Asay Deˈuwa Bonchchiyogaa Aggidoy Aybissee?
DEˈUWA BONCHCHIYOGEE KEEHI KOSHSHIYOY AYBISSEE?
Deˈuwa bonchchennaagaa bessiya meezetinne oosoti asaa payyatettaanne sarotettaa keehippe qohana danddayoosona.
-
Sijaaraa uyiyogee kansseriyan oyqqettanaadan oottiyogaa xalla gidennan, bollay he harggiya teqqennaadan diggees. Goofiniya kansseriyan hayqqiyageetuppe 90 kushe gidiyageeti hayqqiyoy eti woy eta matan deˈiyageeti sijaaraa uyiyogaa gaasuwana.
-
Daro asaa tokkosidi woriyogee layttan layttan daroti yayyanaadan oottiyaba. Isttanford Yuniversttiya irpporttee hagaadan gees: “Timirtte keettan gakkiya qohuwan aynne masunxxennan attiyageetikka hegaappe simmin daro layttawu qofan unˈˈettiyogaa issi xinaatee qonccissees.”
-
Uyidi woy jallissiyabaa goˈettidi kaamiya laaggiyageeti, ogee kaamiya laaggiya haratussinne ogiyan hemettiyageetussi hirggissiyaba gidanaadan oottoosona. Asay deˈuwa sheneho giyo wode darotoo heeran deˈiya saro asay qohettees.
AY OOTTANA DANDDAYAY?
Ne payyatettaa naaga. Sijaaraa woy gaayyiya uyiyogaa, mattottiyogaa, woy jallissiya harabaa goˈettiyogaa mala iita meezeta awudenne aggana danddayettees. Hegaa mala meezeti ne deˈuwa qohoosona, qassi ne so asaa gujjin ne heeran deˈiya asaa deˈuwa bonchchennaagaa bessoosona.
Nenanne harata qohiyabaappe naagetta. Daafabay gakkennaadan, ne keettan moorettidabaa ubbatoo giigissa. Kaamiya akeekan laagga, qassi ne kaamiya hanotaa ubbatoo yiggada giigissa. Wolqqaama qohuwa woy hayquwa kaalettana danddayiyabata oottanaadan harati nena denttettiyo wode eeno gooppa.
Haratuyyo keha. Deˈuwa bonchchiyogaa giyogee zaree, biittaynne deˈuwa hanotay dumma gidikkonne ubba asawu kehiyogaa giyogaa. Ubbaappe aaruwan, alamiyan deˈiya danobawunne olawu waanna gaasotuppe dariya baggay asaa zaggiyogaanne ixxiyogaa.
YIHOOWA MARKKATI AY OOTTIIDDI DEˈIYONAA?
Yihoowa Markkati harati banttana goˈˈiyabaa oottanaadan tamaarissoosona. Nuuni tamaarissiyo Geeshsha Maxaafaa timirttee asay amale gididabatanne banttana qohiyabata oottiyogaa agganaadan maaddiis.
Nuuni keexxiyo sohotun, asay qohettennaadan oottanawu giigida maarata mintti kaalloos. Nu shiiqo sohotanne nuuni Geeshsha Maxaafaa timirttiya aassanawu goˈettiyo hara keettata keexxiyogaa bantta dosan maaddiyageeti daafabaappe naagettanaadan loohidosona. Qohoy gakkennaadan kawotettay kessido maaraadan deˈiyakkonne nu goˈettiyo keettatu hanotaa ubbatoo kaalli xeelloos.
Daafabay gakkidoogeeta maaddoos. Mata wode 12 aginaa giddon, alame yuushuwan gakkida 200 wolqqaama daafaban qohettidaageeta maaddida, qassi hegeeta maaddanawu 12 miiloone doolaare gidiyagaa kessida.
Iboolaa giyo ubbasaa laaˈiya harggee Arshsho Afirkkan (2014n), qassi Demokratik Ripablik Konggon (2018n) denddido wode, ha woriya harggiya waati teqqana danddayiyakko asaa tamaarissida. “Azazettiyogee Shemppuwa Ashshees” giya huuphe yohuwan haasayaa haasayanaadan amaridaageeta yaa kiittida. Nuuni goynuwawu goˈettiyo sohotu ubban kushiya meecettanawu goˈettiyobata giigissida, qassi kushiya meecettiyogeenne harggiyappe naagettanawu oottiyobati keehi koshshiyogaa mintti yootida.
Seeraaliyone biittan, Yihoowa Markkati Iboolaa harggiyappe naagettanaadan bantta haymaanootiya kaalliyageetanne heeran deˈiya harata maaddidoogawu issi eraadoone xaabee eta galatiis.
a He keehi koshshiyabay beni Giddo Arshshon, so asaynne harati qohettennaadan qoppiyogaa qonccissiyaba.