katolika. Neʼe ʼau fia liliu ʼo monike ʼi Initia. ʼI te logo ʼo toku tēhina veliveli ko Richard, ʼaē neʼe ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia, ki taku ʼu fakatuʼutuʼu, neʼe fagona mai ki Suisi moʼo faigaʼi ke ʼau fakagata taku ʼu fakatuʼutuʼu. Neʼe ina fakatokaga ʼau ki te tuʼutāmaki ʼaē ʼe feala ke hoko mokā kita falala ki te tagata, tāfito te kau takitaki lotu, pea mo ina fakaloto mālohiʼi ʼau ke ʼau lau te Tohi-Tapu pea mo falala pe kiai. Logola taku ʼu tuʼania, kae neʼe foaki mai taku Tauhi Foʼou pea neʼe ʼau kamata lau. Neʼe faifai māmālie pe pea neʼe ʼau mahino neʼe lahi te ʼu akonaki neʼe ʼau tui kiai kae neʼe mole ʼalutahi mo te ʼu akonaki faka Tohi-Tapu.

ʼI te tahi ʼAhotapu ʼi te taʼu 1933, kae neʼe ʼau nofo ʼi te ʼapi ʼo Richard ʼi Siamani, neʼe ina faka felāveʼi ʼau mo te taumatuʼa neʼe ko te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI tanā ʼiloʼi ʼaē ʼe ʼau lau te Tohi-Tapu, neʼe nā fakatoʼo mai te kiʼi kaupepa La Crise. a Neʼe kua fakaōvi ki te māʼupō ʼi te temi ʼaē neʼe ʼau tuku ai taku lautohi. Maʼa ʼaku, neʼe kua ʼau maʼu te moʼoni!

Neʼe ʼau maʼu mai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Bâle ia te ʼu tohi e lua ʼo te Études des Écritures b mo te ʼu nusipepa mo te tahi ʼu tohi. ʼI taku leleiʼia te ʼu tohi ʼaē neʼe ʼau lau, neʼe ʼau ʼalu ai ki te patele ʼo te kolo ʼo kole age ki ai ke ina toʼo toku higoa ʼi te lisi ʼo te ʼēkelesia. Neʼe ʼita kovi ai te patele pea ina fakatokaga mai kia ʼau ʼe ʼau maumauʼi taku tui. ʼI tona fakahagatonu, neʼe ʼau maʼu te tui. Ko te hoki hokoe ʼi toku maʼuli, taku kamata fakatuputupu te tui moʼoni.

Neʼe fakatuʼutuʼu e te ʼu tēhina ʼi Bâle ke nātou ʼolo ʼo faka mafola ʼi te tuʼa tuʼakoi ʼi Falani ʼi te fakaʼosi vāhaʼa ʼaia. Ko te tahi tēhina neʼe ina fakamahino fakalelei mai ʼe mole ʼau kau ki te fakaafe ʼaia, koteʼuhi ʼe kei ʼau foʼofoʼou ʼi te fakatahi mo te kokelekasio. Neʼe mole ʼau lotovaivai ai, kae neʼe ʼau fakahā toku lotomālohi ʼaē ke ʼau kamata fai faka mafola. ʼI tana ʼosi vakaʼi mo te tahi tagata ʼāfea, neʼe ina fakatoʼo mai te telituale ʼi Suisi. ʼI te kei uhuuhu ʼo te ʼAhotapu, neʼe ʼau ʼalu mo taku lelue ki te kolo veliveli ʼe ōvi ki Berne, mo tohi e 4, mo nusipepa e 28, pea mo te ʼu kaupepa lalahi e 20 ʼi taku kato. Tokolahi ʼo te hahaʼi ʼo te kolo neʼe nātou nonofo ʼi te ʼēkelesia ʼi te temi ʼaē neʼe ʼau tau ai ki te kolo. Logola te faʼahi ʼaia, kae ʼi te tā ʼo te matahi, neʼe kua ʼosi gaʼasi taku kato.

