Pagpatubo hin mga Anak ha Konsintidor nga Kalibotan

NAKAKITA ka na ba hin bata nga nagpipinapalit hin mulayan ha iya kag-anak kondi nadiri hira? O usa nga bata nga naruruyag pagdurudalagan ngan pagminulay kondi ginsidngan han iya kag-anak, “Puruko ha”? Maoobserbahan mo nga ha kahimtang nga pariho hini, karuyag han kag-anak buhaton an makakaopay gud para ha iya anak. Bisan pa hito, ha urhi agsob nga natugot na la an kag-anak. Tungod han pagpinirit han bata, an diri han kag-anak nagin oo.

Damu nga kag-anak an natoo nga an pagin maopay nga kag-anak nangangahulogan ha paghatag ha ira anak han haros ngatanan nga karuyag hito. Pananglitan, ha Estados Unidos, usa nga surbey an ginhimo ha 750 nga kabataan nga nag-iedad hin 12 tubtob 17. Han ginpakianhan hira kon ano an ira ginbubuhat kon nagdudumiri an ira kag-anak, haros 60 porsyento an nagsiring nga namimirit la gihapon hira. Mga 55 porsyento an nasiring nga epektibo ini. Bangin abaton han ira kag-anak nga an pagin matinuguton nagpapakita hin gugma—kondi nagpapakita gud ba ito?

Tagda an maaramon nga proberbio ha Biblia: “Kon tagan mo an imo surugoon han ngatanan nga iya karuyag tikang han pagkabata, may adlaw nga kukuhaon nira an ngatanan nga imo gintatag-iya.” (Darahonon [Proberbios] 29:21, Maopay nga Sumat nga Biblia) Ha pagkatinuod, an bata diri surugoon. Kondi, diri ka ba nauyon nga ito nga prinsipyo aplikado liwat ha pagpatubo hin anak? An sobra nga pagpaura ha mga anak, paghatag han ngatanan nga ira karuyag, mahimo magin hinungdan nga dumako hira nga diri mapasalamaton—nakukuha an karuyag, batinguran, ingrato nga mga adulto.

Ha kabaliktaran, ginsasagdonan han Biblia an mga kag-anak: “Pahiaraa an bata ha dalan nga iya paglalaktan.” (Proberbios 22:6) Ginsusunod ini han maaramon nga kag-anak, nagpapatuman ngan nagpapadapat hin matin-aw, diri nagbuburubag-o, ngan makatadunganon nga surundon. Para ha ira, diri sadang magin sobra kamatinuguton basi la ipakita an gugma ha ira anak; diri liwat hira nagpapadara ha pagrineklamo, pagpinamirit, o pagburubosyo han ira anak basi la makuha an karuyag hito. Lugod, nauyon hira ha maaramon nga mga pulong ni Jesus: “An imo pagyakan sugara hini: Oo, oo; diri, diri.” (Mateo 5:37) Kondi, ano an nahiuupod ha pagbansay ha anak? Tagda an mapwersa nga ilustrasyon.

“Sugad hin mga Pana ha Kamot”

Igin-iilustrar han Biblia an relasyon han kag-anak ngan anak ha paagi nga nagpaparig-on han panginahanglan han anak hin giya tikang ha kag-anak. An Salmo 127:4, 5 nasiring: “Sugad hin mga  pana ha kamot han makusog nga tawo, salit amo liwat an mga kabataan han kabatan-on. Malipayon an tawo nga nagpuno [han] iya bawog” ha ira. Salit an anak iginpapariho ha pana, ngan an kag-anak ha maopay nga girriro. An parapamana maaram nga diri tsamba la an pakaigo han iya karuyag puntiryahon, sugad la nga an mahigugmaon nga kag-anak maaram liwat nga diri tsamba la an pagpatubo hin buotan nga anak. Karuyag nira nga maigo han ira anak an ira ginpupuntirya—an makapatagbaw nga kinabuhi sugad nga malipayon ngan responsable nga adulto. Karuyag nira nga an ira anak makagdesisyon hin maopay, magin maaramon, makalikay hin mga problema, ngan makadangat hin mag-opay nga tumong. Kondi kinahanglan nira pangalimbasogan ini.

