1. Kotea te fakaʼuhiga ʼae ʼo te fakahemala ʼa he tahi?

 KA TOU fai he meʼa ʼe kovi, ʼe maʼuhiga ke tou fakahemala moʼoni. ʼI te Tohi-Tapu, ka fakahemala moʼoni he tahi ʼe ina fetogi pea mo liʼaki te aga ʼae ʼe kovi neʼe ina fai, pea mo fakatotonu ke ʼaua naʼa ina toe fai.​—Vakaʼi Te ʼu Kupu “Fakahemala.”

 2. He koʼe ʼe tonu ke tou mahino fuli pe kotea te fakahemala? (Neemia 8:​9-​11)

² ʼE ʼaoga kia tatou fuli ke tou mahino pe kotea te fakahemala. Kotea tona tupuʼaga? He ʼe tou agahala ʼi te temi fuli pe. Pea ʼe tou hifo fuli mai ia Atama mo Eva, koia ʼe tou agahala fuli ai mo mamate. (Loma 3:​23; 5:​12) ʼE mole he tahi ia tatou ʼe hao mai ai, maʼia mo he ʼu tagata neʼe tui neʼe natou tauʼi te agahala, ohage ko te apositolo ko Paulo. (Loma 7:​21-​24) Kae ko tona fakaʼuhiga koa ʼe tonu ke tou lotovaivai ʼi te temi fuli ʼuhi ko ʼatatou agahala? Kailoa, ko Sehova ʼe manavaʼofa pea ʼe ina loto ke tou maʼuli fiafia. Tou vakaʼi te aluʼaga ʼo te kau Sutea ʼi te temi ʼo Neemia. (Lau ia Neemia 8:​9-​11.) Neʼe mole loto e Sehova ke natou lotomamahi ʼuhi ko te ʼu agahala neʼe natou fai ʼi muʼa atu, kae ke natou fiafia ʼi tanatou tauhi kia te ia. ʼE iloʼi e Sehova ka tou fakahemala pea ʼe tou fiafia. Koia ʼe ina akoʼi ai tatou. Kapau ʼe tou fakahemala moʼoni ki ʼatatou agahala, pea ʼe tou tui papau ʼe fakamolemole mai anai tatatou Tamai manavaʼofa.

 3. Kotea ka tou vakaʼi ʼi te alatike ʼaeni?

³ ʼI te alatike ʼaeni, ʼe tou vakaʼi anai pe kotea te fakahemala. ʼE tou talanoa anai kia aluʼaga ʼe tolu. ʼUluaki, ʼe tou vakaʼi anai kotea neʼe akoʼi e Sehova ki te kau Iselaele ʼo ʼuhiga mo te fakahemala. Lua, pe neʼe tokoni feafeaʼi ia Sehova ki te kau agahala ke tupu ai tanatou fakahemala. Pea tolu leva, ʼe tou talanoa anai pe kotea neʼe ako e te ʼu tisipulo ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te fakahemala.

 KOTEA NEʼE AKOʼI E SEHOVA KI TE KAU ISELAELE ʼO ʼUHIGA MO TE FAKAHEMALA?