ʼI taku ʼui age ki te ʼu tēhina taku fia papitema, neʼe nātou palalau lelei mo ʼau pea neʼe nātou fai mai te ʼu fehuʼi loloto ʼo ʼuhiga mo te moʼoni. Neʼe malave ia ʼau tanatou gāue mālohi pea mo tanatou agatonu kia Sehova pea mo tana kautahi. ʼI te temi ʼaia neʼe ko te temi nive, koia neʼe papitema ai ia ʼau e te tēhina ʼi te māʼanuʼaga ʼi te ʼapi ʼo te tagata ʼāfea. ʼE ʼau manatuʼi neʼe ʼau logoʼi he toe fiafia ʼe mole feala hona fakamatala pea mo he toe mālohi ia te ʼau. Neʼe hoko te faʼahi ʼaia ʼi te taʼu 1934.

ʼI Te Fale Gāue ʼo Te Puleʼaga

ʼI te taʼu 1936, neʼe ʼau logo neʼe totogi e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia te kele ʼi Suisi. Neʼe ʼau fakahā age taku fia gāue ohage ko he tagata fai ʼōloto. Neʼe fakaafe ʼau ke ʼau gāue ʼi te Fale Gāue ʼo Te Puleʼaga ʼi Steffisburg, ʼe tuʼu ia kilometa e 30 mai Berne. ʼI te ʼu lakaga fuli pe neʼe fealagia, neʼe ʼau tokoni ki ʼihi ki tanatou gāue ʼi te Fale Gāue ʼo te Puleʼaga. Neʼe akoʼi mai e te Petele ia te maʼuhiga ʼo te gāue fakatahi mo niʼihi.

 Ko te lakaga fakafiafia ʼi taku nofo ʼi te Petele, neʼe ko te haʼu ʼa te Tēhina ko Rutherford ʼo ʼaʼahi ia te Fale Gāue ʼi te taʼu 1936. ʼI tana sio ki te fua lahi ʼo tamatou ʼu tomato pea mo te lelei ʼo te taʼukai, neʼe malimali pea mo ina fakahā mai tana leleiʼia te faʼahi ʼaia. Neʼe ko he tēhina agalelei ia!

ʼI te temi ʼaē neʼe kei ʼau gāue ai ʼi te fale gāue kua fakalaka ʼi te ʼu taʼu e tolu, neʼe mātou maʼu te tohi mai te ʼu pilō tāfito ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Amelika pea neʼe lau ʼi te temi ʼinu kafe. Neʼe faka maʼuhigaʼi e te tohi ia te maʼua ʼaē ke fai te gāue faka mafola pea neʼe fai te fakaafe ki he tahi pe ʼe fia gāue pionie ʼi he tahi fenua. Neʼe ʼau tali atu aipe te fakaafe. ʼI Maio ʼo te taʼu 1939, neʼe hinoʼi mai ke ʼau gāue ʼi Pelesile.

ʼI te temi ʼaia, neʼe ʼau kau ki te ʼu fono ʼi te Kokelekasio ʼo Thoune, ʼe tuʼu ōvi ki te Fale Gāue ʼo Te Puleʼaga. ʼI te ʼu ʼAhotapu, ko te kūtuga ia mātou neʼe ʼolo ʼo gāue faka mafola ʼi te ʼu Alpes, mai Thoune ko hola e lua ia te ʼalu lelue kiai. Neʼe kau ia Margaritha Steiner ʼi te kūtuga ʼaia. Fokifā pe kua hake ia ʼau te manatu ʼaenī: Neʼe mole koa la fekauʼi e Sesu tana ʼu tisipulo ke nātou ʼolo taki toko lua? ʼI taku ʼui age kia Margaritha neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau ʼalu ʼo gāue ʼi Pelesile, neʼe ina fakahā mai mo tana fia gāue ʼi he koga meʼa pe ʼe lahi ai te ʼaoga. Neʼe ma ʼohoana ʼi te ʼaho 31 ʼo Sūlio ʼo te taʼu 1939.