Ano an ginkikinahanglan basi an pana direkta nga makaigo ha ginpupuntirya? Kinahanglan ito ig-andam, mapanalipdan, ngan magiyahan o maisentro hin maopay tipakadto ha ginpupuntirya hito. Ha pariho nga paagi, an kabataan kinahanglan ig-andam, mapanalipdan, ngan magiyahan basi maglampos ha ira pagbiyahe tipakadto ha pagkaadulto. Usa-usa nga paghisgotan naton an tulo nga bahin han pagpatubo hin anak.

Andama hin Maopay an Pana

Ha panahon han Biblia, inandam hin maopay an mga pana nga gin-gamit han mga parapamana. An pana nga bangin hinimo tikang ha magaan nga kahoy kinahanglan mano-mano nga sapsapan basi magin tadong. Kinahanglan tais an kataposan hito. Ha kaluyo nga kataposan, ginbubutangan ito hin barahibo basi magin diretso an lupad ngan magpabilin ha husto nga direksyon.

Karuyag han mga kag-anak nga an ira anak magin pariho hiton tadong nga pana—mag-opay an prinsipyo ngan diri nabaya ha husto nga direksyon. Salit, kon maaramon an kag-anak, diri nira ginbabalewaray an seryoso nga mga sayop han ira anak kondi mahigugmaon nga ginbubuligan hira nga matadong ito ngan malamposan. Daku gud ini nga pangalimbasog tungod kay ‘an kalurongan nakasangbod ha kasingkasing han bata.’ (Proberbios 22:15) Tungod hito, an Biblia nag-aaghat ha mga kag-anak nga disiplinahon an ira anak. (Efeso 6:4) Oo, importante an disiplina ha pagmolde ngan pagtadong han panhunahuna ngan pamatasan han bata.

Diri urusahon nga an Proberbios 13:24 nasiring: “Hiya nga [naghuhugay] han iya pudlos nangangalas han iya anak; kondi hiya nga nahigugma ha iya nagbabadlong ha iya ha maduruto.” Hini nga konteksto, an “pudlos” nagrirepresentar hin pagdisiplina, anoman nga paagi nga iginpapadapat ito. Pinaagi ha mahigugmaon nga pagdisiplina, nangangalimbasog an kag-anak ha pagtadong han kasaypanan nga kon makagamot na, magigin hinungdan han kasakitan han bata ha iya pagdaku. Oo, kawaray pagtagad an diri pagdisiplina ha anak, kondi an pagpadapat hito nagpapakita hin gugma.

Binubuligan liwat han mahigugmaon nga kag-anak nga hisabtan han iya anak an hinungdan kon kay ano nga gindidisiplina hiya. Salit an pagdisiplina diri la paghatag hin surundon ngan pagpadapat hin sirot, kondi labaw ha ngatanan, an pagbulig nga hisabtan han bata an hinungdan hito. An Biblia nasiring: “Bisan hin-o nga nagbabantay han balaud amo an anak nga makinaadmananon.”—Proberbios 28:7.

An barahibo nga iginbubutang han parapamana ha iya pana nabulig ha paggiya han pana nga tadong nga lumapad. Ha pariho nga paagi, an katutdoan han Biblia tikang ha nagpatikang han kahikayan han pamilya mahimo magpabilin ha mga anak bisan kon bumaya na hira ha ira balay, salit mapapahimulosan nira ito ha ira bug-os nga kinabuhi. (Efeso 3:14, 15) Kondi, paonan-o masisiguro han kag-anak nga ito nga katutdoan bahin na gud han personalidad han ira anak?

Tagda an sagdon han Dios ha Israelita nga mga kag-anak ha panahon ni Moises: “Ini nga mga pulong nga akon iginsugo ha imo hini nga adlaw mahasulod ha imo kasingkasing; ngan igtutdo mo hira kamainuyatmon ha imo mga anak.” (Deuteronomio 6:6, 7) Salit kinahanglan buhaton han kag-anak an duha nga butang. Siyahan, kinahanglan nira hibaroan ngan iaplikar an Pulong han Dios, ha pagkamatuod kinahanglan nira higugmaon an Iya balaud. (Salmo 119:97) Katapos, maiaaplikar na nira an ikaduha nga bahin han teksto—an ‘pagtutdo’ han balaud ha ira anak. Nangangahulogan ito ha pagpasilsil ha ira anak han bili han sugad nga balaud pinaagi han epektibo ngan gin-uuroutro nga pagtutdo.