 4. Kotea neʼe akoʼi e Sehova ki te kau Iselaele ʼo ʼuhiga mo te fakahemala?

⁴ ʼI te faʼufaʼu e Sehova te kau Iselaele ko he puleʼaga, neʼe ina fai he fuakava mo natou. Kapau ʼe natou fakalogo ki ʼana lao, ʼe ina puipui mo tapuakiʼi anai natou. Neʼe ina ui fenei age ʼo ʼuhiga mo ʼana lao ʼaia: “Pea ko te fakatotonu ʼaeni ʼe au foaki atu kia koutou ʼi te ʼaho nei, ʼe mole faigataʼa fau ia, pea ʼe mole mamaʼo mai ia koutou.” (Tet. 30:​11, 16) Kae kapau ʼe natou agatuʼu kia te ia, ʼo tauhi ki he tahi atu ʼu ʼatua, ʼe mole ina tapuakiʼi anai natou, pea ʼe natou maʼuʼuli mamahi anai. Kae neʼe feala pe ke natou toe maʼu te ʼofa ʼo te ʼAtua. Neʼe feala pe ke ‘natou toe liliu mai kia Sehova tonatou ʼAtua mo tonatou loto katoa pea mo tonatou maʼuli katoa, ʼo natou fakalogo ki tona leʼo.’ (Tet. 30:​1-3, 17-​20) Koia, neʼe feala pe hanatou fakahemala. Kapau neʼe natou fai te faʼahi ʼaia, ʼe fakaovi anai ia Sehova kia natou pea mo toe tapuakinaʼi anai natou.

 5. Neʼe fakaha feafeaʼi e Sehova neʼe mole ina liʼaki tana hahaʼi? (2 Hau 17:​13, 14)

⁵ Neʼe tuʼa lahi te agatuʼu kia Sehova ʼa te hahaʼi ʼae neʼe ina filifili. Neʼe mole gata pe ki tanatou tauhi taula ʼatua, kae neʼe natou toe fai ʼihi aga fakalialia. Koia ʼae neʼe natou maʼuʼuli mamahi ai. Kae neʼe mole liʼaki e Sehova tana hahaʼi ʼaia neʼe fakamamaʼo mai ia te ia. Neʼe ina fekauʼi tuʼumaʼu he ʼu polofeta moʼo fakalotomalohiʼi tana hahaʼi ke natou fakahemala pea mo toe liliu mai kia te ia.​—Lau ia 2 Hau 17:​13, 14.

 6. Neʼe fakaʼaogaʼi feafeaʼi e Sehova ʼana polofeta moʼo akoʼi ki tana hahaʼi te maʼuhiga ʼae ʼo te fakahemala? (Vakaʼi mo te pāki.)

⁶ Neʼe tau fakaʼaogaʼi e Sehova ʼana polofeta moʼo fakatokaga pea mo fakatonutonuʼi tana hahaʼi. Ohage la, neʼe ui fenei e te ʼAtua kia Selemia: “Iselaele, fafine kaka, toe liliu mai. . . ʼE mole au sio fakaitaita anai kia koe, he ʼe au agatonu. . . ʼE mole au lotokovi tuʼumaʼu anai. Ko te meʼa pe ʼe tahi ʼe au kole atu: ke ke iloʼi neʼe ke lakahala he neʼe ke agatuʼu kia Sehova tou ʼAtua.” (Sel. 3:​12, 13) ʼAki ia Soele, neʼe ui  fenei e Sehova: “Kotou toe liliu mai kia te au mo tokotou loto katoa.” (Soe. 2:​12, 13) Neʼe kole e Sehova kia Esaia ke ina fai te ʼu palalau ʼaeni: “Kotou. . . fakamaʼa ia koutou, kotou toʼo ʼi ʼoku muʼa ʼakotou agakovi. Tuku la takotou fai te meʼa ʼae ʼe kovi.” (Esa. 1:​16-​19) Pea ʼaki ia Esekiele, neʼe fai e Sehova te ʼu palalau ʼaeni: “ ʼE au fiafia koa moka mate he tahi ʼe agakovi? ʼE mole au leleiʼia age koa moka fetogi tana aga pea ke maʼuli? ʼE mole au fiafia au ʼi he temi ʼi te mate ʼo he tahi. Koia kotou fetogi takotou aga pea ʼe kotou maʼuʼuli anai.” (Esk. 18:​23, 32) ʼE fiafia ia Sehova moka sio ʼe fakahemala te hahaʼi, he ʼe ina loto ke natou maʼuli ʼo heʼe gata. Koia, ʼe mole fakatalitali ia Sehova ke fetogi muʼa te kau agahala tanatou aga pea hoki tokoni leva kia natou. Tou vakaʼi he ʼu faʼifaʼitaki.