Ko He Tuʼu Neʼe Mole Ma ʼAmanaki Kiai

Neʼe ma folau mai te ʼuafu ʼo Le Havre, ʼi Falani, ʼi te fakaʼosi māhina ʼo ʼAukusito ʼo te taʼu 1939, ko te ʼolo ki Santos, ʼi Pelesile. Neʼe mole kei ʼi ai he kogafale lapalasi lua, koia neʼe ma kogafale kehekehe ai. Lolotoga tamatou ʼolo, neʼe fakahā mai te ʼu logo ko Pilitania mo Falani ʼe nātou laga tau ki Siamani. Ko te kūtuga ʼo te toko 30 kau folau Siamani neʼe nātou tutuʼu atu aipe ʼo toʼo te hiva faka puleʼaga Siamani. Ko te meʼa ʼaia neʼe ina fakatupu ai te ʼita ʼo te kapiteni ʼo te vaka, ʼo ina fetogi ai te ala ʼo te vaka pea mātou tau ai ki te ʼuafu ʼi Safi, ʼi Maloko. Neʼe tuku te ʼu minuta e nima ki te kau folau ʼaē ʼe ʼi ai tonatou ʼu pepa Siamani ke nātou hifo ʼi te vaka, pea neʼe ma kau ai.

Neʼe mātou nonofo ʼaho tahi ʼi te fale polisi pea neʼe fakapupu mātou ki te mutuʼi papikā ʼe tetetete, pea ʼave mātou ki te fale pilisoni ʼi Marrakech, ʼe lagi tuʼu mamaʼo ia kilometa e 140. Neʼe hoa mai leva kiai te ʼu ʼaho faigataʼa. Neʼe hahaʼi fau te kau pilisoni neʼe fakapupu ki te ʼu kogafale pea neʼe fakapōʼuli. Neʼe ʼi ai tuʼumaʼu te ʼu fihifihia mo te fale vao fakatahi, ʼaē neʼe ko te foʼi luo ʼi te kele. Neʼe mātou takitahi mo te kato ʼuli ke mātou momoe ai, pea ʼi te pōʼuli neʼe ʼōmai te ʼu kumā ʼo gau tomatou ʼu ʼateʼi vaʼe. Ko te meʼa kai neʼe ʼaumai tuʼa lua ʼi te ʼaho ʼi te pa kua ukaukamea.

Neʼe fakamahino mai e te ofisie ʼo te solia ʼe tuku ake anai ia ʼau mo kapau ʼe ʼau tali ke ʼau hū taʼu e nima ki te solia Falani ʼo te Légion étrangère. ʼI taku fakafisi ki te faʼahi ʼaia, neʼe pilisoniʼi ʼau ʼaho katoa ʼi te koga meʼa ʼe hage he vanu. ʼI taku nofo ʼaia neʼe ʼau faikole pe.

Hili kiai te ʼu ʼaho e valu, neʼe faka fealagia mai e te ʼu pule ʼo te fale pilisoni ke ʼau toe fesioʼaki mo Margaritha. Neʼe kua sino kovi pea mo tagi hoholo. Neʼe ʼau faigaʼi ke ʼau fakaloto mālohiʼi ia ia. Neʼe fakafehuʼi ia māua pea neʼe ʼave māua ʼi te saliote afi ki Casablanca, pea neʼe faka ʼāteaina ai ia Margaritha. Neʼe ʼave ʼau ki te fale pilisoni ʼi Port-Lyautey (ʼi te temi nei ko Kenitra), ʼe tuʼu mamaʼo atu ia kilometa e 180. Neʼe ʼui e te pilō fakafofoga ʼo Suisi kia Margaritha ke toe liliu ki Suisi, kae neʼe mole fia ʼalu kae ina tuku ʼau. Lolotoga te ʼu māhina e lua ʼaē neʼe ʼau nofo ai ʼi Port-Lyautey, ʼi te ʼaho fuli neʼe haʼu mai Casablanca ʼo ʼaʼahi ia ʼau pea mo ʼaumai haku meʼa kai.

ʼI te taʼu ki muʼa atu, neʼe tā e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ia te tohi Kreuzzug gegen das Christentum (Ko He Tau ʼe Fakafeagai Ki Te Lotu Faka Kilisitiano) moʼo fakahā ki te hahaʼi ʼe mole lagolago te kau Fakamoʼoni ki te puleʼaga Nasi. Lolotoga te temi ʼaē neʼe ʼau nofo ai ʼi te fale pilisoni, neʼe faitohi te pilō ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Berne ki te kau takitaki Falani, ʼo nātou momoli ai mo te tohi ʼaia moʼo fakamoʼoni age kia nātou ko māua ʼe mole ko he ʼu Nasi. Neʼe toe fai foki mo Margaritha te gāue fakaofoofo, ko te ʼaʼahi ʼo te ʼu hahaʼi maʼu tuʼulaga ʼi te puleʼaga moʼo faigaʼi te fakamoʼoni age kia nātou tamā mole kau ki he meʼa feiā. Pea ʼi te fakaʼosi ʼo te taʼu 1939, pea ma maʼu te fakagafua ke ma mavae mai Maloko.