Matin-aw nga bisan yana, mapulsanon gud an pagtutdo han mga prinsipyo han Biblia ngan paggamit han mahigugmaon nga pagdisiplina ha pagtadong han seryoso nga sayop. Importante ini  ha pag-andam hiton presyoso nga mga “pana” para han tadong ngan marig-on nga pagbiyahe tipakadto ha pagkaadulto.

Pagpanalipod han Pana

Paghisgotan naton utro an ilustrasyon ha Salmo 127:4, 5. Hinumdumi nga ginpuno han parapamana hin pana an iya surudlan hito. Kon nahimo na an mga pana, kinahanglan hirotan ito. Salit, may-ada burutangan hito an parapamana, diin diri ito masayon madaot o mautod. Makapainteres nga matagnaon nga gin-unabi han Biblia an Mesias sugad nga mahamis nga pana nga ‘gintago’ han iya Amay ha burutangan hin pana. (Isaias 49:2) Ginpanalipdan gud ni Jehova nga Dios, an pinakamahigugmaon nga Amay, an iya hinigugma nga Anak, hi Jesus, ha ngatanan nga kadaot tubtob ha itinanda nga panahon han iya kamatay sugad han igintagna. Bisan han patay na hiya, ginpanalipdan hiya han Dios nga mamatay ha kadayonan, salit talwas nga iginbalik hiya ha langit basi magkinabuhi ha waray kataposan.

Ha pariho nga paagi, hingyap han mag-opay nga kag-anak nga panalipdan an ira anak tikang ha peligro hinin maraot nga kalibotan. Bangin diri nira tugotan an ira anak ha mga karuyag hito nga magpapahirani ha ira ha maraot nga impluwensya. Pananglitan, ginsiseryoso han maaramon nga kag-anak ini nga prinsipyo: “An magraot nga mga kaupod nakakadunot ha mga mag-opay nga batasan.” (1 Korinto 15:33) An diri pagtugot ha kabataan nga makig-upod ha mga waray pagtahod ha suruklan han Biblia ha moral posible magpahirayo ha ira ha pakahimo hin sayop nga makakaapekto han ira kinabuhi, o magin hinungdan pa ngani han ira kamatay.

Bangin diri pirme apresyaron han kabataan an pagpanalipod han ira kag-anak. Ha pagkamatuod, bangin mangalas pa ngani hira hito usahay, tungod kay an pagpanalipod ha anak agsob mangahulogan ha pagsiring hin diri. Usa nga tinahod nga awtor hin libro mahitungod han pagpatubo hin bata an nagsiring: “Bisan kon diri pirme nira ipakita ito ngan bangin diri pa ngani magpasalamat ha imo hito nga takna, kondi ha pagkamatuod karuyag han mga anak nga an ira mga kag-anak magtagana ha ira hin talwas ngan marig-on nga pundasyon. Mahihimo naton ito pinaagi ha pagin seryoso ha aton awtoridad sugad nga kag-anak nga nagpapadapat hin mga limitasyon.”

Oo, an pagpanalipod ha imo anak ha bisan ano nga mahimo magwara han ira kamurayawan,  kaputli, o maopay nga relasyon ha Dios importante ha pagpakita nga hinigugma mo hira. Maabot an panahon, hisasabtan nira an imo intensyon, ngan maapresyar nira an imo mahigugmaon nga pagpanalipod.

