1, 2. (a) Haymaanootiyaa kaalettiya issoti issoti ay eranawu koyidonaa, qassi PHeexiroosi etawu woygi zaaridee? (Ha huuphe yohuwaa doomettan deˈiya misiliyaa xeella.) (b) PHeexiroosi he wode xalanaadan maaddidabay aybee?

YESUUSI hayqqidi daro takkennan, PHeexiroosa wolqqaama yedetay gakkiis. A yedettidaageeti Yesuusa woranawu maqqida, Ayhuda haymaanootiyaa kaalettiya asata. He asati appe issibaa siyanawu koyidosona. PHeexiroosi naatettaappe doommidi wobbe gidida issi bitaniyaa pattin, he asati i ay wolqqan woy o sunttan hegaa oottidaakko eranawu koyidosona. Kiitettida PHeexiroosi eti ‘mittaa bolli misimaariyan xishidi kaqqin, Xoossay hayquwaappe denttido Naazireeta Yesuus Kiristtoosa sunttan he bitanee paxidi, eta sinttan eqqidoogaa’ xalatettan yootiis.—Oos. 4:5-10.

² Hegaappe kase PHeexiroosi yayyidi Yesuusa heezzutoo kaddiis. (Mar. 14:66-72) SHin haˈˈi i haymaanootiyaa kaalettiya asatu sinttan xalanaadan oottidabay aybee? Geeshsha ayyaanay a keehi maaddidaba gidikkokka, Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa i ammaniyoogeekka daro maaddiis. Yesuusi denddidoogaa i hegaa keeni ammananaadan oottidabay aybee? Nuunikka hegaadan ammanana danddayiyoy aybissee?

3, 4. (a) Yesuusi kiittidoogeeti yelettanaappe kase asay hayquwaappe denddidoogaa bessiyaabay aybee? (b) Yesuusi hayquwaappe denttidoy oonee?

³ Asay hayquwaappe denddiyoogee Yesuusi kiittidoogeetussi  oorattaba gidenna; eti yelettanaappe kasekka hayqqida asay denddiis. Hananabaa yootiya Eelaasinne Elssaˈi hayqqidaageeta denttanaadan Xoossay etawu hegaa mala maalaalissiyaabaa oottiyo wolqqaa immidoogaa erissiyo ashkkarati eroosona. (1 Kaw. 17:17-24; 2 Kaw. 4:32-37) Ubba duufuwan olido issi bitaniyaa ahay Elssaaˈa meqettaa bolli wodhido wode, he bitanee hayquwaappe denddi aggiis. (2 Kaw. 13:20, 21) Beni Kiristtaaneti Geeshsha Maxaafan deˈiya ha taarikiyaa ammanoosona; nuunikka Xoossaa Qaalay tuma gidiyoogaa ammanoos.

⁴ Yesuusi hayquwaappe denttido asatu taarikiyaa nabbabiyo wode nuuni ubbay keehi maalaalettiyoogee qoncce. I issi amˈˈeessi deˈiya mexi issi naˈaa hayquwaappe denttido wode, a keehi ufayttennan aggukku. (Luq. 7:11-15) Qassi hara wode, Yesuusi 12 laytta naˈiyo hayquwaappe denttiis. Keehi kayyottida he naˈee aawaynne aayyiyaa bantta naˈiyaa denddido wode ay keena ufayttidaakkonne garamettidaakko qoppa! (Luq. 8:49-56) Qassi Alˈˈaazari duufuwaappe kiyiyo wode yan deˈiya asay ay keena ufayttideeshsha!—Yoh. 11:38-44.

5. Yesuusa denddoy appe kase denddida asatuugaappe dummatiyoy aybiinee?

⁵ Erissiyo ashkkarati Yesuusa denddoy appe kase denddida asatuugaappe dumma gidiyoogaa eroosona. Yesuusappe kase denddidaageeti ashuwaa maayidi denddidosona; qassi takkidi hayqqidosona. SHin Yesuusi hayqqenna ayyaana meretta gididi denddiis. (Oosuwaa 13:34 nabbaba.) PHeexiroosi, “[Yesuusi] ba asatettan haiqqiis; shin ayyaanan paxiis” yaagidi xaafiis. Qassi “saluwaa biidi Xoossaappe ushachcha baggan i uttidi, kiitanchcha ubbaa, maataara de7iyaageetanne wolqqaamata haarees.” (1 PHe. 3:18-22) Qommoora qonccida asatu denddoy keehi maalaalissiyaaba; shin Yesuusa denddoy he ubbaappe aaruwan maalaalissiyaaba.