 Neʼe hoki mātou heheka ʼi te vaka ki Pelesile pea fakahā mai ʼe ʼohofi e te ʼu vaka uku Siamani ia te ʼu vaka ʼaē ʼe folau ʼi te Atlantique, pea ʼe mātou kau ʼi te ʼu vaka ʼaia. Logope ko te Jamaïque ʼe ko he vaka fakatau koloā, kae neʼe ʼi ai te ʼu fana fenua ʼi te taumuʼa mo te taumuli ʼo te vaka. Lolotoga te ʼaho, neʼe fakatotonu e te kapiteni ke fakaʼalu fakapikopiko te vaka pea mo fana hoholo te ʼu foʼi pulu. ʼI te pōʼuli, neʼe mātou nonofo fakalogologo ke ʼaua naʼa ʼiloʼi mātou e te kau Siamani. Neʼe ko he meʼa fakafimālie tamatou tau ki Santos, ʼi Pelesile ʼi te ʼaho 6 ʼo Fepualio ʼo te taʼu 1940, hili kiai te ʼu māhina e nima mo tona tupu ʼi tamatou ʼosi mavae mai Eulopa!

Ko Toku Tahi Pilisoniʼi

Neʼe ʼuluaki hinoʼi mai ke ma gāue ʼi Monténégro, ko he kolo ʼe tuʼu ʼi te potu saute ʼo te potu fenua ʼo Rio Grande do Sul. ʼE ʼiloga neʼe fakahā ki te kau takitaki lotu tamā tau ki te kolo. Hili pe te ʼu hola e lua ʼo tamā fai faka mafola, pea puke māua e te kau polisi pea mo nātou tapuʼi mai ke ʼaua naʼa ma nonofo mo te ʼu pa fakatagi neʼe puke ai te ʼu akonaki faka Tohi-Tapu, mo tamā ʼu tohi fuli, pea mo tamā ʼu kato kiliʼi kamelo ʼaē neʼe ma totogi ʼi Maloko. Ko te patele pea mo te minisi ʼe palalau faka Siamani neʼe fakatalitali mai kia māua ʼi te fale polisi. Neʼe nā fakalogo kae fakahaʼele tamā fakatagi e te pule ʼa te kau polisi ke nātou fakalogo ki te ʼu akonaki ʼa te Tēhina ko Rutherford, ʼaē neʼe taupau e te kau polisi. Neʼe mole fakameʼameʼa te ʼu palalau ʼa te Tēhina ko Rutherford! ʼI te fakakaku ki te lakaga ʼe palalau ai ki te Vatikano, neʼe kua kula momoho te patele ʼi tona ʼita pea mavae atu aipe.

ʼAki te kole ʼa te ʼēpikopō ʼo Santa Maria, neʼe ʼave māua ki Porto Alegre. Neʼe faka ʼāteaina ia Margaritha pea neʼe ʼalu ʼo kumi tokoni ki te pilō fakafofoga ʼo Suisi. Neʼe ʼui age e nātou ke toe liliu ki Suisi. Neʼe toe fakafisi ia Margaritha hana ʼalu kae ina tuku ʼau. Neʼe ko he hoa neʼe agatonu tuʼumaʼu. ʼI te tolu ʼaho neʼe fakafehuʼi ia ʼau pea neʼe tuku age ʼau. Neʼe tuku mai e te kau polisi ke ma filifili: peʼe tuku mai te ʼu ʼaho e hogofulu ke ma mavae ʼi te kolo, peʼe “ma utu te ʼu fua” ʼo tamā nonofo. Neʼe tokoni mai Brooklyn, pea ma hiki ai ki Rio de Janeiro.