Paggiya han Pana

Tigamni nga an kag-anak iginpariho han Salmo 127:4, 5 ha “makusog nga tawo.” Nangangahulogan ba ini nga an amay la an makakaimpluwensya ha anak? Diri gud. Ha pagkamatuod, an prinsipyo hini nga ilustrasyon aplikado ha amay ngan iroy—pati ha nagsusolo nga kag-anak. (Proberbios 1:8) An mga pulong nga “makusog nga tawo” nangangahulogan nga daku nga pangalimbasog an ginkikinahanglan basi maipuntirya an pana tikang ha bawog. Ha panahon han Biblia, usahay an bawog ginpuputos hin tumbaga, ngan an sundalo ginsisiring nga ‘nagtatamak han bawog,’ bangin gintatamakan an butnga han bawog basi maitaod an higot ha magkaluyo nga kataposan hito. (Jeremias 50:14, 29, NW) Matin-aw nga ginkikinahanglan an daku nga kusog ngan pangalimbasog basi maipahiuli iton hugot nga higot, ngan maipuntirya ito nga mga pana!

Ha pariho nga paagi, an pagpatubo hin anak nagkikinahanglan hin daku nga pangalimbasog. Imposible nga magtubo hira ha husto nga paagi kon waray maggigiya ha ira, sugad la nga an pana diri mahimo maglugaring ha pagdiretso tipakadto ha ginpupuntirya hito. Makasurubo nga damu nga kag-anak yana an baga hin diri naruruyag mangalimbasog. Salit an ginbubuhat nira an masayon la nga paagi. An telebisyon, eskwelahan, ngan kasangkayan han ira anak an ira ginpapatutdo han husto ngan sayop, han maopay nga panggawi, han sekso. Iginhahatag nira ha ira anak an karuyag hito. Ngan kon baga hin komplikado an pagsiring hin diri, nasiring na la hira hin oo—agsob nga iginpapasangil na la nga diri nira karuyag masakitan an ira anak. Ha pagkamatuod, an ira pagin konsintidor an magdadara hin sigurado ngan nagpapadayon nga kadaot ha ira anak.

Makuri an pagpatubo hin anak. Sigurado nga daku nga pangalimbasog an bug-os kasingkasing nga pagbuhat hito uyon ha giya han Pulong han Dios, kondi waray katupong an balos. An Parents nga magasin nagsiring: ‘Nakita ha mga surbey nga an anak nga nagtubo ha mahigugmaon kondi seryoso ha pagdisiplina nga kag-anak—adton nasuporta ha ira anak kondi may-ada gud limitasyon—nangunguna ha eskwelahan, maopay an relasyon ha iba, may kompyansa, ngan mas malipayon kay han kabataan nga sobra kakonsintidor o sobra kaistrikto an kag-anak.’

May-ada pa gud mas maopay nga balos. Aton ginhisgotan kanina an siyahan nga bahin han Proberbios 22:6: “Pahiaraa an bata ha dalan nga iya paglalaktan.” Nagpapadayon ito pinaagi hinin makalilipay nga mga pulong: “Bisan ha iya katigurang diri hiya mabaya hito.” Naggagarantiya ba hin kalamposan inin giniyahan nga proberbios? Diri man. Pagdaku han imo anak, magkakaada hiya kagawasan ha pagbuot. Kondi ini nga bersikulo mahigugmaon nga nagpapasarig ha imo. Ano an iginpapasarig hito?

Kon ginbabansay mo an imo anak uyon ha sagdon han Biblia, igintatagana mo ha iya an pinakamaopay nga higayon basi magin posible an pagkaada maopay nga resulta—an pagkita ha imo anak nga magtubo nga malipayon, tagbaw, ngan responsable nga adulto. (Proberbios 23:24) Kon sugad, anoman an mahitabo, pangalimbasugi gud nga maiandam iton presyoso nga mga “pana,” mapanalipdan hira, ngan magiyahan hira. Diri mo gud ito pagbabasulan.

[Retrato ha pahina 13]

Naipapakita ba han kag-anak an gugma ha ira anak pinaagi ha paghatag han ngatanan nga karuyag hito?

[Retrato ha pahina 15]

Iginsasaysay han mahigugmaon nga kag-anak an hinungdan han mga surundon ha pamilya

[Retrato ha pahina 15]

Ginpapanalipdan han mag-opay nga kag-anak an ira anak tikang hinin maraot nga kalibotan

[Retrato ha pahina 16]

Daku nga pangalimbasog an pagpatubo hin anak, kondi waray katupong an mga balos hito