 7. Ka tou lau te hisitolia ʼo te polofeta ko Oseo mo tona ʼohoana, kotea neʼe akoʼi e Sehova ki tana hahaʼi?

⁷ Tou vakaʼi te meʼa neʼe akoʼi e Sehova ki tana hahaʼi ʼaki te hisitolia ʼo Komele, te ʼohoana ʼo te polofeta ko Oseo. Hili tana tono, neʼe ina liʼaki tona ʼohoana kae alu mo te tahi ʼu tagata. Neʼe feala koa ki te fafine ʼaia ke mole fetogi tana aga? Neʼe ui fenei e Sehova, ʼae ʼe sio ki te loto, kia Oseo: “Toe ʼofa ki te fafine ʼae ʼe ʼofa ki ai he tahi tagata pea ʼe tono mo ia. Ke ke ʼofa ki ai ohage pe ko te ʼofa ʼa Sehova ki te hahaʼi ʼo Iselaele, kae ʼe natou tauhi ki he tahi ʼu ʼatua.” (Oseo 3:1; Taag. 16:2) ʼE ke tokagaʼi neʼe fai hoholo pe e te ʼohoana ʼo Oseo he ʼu tuʼuga agahala mamafa. Kae neʼe ui age e Sehova kia Oseo ke tokoni ki ai pea ke fakamolemole age pea ke toe nonofo mo ia. a ʼO toe feia pe, neʼe mole liʼaki e Sehova tana hahaʼi ʼae neʼe mole fakalogo. Logo la neʼe natou fai he ʼu agahala mamafa, kae neʼe kei ʼofa pe ia natou pea mo tokoni tuʼumaʼu ke natou fakahemala pea mo fetogi tanatou aga. ʼE tou ako mai te hisitolia ʼaeni, ko Sehova “ ʼe ina sivisivi te ʼu loto.” Pea ʼe tokoni tuʼumaʼu anai ki he tahi ʼe kei ina fai he agahala mamafa ke fakahemala. (Taag. 17:3) ʼO feafeaʼi?

ʼE TOKONI FEAFEAʼI IA SEHOVA KI TE HAHAʼI KE FAKAHEMALA?

 8. Neʼe tokoni feafeaʼi ia Sehova kia Kaino ke fakahemala? (Senesi 4:​3-7) (Vakaʼi mo te pāki.)

⁸ Ko Kaino, neʼe ko te ʼuluaki tama ʼaia ʼa Atama mo Eva. Koia, neʼe toe agahala ai mo ia. Pea tahi, ʼe ui ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo ia: “Neʼe kovi ʼana gaue.” (1 Soa. 3:​12) Koia ʼae ʼe tou mahino ai, pe koʼe ‘neʼe mole leleiʼia e Sehova ia Kaino pea mo tana molaga,’ ʼi te temi ʼae neʼe ina momoli ai tana sakilifisio. Neʼe mole ina fetogi tana aga, kae “neʼe kovi ʼosi te ita ʼo Kaino pea neʼe matamamalu.” Kotea leva ʼae neʼe fai e Sehova? Neʼe palalau kia Kaino. (Lau ia Senesi 4:​3-7.) ʼE ke tokagaʼi neʼe palalau ia Sehova kia Kaino ʼaki he agalelei, mo ina ui age ʼe ina tapuakiʼi anai ia ia, mo kapau ʼe ina fai te meʼa ʼae ʼe lelei. Neʼe toe fakatokaga e Sehova ia Kaino ka mole ina tuku tona ita, ʼe feala pe ke ina fai he meʼa ʼe kovi. Kae meʼa fakaʼofaʼofa, neʼe mole fakalogo ia Kaino. Neʼe mole ina tuku ia Sehova ke tokoni age ke fakahemala. Koia, logo la neʼe mole fakalogo ia Kaino, kae neʼe fakatotonu koa e Sehova ke mole toe tokoni ki he tahi ke fakahemala? Kailoa!

