Tokolahi ia natou ʼae neʼe ʼi ai ʼonatou famili pe’e ko he ʼu kaume’a ne’e natou ʼofa mamahi ai ne’e kau ki te ʼu mateā ʼaia, ne’e natou lotomamahi ʼaupito. ʼE mole gata ʼaki pe tanatou fia mahino pe koʼe ne’e hoko he koga feia, kae ʼe toe ʼaoga foki kia natou ke natou kumi he faito’o mo’o fakafimalie ʼonatou mamahi. Ki te manatu ʼa ʼihi, ko te Shoah ʼe ko he toe aga ʼe kovi mo fakalialia neʼe fakahoko e te tagata, pea ʼe faigataʼa tanatou tui ʼe ʼi ai te ʼAtua.

 Te manatu ʼa te tagata: ʼE mole ko he me’a lelei takita fai te fehu’i ʼae pe koʼe ne’e fakafealagia e te ʼAtua te Shoah.

 Te manatu ʼae ʼe moʼoni: Neʼe feʼekeʼaki e ni hahaʼi neʼe tui pe koʼe ne’e fakagafua e te ʼAtua te agakovi. Ohage la ko te polofeta ko Hapakuke, neʼe ina ui fenei age ki te ʼAtua: “ʼE feafea’i tau lava ʼo tali ia te ʼu mala’ia ʼae ʼe ke sio tonu ki ai? ʼE ʼa takatakai au e te agamalohi mo te fakataga.” (Hapakuke 1:3, Bible en français courant) Neʼe mole fakatonutonu’i e te Atua ia Hapakuke, kae ne’e ina fakafealagia ke tohi ʼana palalau ʼi te Tohi-Tapu ke feala kia tatou takitokotahi ke tou lau.

 Te manatu ʼa te tagata: ʼE mole tokaga te ʼAtua ki te mamahi ʼa te tagata.

 Te manatu ʼae ʼe moʼoni: ʼE fehi’a te ʼAtua ki te agakovi ʼo feia ki te ʼu me’a fuli ʼae ʼe fakatupu mamahi. (Taʼaga lea 6:16-19) ʼI te temi ʼo Noe, ne’e ‘mamahi te loto’ ʼo te ʼAtua ʼuhi ko te agamalohi ʼae ne’e mafola ʼi te kele. (Senesi 6:5, 6) ʼE mahino ia, ne’e lahi ʼaupito tona mamahi ʼi te temi ʼo te Shoah.—Malakia 3:6.

 Te manatu ʼa te tagata: Ko te Shoah ne’e ko he tautea ʼa te ʼAtua ki te kau Sutea.

 Te manatu ʼae ʼe moʼoni: ʼI te ʼuluaki sekulo, ne’e fakafealagia e te ʼAtua te kau Loma ke natou maumau’i Selusalemi. (Mateo 23:37–24:2) Kae talu mai ai, ʼe mole fakamu’amu’a e te ʼAtua pe ’e ina fakatu’ā he haha’i makehe. Kia ia, ‘ʼe mole he kehekehe ʼo te kau Sutea pea mo natou ʼae ʼe mole Sutea.’—Loma 10:12, Bible en français courant.

 Te manatu ʼa te tagata: Kapau ʼe ʼi ai he ʼAtua malohi pea mo fonu ʼi te ʼofa ʼe ma’uli, ne’e mole hoko te Shoah.

 Te manatu ʼae ʼe moʼoni: Ne’e mole ko te ʼAtua ʼae ne’e tupu mai ai te mamahi, kae ʼi ʼihi temi ʼe ina fakafealagia ke hoko ʼi he kiʼi temi nounou.—Sakopo 1:13; 5:11.

 Ne’e fakafealagia e te ʼAtua te Shoah ohage pe ko tana fakafealagia te ʼu mamahi fuli ʼae ʼe hoko ki te tagata: mo’o fakatokatoka he ʼu fehu’i ne’e lagaʼi ʼi he temi kua fualoa. ʼE fakaha lelei e te Tohi-Tapu ʼe mole ko te ’Atua ʼae ʼe ina taki te malama ʼaeni kae ko Satana. (Luka 4:1, 2, 6; Soane 12:31) Kae tou talanoa ki he ʼu mo’oni Fakatohi-tapu ʼe lua ʼe ʼaoga, ʼe ina fakamahino te tupuʼaga ʼo te fakafealagia e te ʼAtua te Shoah.

1.   Neʼe fakatupu e te ʼAtua ia te tagata ʼaki te loto faʼitaliha. Neʼe ui age e te ʼAtua ki te ʼu ʼuluaki matuʼā ia Atama mo Eva te meʼa ʼae ʼe ina loto ke nā fai. Kae ne’e mole ina fakamalohi’i naua ke nā fakalogo kia te ia. Ne’e ko naua totonu pe ia ʼae ne’e nā fili ke nā taki faʼitaliha tonā ma’uli ʼi tanā mole fia fakalogo ki te fakatotonu ʼae ne’e ui age e te ʼAtua. Pea ʼo ʼuhiga mo te me’a ʼae ʼe lelei pe’e kovi ki tonā ma’uli ʼe fakalogo te tonu kia naua. Ne’e mole ko he tonu lelei ʼae ne’e toʼo e Atama mo Eva ʼo feia ki te ʼu tonu ne’e fai e ʼihi atu ʼi te hoholo ʼo te hisitolia ʼo te tagata, ne’e fua kovi ʼaupito kia ia. (Senesi 2:17; 3:6; Loma 5:12) Ne’e fakamo’oni te alu’aga ʼaeni ʼi te tohi Énoncé des principes du judaïsme conservateur, ʼe ui fenei: “Ko te koga lahi ʼo te mamahi ʼo te malama ʼaeni, ʼe tupu mai te ʼu tonu ʼae ʼe fai ʼaki te loto faʼitaliha.” Ne’e mole pulihi e te ʼAtua te loto faʼitaliha ʼi te tagata kae ne’e ina tuku he temi kia ia ke ina taki faʼitaliha ia te malama ʼaeni ʼo ʼateaina mai ia ia.

2.   ʼE maʼu e te ʼAtua te fealagia ʼae ke ina toe fakatokatoka ia te ʼu maumau ʼae neʼe fakahoko e te Shoah pea ʼe hoko anai ia. Ne’e fakapapau e te ʼAtua ʼe ina fakatu’uake anai ki te ma’uli te toko miliona mateā, ʼo kau ai mo te kau vikitima ʼo te Shoah. ʼE ina toe pulihi anai te ʼu mamahi ʼae ʼe logoʼi e natou ʼae ne’e hao mai te aluʼaga ʼaia ʼuhi ko te ʼu aluʼaga fakamataku ʼae neʼe natou sisio ki ai. (Esaia 65:17; Gaue 24:15) ʼE ʼofa te ʼAtua ʼi te haha’i fuli. Ko te ʼofa ʼaia, ʼe ko he fakamo’oni ʼe ina fakahoko anai ʼana fakapapau.—Soane 3:16.

 ʼE haha’i ia natou ʼae ne’e hao ʼi te mateā ʼo te Shoah ne’e natou taupau tanatou tui pea mo ma’u he fakaʼuhiga ki tonatou ma’uli ʼi tanatou mahino ʼae pe koʼe ne’e fakafealagia e te ʼAtua te kovi pea mo te agakovi, pea ʼe ina pulihi feafea’i anai ʼona nunu’a.