“Fakalelei age, Ke Ke Lau age Muʼa Te Kate ʼAenī”

Logope te mole faʼa lelei ʼo te kamata gāueʼi ʼo te telituale ʼo Pelesile, kae neʼe ma fiafia ʼaupito! Neʼe kei ma maʼuʼuli pe, pea neʼe toe fonu tamā  ʼu kato ʼi te ʼu tohi, pea neʼe tonu ke ma gāueʼi katoa ia te kolo ʼo Rio de Janeiro. E feafeaʼi hamā fai faka mafola kae mole ma faʼa popoto lelei ʼi te faka Potukalia? Neʼe ma fakaʼaogaʼi te kate ʼo te fai faka mafola. Ko te ʼuluaki palalau neʼe ma ako ki te gāue fai faka mafola, ko te ʼui fēnei: “Por favor, leia este cartão” (“Fakalelei age, ke ke lau age muʼa te kate ʼaenī”). Neʼe fua lelei te gāue ʼaki te kate ʼaia! ʼI te māhina e tahi, neʼe ma tufa te ʼu tohi e 1 000 tupu. Tokolahi ia nātou ʼaē neʼe nātou toʼo tamā ʼu tohi faka Tohi-Tapu, neʼe nātou tali te moʼoni. ʼI tona fakahagatonu, neʼe lelei age te fai fagonogono ʼa te ʼu tohi ʼi tona fai e māua totonu. ʼAki te faʼahi ʼaia neʼe mahino ai kia ʼau ʼe maʼuhiga ke ʼau fakatoʼo tatatou ʼu tohi kia nātou ʼe nātou loto lelei kiai.

ʼI te temi ʼaia ko Rio de Janeiro neʼe ko te taulaga ʼo Pelesile, pea ko te logo lelei neʼe tali leleiʼi ʼi te ʼu pilō ʼo te puleʼaga. Neʼe maʼu toku faigamālie ke ʼau fagonogono ki te minisi ʼo te falā pea mo te minisi ʼo te solia. ʼI te ʼu ʼaluʼaga ʼaia, neʼe ʼau sio lelei ki te gāue ʼa te laumālie ʼo Sehova.

ʼI te tahi lakaga ʼo taku fai faka mafola ʼi te loto kolo ʼo Rio, neʼe ʼau hū ki te Fale Telepinale. Neʼe mole ʼau mahino, kae neʼe ʼau hū ki te kogafale ʼe tuʼu takafoli ai te ʼu tagata kofu loloa ʼuli, ohage neʼe nātou fai he toʼotoʼoga ʼo he ʼavaifo. Neʼe ʼau fakaōvi ki te tagata neʼe hage ko ia ʼe tuʼulaga māʼoluga pea neʼe ʼau fakatoʼo age ki ai te kate ʼo te fai faka mafola. Neʼe mole ko he ʼavaifo ia. ʼI tona fakahagatonu neʼe ʼau tuʼusi te fai fakamāu, pea neʼe ʼau lolotoga palalau ki te tuʼi fakamāu. Neʼe kata pea mo kamo age ki te ʼu tagata leʼo ke ʼaua naʼa nātou fai he meʼa. Neʼe ina tali fakalelei tana tohi Enfants c pea neʼe ina fakatoʼo mai te meʼa ʼofa. ʼI taku mavae ki tuʼa, neʼe tuhiʼi mai e te tagata leʼo ia te pano ʼi te matapā: Proibida a entrada de pessoas estranhas (Mole Gafua Ke Hū Te Hahaʼi Kehe).

Ko te tahi koga meʼa ʼe lelei ai te gāue, ʼe ko te ʼuafu. ʼI te tahi lakaga, neʼe ʼau felāveʼi mo te tagata solia ʼo te tai, neʼe ina tali te ʼu tohi ʼi muʼa ʼo hana toe ʼalu ki tana manuā. Ki muli age, neʼe ma felāveʼi mo ia ʼi te fakatahi lahi. Kua tali e tona famili fuli ia te moʼoni, pea ko ia neʼe tuputupu lelei. Ko te meʼa ʼaia neʼe fakatupu fiafia ʼaupito kia māua.

Kae neʼe ʼi ai te ʼu faʼahi neʼe faigataʼa. Ko tamā pepa fakagafua ke ma nonofo māhina ono kua fakaʼau ki tona ʼaho tuʼakoi, pea neʼe ʼamanaki fakamavae māua. ʼI tamā faitohi ki te sosiete ʼo ʼuhiga mo tomā ʼaluʼaga, neʼe ma maʼu te tohi fakaloto ʼofa mai te Tēhina ko Rutherford, ʼe ina fakaloto mālohiʼi māua ke ma kātaki pea mo tuku mai te ʼu tokoni ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē ʼe tonu ke ma fai. Neʼe ma fia nonofo ʼi Pelesile, pea ʼaki te tokoni ʼa te avoka, neʼe ʼaumai ʼi te taʼu 1945, tomā pepa ʼe ina fakagafua ke ma nonofo ʼo talu ai ʼi te fenua.