 9. Neʼe tokoni feafeaʼi ia Sehova kia Tavite ke fakahemala?

⁹ Neʼe ʼofa mamahi ia Sehova kia Tavite. Neʼe ina ui ko ia ‘ko he tagata ʼe mulimuli ki tona finegalo.’ (Gaue 13:22) Kae neʼe fai e Tavite he ʼu agahala mamafa ohage la, neʼe tono mo faifakapo. ʼI te Lao ʼa Moisese, neʼe tonu ke matehi  ia Tavite. (Lev. 20:10; Num. 35:31) Kae neʼe fia tokoni ia Sehova kia Tavite ke fakahemala. b Neʼe ina fekauʼi tana polofeta ko Natane ke alu ki te hau, logo la neʼe heʼeki fakahemala. Neʼe fakaʼaogaʼi e Natane he faʼifaʼitaki moʼo tokoni ke mahino ia Tavite, neʼe ina fai he agahala mamafa. Neʼe malave ʼosi kia Tavite, koia neʼe fakahemala ai. (2 Sam. 12:​1-​14) Neʼe ina tohi ai he pesalemo ʼe ha ai tana fakahemala moʼoni. (Te ʼu palalau ʼae ʼe kamata ʼaki te Pesalemo 51) Neʼe fakalotofimalie te pesalemo ʼaia ki te tokolahi neʼe natou fai ni agahala mo uga ai natou ke natou fakahemala. ʼE mole koa la tou fiafia ʼi te ʼofa ʼa Sehova ki tana kaugana ko Tavite, he neʼe tokoni ki ai ke fakahemala?

10. Kotea ʼe ke logoʼi ʼi tau iloʼi ʼae ʼe faʼa kataki mo lotofakamolemole ia Sehova kia natou ʼae ʼe natou fai he ʼu agahala?

¹⁰ ʼE fehiʼa ia Sehova ki te ʼu agahala fuli pe. (Pes. 5:​4, 5) Kae, ʼe ina iloʼi ʼe tou agahala fuli, pea ʼe fia tokoni mai ke tou tauʼi te agahala, he ʼe ʼofa ia tatou. ʼEi, maʼia mo natou ʼae ʼe natou fai te ʼu agahala ʼae ʼe kovi ʼosi, ʼe faiga ke tokoni ke natou fakahemala, pea ke natou fakaovi kia te ia. ʼE fakalotofimalie tatatou iloʼi te faʼahi ʼaia! Ka tou fakakaukauʼi te faʼa kataki mo te fakamolemole ʼa Sehova, ʼe tou fakatotonu ke tou nofo agatonu kia te ia, pea mo foimo fakahemala moka tou agahala. Tou vakaʼi leva pe kotea ʼae neʼe akoʼi e Sesu ki ʼana tisipulo ʼo ʼuhiga mo te fakahemala.

KOTEA NEʼE AKO E TE ʼU TISIPULO ʼA SESU ʼO ʼUHIGA MO TE FAKAHEMALA?

11-12. Kotea te lea fakatata ʼae neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu moʼo akoʼi mai te lotofakamolemole gafua ʼa Sehova? (Vakaʼi te pāki ʼo te takafi.)

¹¹ ʼI te ʼuluaki sekulo, neʼe hoko mai te temi ʼae neʼe haʼu ai te Mesia. Ohage ko tatatou vakaʼi ʼi te alatike ʼaeni kua ʼosi, neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova ia Soane Patita pea mo Sesu, ke nā akoʼi ki te hahaʼi te maʼuhiga ʼae ke natou fakahemala.​—Mat. 3:​1, 2; 4:​17.