6. Yesuusa denddoy a erissiyo ashkkarata waati maaddidee?

⁶ Yesuusa denddoy erissiyo ashkkarata keehippe maaddiis. A morkketi qoppidoogaadan i hayqqidi, yan attibeenna. Yesuusi ay asinne qohana danddayenna wolqqaama ayyaana mereta gididi hayquwaappe denddiis. A denddoy, i Xoossaa Naˈa gidiyoogaa bessees; qassi erissiyo ashkkarati hegaa eridoogee eti kayyottiyoogaa aggidi keehi ufayttanaadan maaddiis. Qassi eti yayyiyoogaa aggidi xala gididosona. Yihoowa halchuwaassinne erissiyo ashkkarati darosan xalatettan yootido Kawotettaa mishiraachuwaassi Yesuusa denddoy keehi koshshiyaaba.

7. Yesuusi ha wodiyan ay oottiiddi deˈii, qassi denddiya oyshati awugeetee?

⁷ Nuuni Yihoowa ashkkarati, Yesuusi gita asa xalla gidennaagaa loyttidi eroos. I ha wodiyan paxa deˈees; qassi saˈan deˈiya asay oottiyo issibaa kaalettiiddi deˈees. Yesuus Kiristtoosi saluwan deˈiya Xoossaa Kawotettaa Kawo gidiyo gishshawu, mata wode iitatettaa xayssidi, saˈay asaa naati merinawu deˈiyo gannate gidanaadan oottana. (Luq. 23:43) Yesuusi hayquwaappe denddibeennaba gidikko, hegaappe issoynne polettana danddayenna. Yaatin, i hayquwaappe denddidoogaa nuuni ammananawu maaddiya naqaashi aybee? Qassi a denddoy nuna waatidi goˈˈii?

8, 9. (a) Ayhuda haymaanootiyaa kaalettiyaageeti Yesuusi moogettidosaa naagissana koyidoy aybissee? (b) Maccaasati duufuwaakko biido wode hanidabay aybee?

⁸ Yesuusi hayqqi simmin, qeese halaqatinne Parisaaweti PHilaaxoosakko biidi hagaadan giidosona: “Godau, he worddoi paxa de7iyo wode, ‘Taani heezzu gallassappe guyyiyan, haiquwaappe denddana’ yaagidoogaa nuuni hassayida. Hegaa gishshau, a moogido  gonggoluwaa heezzu gallassa gakkanaassi, mintti naagana mala azazarkkii; hegee xayikko, erissiyo ashkkarati biidi, a ahaa wuuqqidi asaayyo, ‘Haiquwaappe denddiis’ yaagana; yaagin naa77antto worddoi kase wordduwaappe ubba yaa palattana.” Yaagin, PHilaaxoosi eta, “Intteyyo naagiyaageeti de7oosona; biidi intte danddayiyoogaa keenaa naagissite” yaagiis. Yaagin, eti hegaadan oottidosona.—Maa. 27:62-66.

⁹ Yesuusa ahaa shuchaappe woocettida gonggolo giddon wottin, he gonggoluwaa doonan deˈiya woggaa shuchaa bolli maatafaa attamidosona. Ayhuda haymaanootiyaa kaalettiyaageeti, Yesuusi hayqqidi denddennan duufuwan merinawu deˈana mala koyidosona. SHin Yihoowa qofay hegaappe keehi dumma. Magddala katamaa Mayraamanne hinkko Mayraama heezzantto gallassi gonggoluwaa beˈanawu biido wode, shuchay gonggoluwaa doonaappe denddidoogaanne a bolli issi kiitanchay uttidoogaa akeekidosona. Kiitanchay he maccaasati gonggoloy mela deˈiyoogaa beˈanaadan yootidi eta minttettiis. Kiitanchay, “I hagan baawa; aissi giikko, i . . . haiquwaappe denddiichchiis” yaagiis. (Maa. 28:1-6) Yesuusi paxiis!

10. Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa bessiya, PHawuloosi yootido naqaashay aybee?

¹⁰ Hegaappe simmin deˈiya 40 gallassan hanidabay, Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa ooninne sirennaadan oottiyaaba. Kiitettida PHawuloosi Qoronttoosa gubaaˈiyawu he hanotaa xaaxi waaxidi hagaadan qonccissiis: “Taani qassi ekkidoogaa ubbabaappe aadhdhidi koshshiyaagaa kasetada inttessi immaas. Hegee aibee giikko, Xoossaa maxaafai giyoogaadan, Kiristtoosi nu nagaraa gishshau haiqqiis. Haiqqidi moogettiis. Xoossaa maxaafai, giyoogaadankka, heezzantto gallassi haiquwaappe denddiis. Denddidi, PHeexiroosassi qoncciis. Hegaappe guyyiyan, ba kiittido tammanne naa77atussi qoncciis. Hegaappe guyyiyan, ichchashu xeetaappe dariya ishatussi issitoo qoncciis. Etappe dariya baggai hanno gakkanaassikka paxa de7ees; shin amaridaageeti haiqqidosona. Hegaappe guyyiyan, Yaaqoobassi qoncciis; guyyeppe ba kiittido ubbatussi qoncciis. Qassi ubbaappe wurssettan, wodee gakkennan yelettida taassikka qoncciis.”—1 Qor. 15:3-8.

11. Yesuusi “Xoossaa maxaafai giyoogaadan” hayquwaappe denddidoy ayba ogiyaanee?

¹¹ Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa nuuni ammaniyo issi gaasoy, i “Xoossaa maxaafai giyoogaadan” denddidoogaa. Xoossaa Qaalay hegaa kasetidi yootiis. Leemisuwawu, Daawiti Xoossan ‘ammanettiya’ waanay Siˈooliyan attennaagaa yootiis. (Mazamure 16:10 nabbaba.) Kiitettida PHeexiroosi he xiqisee Yesuusabaa yootiyaaba gidiyoogaa 33 M.Ln PHenxxaqosxxe gallassi hagaadan qonccissiis: “[Daawiti] Kiristtoosa dendduwaa sinttau xeellidi, ‘A shemppoi Si7ooliyan attibeenna; a bollaikka musibeenna’ giidi yootiis.”—Oos. 2:23-27, 31.

12. Hayquwaappe denddida Yesuusa beˈidaageeti oonee?

¹² Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa nuuni ammaniyo naaˈˈantto gaasoy hegaa beˈida daro markkati deˈiyoogaa. Hayquwaappe denddido 40 gallassa giddon, Yesuusi ba erissiyo ashkkarati i moogettido gonggoluwaa matan deˈishin, Emaahuusa giyoosaa biishiininne harasan deˈishin qoncciis. (Luq. 24:13-15) He wodetun, i citaaninne PHeexiroosa gujjin, issotu issotuura huuphiyan huuphiyan haasayiis. Hayquwaappe denddida Yesuusi 500ppe dariya asawukka issi kutti qoncciis! Issibaa beˈida daro markkati yootiyoobaa kashi gaana danddayiya uri baawa.

13. Erissiyo ashikkarati mishshettidi yootidobay eti Yesuusi denddidoogaa ammaniyoogaa waati bessii?

¹³ Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa  nuuni ammaniyo heezzantto gaasoy, i erissiyo ashikkarati hegaabaa mishettidi yootidoogaa. Eti Kiristtoosa dendduwaabaa mishettidi yootido gishshawu, asay eta yedettiis, barcheyiisinne woriis. ‘Yesuusi hayquwaappe denddiis’ giyoobi worddo gidikko, Yesuusa morkkidi a woranawu maqqida, haymaanootiyaa kaalettiyaageetuyyo Kiristtoosa dendduwaabaa yootanawu PHeexiroosi ba shemppo miyaabaa oottidoy aybissee? PHeexiroosinne hara erissiyo ashikkarati Yesuusi hayquwaappe denddidoogaanne Xoossay awu immido oosuwaa i kaalettiiddi deˈiyoogaa ammaniyo gishshataassa. Qassi Yesuusa denddoy, a kaalliyaageetikka hayquwaappe denddanaagaa ammananaadan oottiis. Leemisuwawu, Isxxifaanoosi hayqqiyo wode, hayqqida asay denddanaagaa ammanees.—Oos. 7:55-60.

14. Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa neeni ammaniyoy aybissee?

¹⁴ Yesuusi hayquwaappe denddidoogaa nuuni ammaniyo oyddantto gaasoy, i ha wodiyan Kawo gididi haariiddi deˈiyoogaanne Kiristtaane gubaaˈiyawu Huuphe gidiyoogaa bessiyaabay deˈiyoogaa. Hegaappe denddidaagan, tumu Kiristtaanetu ammanoy aakki aakki bees. Yesuusi denddibeennaba gidiyaakko hegaadan hananee? I hayquwaappe denddennaakko, nuuni abaa erennan aggana danddayoos. SHin Yesuusi hayquwaappe denddidoogaanne nuuni ubbasan Kawotettaa mishiraachuwaa yootiyo wode, i nuna ha wodiyan kaalettiiddi deˈiyoogaa nuuni ammananaadan oottiya gaasoti deˈoosona.

15. Yesuusa denddoy nuuni xalatettan sabbakanawu maaddiyoy aybissee?

¹⁵ Kiristtoosa denddoy nuuni xalatettan sabbakanawu maaddees. Kaddidaageeti tamaarissiyooban, qilliicciyaageetu qofan, deree denddidi makkalanaadan oottiyoogan, kawotettati teqqanaadan oottiyoogan, asay eta barcheyanaadaaninne woranaadan oottiyoogan, Xoossaa morkketi 2,000 gidiya layttawu Kawotettaa mishiraachoy odettenna mala teqqanawu daro ogiyan baaxetidosona. Gidoppe attin, nuuni Kawotettaa mishiraachuwaa yootennaadaaninne asaa erissiyo ashkkara oottennaadan diggiya “ai miishshinne” baawa. (Isi. 54:17) Nuuni Seexaanaa ashkkarata yayyokko. Yesuusi qaalaa gelidoogaadan nunaara deˈees; qassi nuna maaddees. (Maa. 28:20) Nu morkketi nuna sirphi oottanawu maliyaaba gidikkokka, nuuni xalanaadan oottiya daro gaasoy deˈees!

16, 17. (a) Denddoy Yesuusi tamaarissidobaa waatidi tumayii? (b) Yohaannisa 11:25y yootiyoogaadan Xoossay Yesuusayyo waatiyo wolqqaa immidee?

¹⁶ Yesuusa denddoy i tamaarissido ubbabaa tumayiis. Kiristtoosi hayquwaappe denddibeennaba gidiyaakko, Kiristtaanetu ammanoynne eta haggaazoy mela gidiyoogaa PHawuloosi yootiis. Geeshsha Maxaafaa erancha gidida issi bitanee, “Kiristtoosi denddibeennaba gidiyaakko, . . . Kiristtaaneti baletettana, cimettana” yaagiis. Yesuusi hayquwaappe denddibeennaba gidiyaakko, Wonggeliyan deˈiya taarikee morkketi worido loˈˈonne erancha gidida issi bitaniyaa taarike xalla gidees. SHin Kiristtoosa denddoy, sinttanaabaa gujjin, i tamaarissido ubbabay tuma gidanaadan oottiis.—1 Qoronttoosa 15:14, 15, 20 nabbaba.