Ko He Telituale ʼe ʼAu Nofo Fualoa Ai

Kae ʼi muʼa atu, neʼe tupu tamā tama ko Jonathan ʼi te taʼu 1941, mo Ruth ʼi te taʼu 1943, pea mo Esther ʼi te taʼu 1945. Moʼo taupau ʼo te famili ʼaē kua hahaʼi, neʼe tonu ke ʼau kumi haku gāue. Ko Margaritha neʼe ina hoko atu tana gāue temi katoa ʼo aʼu pe ki te tupu ʼo tamā tolu tamasiʼi.

Talu mai te kamataʼaga, neʼe mātou gāue faka famili ʼi te gāue fai faka mafola ʼi te ʼu telituale, ʼi te taulaga saliote afi, ʼi te ʼu ala, pea mo te ʼu kolo ʼo te ʼu matani gāue. ʼI te ʼu Moeaki afiafi, neʼe mātou tufa Te Tule Leʼo mo te Réveillez-vous ! pea neʼe ko he ʼu lakaga fakafiafia.

 ʼI fale, neʼe takitahi te tamasiʼi mo tana gāue ʼi te ʼaho fuli. Ko Jonathan neʼe tonu ke ina fakamaʼa te sitou mo te fale kuka. Ko te ʼu tamaliki fafine neʼe nā fakamaʼa te ʼaisi, pea nā hiko mo te malaʼe pea mo kilisi ʼomātou sūlie. Ko te faʼahi ʼaia neʼe tokoni kia nātou ke nātou popoto ʼi te fakaʼaluʼalu ʼo te ʼu gāue pea mo te fai ʼo he ʼu tonu. ʼI te temi nei, kua nātou liliu ko he kau gāue ʼe tokakaga lelei ki tonatou ʼapi pea mo tonatou ʼu koloā, ʼo fakatupu fiafia ai kia ʼau mo Margaritha.

Neʼe ma toe loto foki ke nonofo fakalelei tamā fānau ʼi te ʼu fono. ʼI muʼa ʼo te kamata ʼo te fono, ʼe nātou ʼiʼinu muʼa pea mo nātou ʼolo ki te fale vao. Lolotoga te fono, ko Jonathan neʼe heka ʼi toku toʼohema, pea ko Ruth ʼi toku toʼomataʼu, ʼo hoa mai kiai ia Margaritha, pea tautafa ia Esther ʼi tona toʼomataʼu. Ko tona fai ʼaia neʼe tokoni kia nātou ke nātou tokakaga fakalelei lolotoga te ʼu fono pea mo ʼaoga kia nātou te meʼa kai fakalaumālie talu mai tanatou kei veliveli.

Neʼe tapuakina tamā ʼu faiga e Sehova. ʼE hoko atu pe te tauhi agatonu ʼo tamā fānau fuli kia Sehova pea mo nātou kau fakafiafia ki te gāue fai faka mafola. Ko Jonathan ʼe tagata ʼāfea ʼi te Kokelekasio ʼo Novo Méier, ʼi Rio de Janeiro.

ʼI te taʼu 1970, neʼe kua ʼohoana fuli tamā fānau pea kua nātou mavae fuli ʼi fale, koia neʼe ma fakatuʼutuʼu ai ke ma ʼolo ʼo gāue ʼi te koga meʼa ʼe lahi ai te gāue. Neʼe ma ʼuluaki tutuʼu ʼi Poços de Caldas, ʼi Minas Gerais; ʼi te temi ʼaia, neʼe ʼi ai te kiʼi kūtuga mo tana kau fai faka mafola e toko 19. Neʼe ʼau punamaʼuli ʼi taku ʼuluaki sio ki te faʼahi ʼaē neʼe nātou fai ai tanatou ʼu fono—ko he kogafale ʼe mole ʼi ai he matapā fakamālama pea neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe tonu ke toe gaohi. Neʼe mātou foimo kumi atu aipe he Fale ʼo Te Puleʼaga ʼe lelei age pea mātou maʼu te fale matalelei neʼe lelei mo tona tuʼuʼaga. Neʼe ko he toe fetogi ia! Hili kiai te ʼu taʼu e fā vaelua, neʼe hahaʼi age te kau fai faka mafola he neʼe nātou liliu ko te toko 155. ʼI te taʼu 1989 neʼe ma ʼolo ki te kolo ʼo Araruama, ʼi Rio de Janeiro, ʼo ma gāue ai lolotoga taʼu e hiva. Lolotoga te temi ʼaia, neʼe ma sio ai ki te fakatuʼu ʼo te ʼu kokelekasio foʼou e lua.

