“An Hiyas han Bug-os nga Galilea”

UNOM ngan tunga ka kilometro la an kahirayo ha norte-weste han Nasaret, an bungto diin nagdaku hi Jesus, makikita an syudad nga waray gud maunabi ha mga Ebanghelyo. Kondi, ha siyahan nga siglo gindayaw ito han bantogan nga Judio nga historyador nga hi Flavius Josephus, sugad nga “an hiyas han bug-os nga Galilea.” Ito amo an syudad han Seporis. Ano an hibabaroan naton mahitungod hini nga syudad?

Katapos mamatay hi Herodes nga Bantogan, bangin han 1 A.K.P., an mga tuminungnong han Seporis nagrebelde kontra ha Roma, nga nagresulta hin kabungkagan han ira syudad. An anak nga lalaki ni Herodes nga hi Antipas nakapanunod han Galilea ngan han Perea ngan iya pinili an mga guba han Seporis nga magin lokasyon han iya bag-o nga kapital. Gintukod utro an syudad nga Griego-Romano an estilo han mga tinukod, kondi mga Judio an kadam-an han populasyon. Sumala kan Propesor Richard A. Batey, ito an nagin “kapitolyo han gobyerno han Galilea ngan Perea,” tubtob nga gintukod ni Antipas an Tiberia han mga 21 K.P. basi saliwanan an Seporis sugad nga kapital. Ini an panahon han nag-ukoy hi Jesus hirani ha Seporis.

Hi Propesor James Strange, nga nag-ukab ha Seporis, kombinsido nga an syudad may-ada hadto mga tipigan han mga dokumento han kasaysayan, tipigan han bahandi, mga armas, mga bangko, panpubliko nga mga tinukod, ngan mga merkado nga nagbabaligya hin mga seramik, kristal, metal nga mga garamiton, mga alahas, ngan magkalainlain nga klase hin mga pagkaon. May-ada mga parahablon ngan mga parabaligya hin mga panapton ngan mga tindahan hin mga basket, muwebles, pahamot, ngan iba pa nga paninda nga pariho hito. An populasyon hiton nga panahon ginbabanabana nga mga 8,000 tubtob 12,000.

Ginbisita gud ba ni Jesus inin tawuhon nga syudad, nga usa ka oras la nga pagbaktas tikang ha Nasaret? Waray kita makikita nga baton hini ha Mga Ebanghelyo. Kondi, an The Anchor Bible Dictionary nagsasaysay nga “an usa nga maopay nga ruta tikang ha Nasaret ngadto ha Kana ha Galilea amo an pag-agi ha Seporis.” (Juan 2:1; 4:46) Tikang ha Nasaret, makikita an bungtod han Seporis, nga haros 120 metros an kahitaas tikang ha kapatagan. An iba natoo nga han iginhatag ni Jesus an ilustrasyon nga “an bungto nga nahimutang ha bawbaw han bukid diri matatago,” posible nga ini nga syudad an iya nahunahuna.—Mateo 5:14.

Katapos han kabungkagan han Jerusalem han 70 K.P., an Seporis nagin an nangunguna nga Judio nga syudad ha Galilea ngan ha urhi amo an hinmutangan han Sanhedrin, an hitaas nga hukmanan han mga Judio. Ha usa ka peryodo han panahon, nag-uswag ito sugad nga sentro han Judio nga pag-aradman.

[Mapa/Retrato ha pahina 32]

(Para ha aktuwal nga format, kitaa an publikasyon)

Dagat han Galilea

GALILEA

Kana

Tiberia

SEPORIS

Nasaret

PEREA

[Ginkuhaan han Retrato ha pahina 32]

Pottery: Excavated by Wohl Archaeological Museum, Herodian Quarter, Jewish Quarter. Owned by Company for the Reconstruction of the Jewish Quarter in the Old City of Jerusalem, Ltd