¹² ʼI te nofo ʼa Sesu ʼi te kele, neʼe ina akoʼi ki te hahaʼi ʼe lotofakamolemole gafua ia Sehova moka tou fai he ʼu agahala. Koia neʼe ina fakaha he ako maʼuhiga ʼi tana talanoa ki te lea fakatata ʼo te foha ʼae neʼe puli. Neʼe filifili e te  tupulaga ʼaia ke mavae mai tona ʼapi, ʼo alu ʼo fai he ʼu meʼa ʼe kovi. Kae hili leva he temi, neʼe ina “toe maʼu tona ʼatamai,” pea neʼe toe liliu ki tona ʼapi. Kotea ʼae neʼe fai e tana tamai? Neʼe ui e Sesu ‘ ʼi te kei mamaʼo ʼo tona foha, neʼe sio tana tamai ki ai mo ʼofa mamahi ai, pea neʼe lele ʼo faʼufua mo ʼuma mamahi ki ai.’ Neʼe mole ʼamanaki e te foha ʼe fakamolemole age anai ia tana tamai. Koia, neʼe ina kole pe ʼe feala hana gaue ohage ko he kaugana ʼi tona ʼapi. Kae neʼe fia fakamolemole moʼoni ia te tamai ki ai. Neʼe ina fakahigoaʼi ia ia “ko toku foha ʼaeni,” pea neʼe ina ʼave ia ia ki fale. Neʼe ui fenei e te tamai: “Neʼe puli kae kua au toe maʼu.” (Luka 15:​11-​32) ʼI te maʼuli ʼa Sesu ʼi selo ʼi muʼa ʼo tana haʼu ki te kele, ʼe mahino ia, neʼe sio ki te fakaha e tana Tamai tona manavaʼofa ki he hahaʼi tokolahi, neʼe natou fai he ʼu aga ʼe kovi pea neʼe natou fakahemala. ʼE fakalotofimalie moʼoni te hisitolia ʼaeni neʼe akoʼi mai e Sesu, he ʼe fakaha ai te manavaʼofa lahi ʼo siʼatatou Tamai ko Sehova.

13-14. Kotea ʼae neʼe ako e te apositolo ko Petelo ʼo ʼuhiga mo te fakahemala? Pea kotea neʼe ina akoʼi ki ʼihi ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia? (Vakaʼi mo te pāki.)

¹³ Neʼe lahi te ʼu ako neʼe maʼu e te apositolo ko Petelo mai ia Sesu ʼo ʼuhiga mo te fakahemala pea mo te fakamolemole. Neʼe lahi te ʼu lakahala neʼe ina fai, kae neʼe lotofakamolemole pe ia Sesu ki ai. Ohage la, ʼi tana fakafisi tuʼa tolu ki tona ʼAliki, neʼe lotomamahi ʼaupito ʼi te meʼa ʼae neʼe ina fai. (Mat. 26:​34, 35, 69-​75) Kae hili te fakatuʼuake ʼo Sesu, neʼe ha kia Petelo kae neʼe ko ia tokotahi pe. (Luka 24:​33, 34; 1 Ko. 15:​3-5) ʼE mahino ia ʼi te aluʼaga ʼaia, neʼe ʼofa ia Sesu ki tana apositolo ʼae neʼe fakahemala, ʼo fakamolemole ki ai mo ina fakalotofimalieʼi.​—Vakaʼi mo Maleko 16:7.