Te ʼu Fakapale ʼi Tamā Nonofo Maʼu ʼi Tomā Telituale

ʼI te taʼu 1998, ʼuhi ko tamā kua mahamahaki pea mo tomā loto ʼaē ke ma ōvi ki tamā fānau, neʼe ma ʼolo ai ki te kolo ʼo São Gonçalo, ʼi Rio de Janeiro. ʼE kei ʼau gāue ai nei ohage ko he tagata ʼāfea. ʼE ma faigaʼi ke ma kau tuʼumaʼu ki te gāue fai faka mafola. Ko Margaritha ʼe ina leleiʼia te gāue ki te hahaʼi ʼi te fakatauʼaga meʼa kai ʼe ōvi mai, pea ko te kokelekasio kua ina tuku keheʼi te telituale maʼa māua heʼe ōvi mai ki tomā ʼapi, pea ʼe faigafua ai tamā gāueʼi ʼo mulimuli ki tomā ʼu fealagia.

Ko Margaritha mo ʼau kua taʼu 60 tupu tamā kaugana kia Sehova. ʼE ma ʼiloʼi papau ‘ ʼe mole he ʼu puleʼaga, he ʼu meʼa ʼo te temi nei, he ʼu meʼa ka hoko mai, he ʼu mālohi, he māʼoluga, he loloto, pe ko he tahi age meʼa neʼe fakatupu ʼe ina lava fakamavae anai tatou mai te ʼofa ʼo te ʼAtua ʼaē ʼe ia Kilisito Sesu totatou ʼAliki.’ (Loma 8:38, 39) Pea ʼe ko he meʼa fakafiafia ia te mamata ki te fakamāʼopoʼopo ʼo “te tahi ʼu ōvi,” ʼe nātou ʼamanaki ki te maʼuli heʼegata ʼi he kele kua fakamaʼa, ʼe nātou maʼuʼuli anai ʼi te lotolotoiga ʼo te ʼu meʼa matalelei ʼaē neʼe fakatupu e te ʼAtua! (Soane 10:16, MN ) ʼI tama tau ki te kolo ʼo Rio de Janeiro ʼi te taʼu 1940, neʼe ma maʼu te kokelekasio pe e tahi mo tana kau fai faka mafola e toko 28. ʼI te temi nei, kua maʼu ai te ʼu kokelekasio e 250 pea mo te kau fai faka mafola ʼo te Puleʼaga e 20 000 tupu.

Neʼe ʼi ai te ʼu faigamālie ke ma toe liliu ki tomā ʼu famili ʼi Eulopa. Kae neʼe hinoʼi māua e Sehova ke ma gāue ʼi henī ʼi Pelesile. ʼE ma fiafia ʼi tamā nonofo maʼu ʼi tomā telituale!

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 21]

ʼI te fale gāue ʼo te Puleʼaga, ʼi Steffisburg, ʼi Suisi ʼi te ʼu taʼu fakaʼosi ʼo te 1930 (ʼe ʼau tuʼu ʼi te taupotu ʼo te faʼahi hema)

[Paki ʼo te pasina 23]

ʼI te temi siʼi ʼi muʼa ʼo tamā ʼohoana ʼi te taʼu 1939

[Paki ʼo te pasina 23]

ʼI Casablanca ʼi te ʼu taʼu 1940

[Paki ʼo te pasina 23]

Ko te fai faka mafola faka famili

[Paki ʼo te pasina 24]

Ko tamā kau tuʼumaʼu ki te gāue fai faka mafola ʼi te temi nei