¹⁷ Yesuusi, “Taani denddonne de7o; tana ammaniya urai harai atto, haiqqikkokka paxa de7ana” yaagiis. (Yoh. 11:25) He maalaalissiya qaalay polettiyoogee attenna. Yihooway Yesuusayyo asaa hayquwaappe denttiyo wolqqaa immiis; i saluwan deˈanaageeta xalla gidennan, biilooniyan qoodettiya saˈan merinawu deˈanaageetakka denttana. Nagaraa atto giissiya Yesuusa yarshshoynne a denddoy hayqoy xayanaadan oottana. Neeni hegaa eriyoogee ay paaciyaakka, ubba hayquwaakka genccanaadan oottennee?

18. Yesuusa denddoy tumayiyoobay aybee?

 ¹⁸ Yesuusa denddoy Yihooway siiquwan kessido maaraadan saˈan deˈiya asawu pirdday imettanaagaa bessees. PHawuloosi beni Ateenan deˈiya asaayyo, “Xoossai . . . ba doorido uran sa7an de7iya asa ubbaa bolli xillo pirddaa i pirddana; asa ubbaassi haiquwaappe a denttidoogan hegaa tumayiis” yaagiis. (Oos. 17:31) Ee, Yesuusi Xoossay sunttido daanna; qassi i siiquwan suure pirddaa pirddanaagaa ammanettana danddayoos.—Isiyaasa 11:2-4 nabbaba.

19. Kiristtoosa dendduwaa ammaniyoogee nuna waatidi goˈˈii?

¹⁹ Yesuusa dendduwaa ammaniyoogee Xoossaa sheniyaa oottanaadan nuna denttettees. Yesuusi nu gishshawu yarshsho gidi hayqqidi denddibeennaba gidiyaakko, nagaraanne hayquwaa pirddaappe naxa kiyana danddayokko. (Roo. 5:12; 6:23) Yesuusi hayquwaappe denddibeennaba gidiyaakko, “Simmi moosinne uyoos; aissi giikko, nuuni wontto haiqqana” yaagana danddayoos. (1 Qor. 15:32) SHin nuuni nu ashuwaa ufayssiyaabaa xallaa oottana koyokko. SHin dendduwaa hidootaa xoqqu oottidi xeelloos; qassi nuuni ubbaban Yihoowa kaaletuwaa kaallanaadan oottiya daro gaasoy deˈees.

20. Yesuusa denddoy Xoossaa gitatettaa waatidi qonccissii?

²⁰ Kiristtoosa denddoy ‘bana koyiyaageetuyyo woytuwaa immiya’ Yihoowa gitatettaa loytti qonccissees. (Ibr. 11:6) Yihooway Yesuusa hayqqenna mereta oottidi saluwan deˈanaadan denttanawu gita wolqqaanne aadhida eratettaa goˈettiis! Qassi Xoossay hegaadan oottiyoogan ba gelido qaalaa ubbaa polana danddayiyoogaa bessiis. I gelido qaalaappe issoy, issi dumma ‘zerettay’ ubbabaa haarana bessiyay oonakko, denddida oyshaa zaariyoogan keehippe maaddiyaabaa oottanaagaa qonccissees. He qaalay polettana mala Yesuusi hayqqidi, hayquwaappe denddana koshshees.—Doo. 3:15.

21. Dendduwaa hidootay nena waatidi goˈˈii?

²¹ Yihooway ammanttiya dendduwaa hidootaa immido gishshawu a galatikkii? Geeshsha Maxaafay hegee ammanttiya hidootaa gidiyoogaa hagaadan yootees: “Xoossaa keettai asaara de7ees; Xoossai asaara issippe de7ana. Eti a asa gidana; Xoossai ba huuphen etaara de7ana. I eta Xoossaa gidana. Xoossai eta aifiyaappe afutta ubbaa quccana. Hagaappe sinttanau haiqoinne kayyoi woi waasoinne sahoi de7enna. Aissi giikko, ceegabai xayiis.” Ha maalaalissiya hidootay kiitettida Yohaannisassi qonccido wode, ayyo hagaadan odettiis: “Taani haasayiyoogee ammanettiyaagaanne tuma gidiyo gishshau xaafa.” He ajjuutaa Yohaannisa erissiday oonee? Hegaa hayquwaappe denddida Yesuus Kiristtoosi erissiis.—Ajj. 1:1; 21:3-5.