¹⁴ Neʼe kua mahino leva ia Petelo pe kotea te fakahemala mo te fakamolemole age ʼa he tahi. Koia, neʼe feala leva hana akoʼi ki ʼihi te ʼu faʼahi ʼaia. Mole faʼa fualoa ki te Penikosite, neʼe fai e Petelo he akonaki ki he kau Sutea, ʼo ina fakamahino age neʼe natou matehi te Mesia. Kae,  ʼaki te ʼofa neʼe ina fakalotomalohiʼi fenei natou: “Koia, kotou fakahemala pea kotou maliu mai, ke molehi ai ʼakotou agahala, pea ʼe foaki anai e Sehova he fimalie.” (Gaue 3:​14, 15, 17, 19) Neʼe akoʼi ai e Petelo, ka fakahemala he tahi ʼe maliu mai mai te aga kovi ʼae neʼe ina fai. Ko tona fakaʼuhiga, ʼe ina fetogi tana manatu ʼaia ʼe kovi, mo liʼaki te meʼa ʼe kovi ʼae neʼe ina fai, kae ʼe ina kamata fai te meʼa ʼae ʼe fiafia ai te ʼAtua. Neʼe toe fakaha e te apositolo ko Petelo, ʼe fakamolemole katoa anai e Sehova ʼanatou agahala. ʼE hage pe ʼe ina molehi ʼosi ʼanatou agahala. Pea hili ki ai ni taʼu, neʼe fakalotofimalieʼi fenei e Petelo ia te kau Kilisitiano: ‘ ʼE kataki fualoa ia Sehova kia koutou he ʼe mole loto ia ke fakaʼauha he tahi, kae ʼe loto ia ke kaku te hahaʼi fuli ki te fakahemala.’ (2 Pet. 3:9) ʼEi, ko he meʼa fakalotofimalie ki te kau Kilisitiano moka neʼe natou fai he ʼu agahala, maʼia pe ko he ʼu agahala mamafa.

15-16. (1) Kotea neʼe ako e te apositolo ko Paulo ʼo ʼuhiga mo te fakamolemole? (1 Timoteo 1:​12-​15) (2) Kotea ka tou vakaʼi ʼi te alatike ka hoa mai?

¹⁵ Neʼe tokosiʼi natou ʼae neʼe hage ko Saulo mai Talesi. Neʼe lahi te ʼu aga ʼe kovi neʼe ina fai. Koia neʼe ʼaoga lahi ki ai ke fakahemala pea ke fakamolemole age ia te ʼAtua. Neʼe kovi ʼosi tana fakatagaʼi te ʼu tisipulo ʼofaina ʼa Kilisito. ʼE lagi neʼe manatu he tokolahi ʼo te kau Kilisitiano ʼe mole fetogi anai pea mo fakahemala. Kae neʼe iloʼi e Sesu ʼe feala ke fetogi ia Saulo pea mo fakahemala. Ko ia mo tana tamai neʼe nā sioʼi te ʼu kalitate ʼo Saulo. Neʼe ui fenei e Sesu: “ ʼE ko te tagata ʼaia neʼe au filifili.” (Gaue 9:​15) Neʼe fai e Sesu he milakulo ke tupu ai he fakahemala ʼa Saulo. (Gaue 7:58–​8:3; 9:​1-9, 17-​20) Ki muli age, neʼe iloʼi ia Saulo ʼi te higoa ʼaeni ko te apositolo ko Paulo. ʼI tana liliu ko he tisipulo ʼa Sesu, neʼe lotofakafetaʼi ʼi te fakaha age e Sehova mo Sesu tanā agalelei mo tanā manavaʼofa. (Lau ia 1 Timoteo 1:​12-​15.) Neʼe ui fenei e Paulo ki ʼona tehina mo tuagaʼane: “ ʼE faigaʼi e te ʼAtua, ʼi tona agaʼofa, ke ina taki koe ki te fakahemala.”​—Loma 2:4.

¹⁶ ʼI te tahi temi, neʼe logo ia Paulo neʼe tuku e te kokelekasio ʼo Kolonito he tagata neʼe ina fai he ʼu aga heʼe ʼaoga, ke nofo ʼi te kokelekasio. Kotea ʼae neʼe ui age e Paulo ke natou fai? ʼE ha ʼi te ʼu palalau ʼae neʼe ina fai, ʼe ʼofa Sehova moka ʼe ina fakatonutonuʼi ʼana kaugana pea ʼe manavaʼofa moka ʼe natou fakahemala. Pea ʼe tou ako anai pe ʼe feafeaʼi hatatou faʼifaʼitakiʼi ia ia. ʼI te alatike ʼae ka hoa mai, ʼe tou vakaʼi anai te aluʼaga ʼae neʼe hoko ʼi te kokelekasio ʼo Kolonito.