Miyo kiyariwe eyaakha ya 1935 oDarlaston, wInglaterra weiwo onsuweliha okhala Black Country, nsina nna nneriwa país preto nnuulumo neekunya. Muttetthe ola ovahinhe nsina nna mwaha wa mwiixi wooripa waatthuwa yoowo waakhuma nfaprikani. Vooneya ntoko kireneno iyaakha ixexe, asipapaka yaapatxera omusoma Biblya Nanamoona a Yehova. Woopatxerani wa emiravo aka miyo kaaroromela weera koophwanya ekhaikhai nto mwaha wa yeeyo kaahiivaherera wa Yehova ni kaabatiziwa eyaakha ya 1952 kireeneno iyaakha 16.

Etempu ene yeeyo, miyo kaapatxera oxuttera ovara muteko empresa etokweene, yeeyo yaapaka ipeesa sa ikaaro. Miyo kaapatxera oxuttihiwa ovara muteko wesecretariyu empresa ele, ni wannakisivela muteko ole.

Evirakaru etempu, mutokweene a eserkwiitu aaxekura muloko aka ni aakiwopa weera kipatxereke ohoolela osommwa wa Biblya mmulokoni variyari va esemana, muloko yoowo kaathukumanaka wa Willenhall. Nto miyo wannatthuneya opaka yoothanla yooxupa, mwaha weera ehuhu ele koonela mithukumano miloko miili soovirikana. Eyo yeereya mwaha wooweera eriyari ya esemana miyo kaathukumana muloko waattamenle omutekoni waka oBromsgrove, ni muloko ola waarakamelana ni owanyaka wookwanaka ikilometru 32. Ni okhwipi wa esemana katthikela owaani vaate va asipapaka, kaathukumana muloko Willenhall.

Miyo kannatthuna vantxipale okhavihera mareherero a Yehova, nto mwaha wa yeeyo, miyo kaahakhulela nwopelo ole. Ekhaikhai weera wannatthuneya ohiya muteko ole kaavaraaka empresa ele, nnamweera waakisivela vantxipale. Mene omuhiya Yehova weettiha mavalo aka etempu ele, waakivaha eparakha yoophwanya mareeliho mantxipale mweekumini mwaka. Ni miyo nkineera keerelani.

Koonelaka mithukumano muloko wa Bromsgrove miyo kaamusuwela mutthu ootepa otthuneya—aani murokora ookhomala omunepani ni ooyareya, oneeriwa Anne. Hiyo nthelanne eyaakha ya 1957, nthelanakaru naakhalano eparaka yoovara muteko wa opiyoneiru wa nthiti, opiyoneiru especial, mutokweene a eserkwiitu, nave-tho noovara  oBetheli. Ohima ekhaikhai Anne onnakihakalaliha mweekumini mwaka.

Eyaakha ya 1966, naahakalala vaavo naarowenlaahu escola ya oGiladi eturma ya 42. Nimalihakaru escola ele, naathanleliwa orowa ovara muteko oMalawi, weiwo atthu ansuweliwaaya okhala ansivelo ni oowaakhela aletto. Mene khanaasuwela weera khanaarowa opisawo.

Hiyo naaphiñye oMalawi 1 a Fevereiro eyaakha ya 1967. Ovirakaru mweeri mmoha nixutteraka nuulumo nnulumwa oMalawi, naapatxera ovara muteko wa mutokweene a distritu. Hiyo naakhalano ekaaro yeeyo yaahimmwa weera yaannawera ovira nipuro nri nootheene, olapuwa minyooloko mene ohima ekhaikhai ekaaro ele yaawera ovira nipuro araayavo mahi vakhaanene. Ikwaha ikina naalukamela impa soopommwa ni sootthunyeliwa ni malaxi. Nto yaarupaka vale epula nannamukunka palastiku vasulu weera nihittonyiwe. Mene nto eyo yaari etthu yooxupa mmutekoni mwa omisionariyu, nto nnamweera vareene hiiho, hiyo nannavirelela ohakalala.

Mweeri wa Abril kaasuwela weera yookhala yeera ttitthirinya. Kimwiiwaka raadiyu kaamwiiwa presidende oMalawi eeriwa Dr. Hastings Banda uulumaka weera Anamoona a Yehova, khayaliva musonkho ni-tho weera yannamukumihera maxupo governu. Ekhaikhai ti yoowera, soohima iye saari soowotha. Asinna ootheene yaasuwela weera mukakaari wa osonttiwa wootheene iwe waari mwaha wooherela eparte elapo, otepaxa wene mwaha woowera hiyo nnanakhotta omuthuma kartau a epartido.

Mweeri wa Setembro hiyo nisomaka ejornal, naahonelela weera presidente annawoothera asinna okumihera maxupo elapo yootheene. Epakaka muthukumano wa epolitika, owo aahima weera governu ampaka etthu weera emexere muteko wa Anamoona a Yehova. Nto khaahima iperwa, muteko  ahu waahemexeriwa nihiku na 20 a Outubro a 1967. Mahuku eri meeli, mapolisia ni atthu anvara omigração yaarowa owala eBetheli ni yaawaleliwa mukadeya mamisiyonariyu.

Evirakaru mahiku mararu nrene mukadeya, naakuxiwa nroihiwaka oMauricio—etxurupa ya yaalamuleliwa ni Grã-Bretanha. Anamalamulela a oMauricio khayaanakhulenle hiyo ovirelela okhala mamisiyonaariyu. Mwa yeeyo nathanleliwa ovara muteko oRodésia (mahukwaano oneeriwa oZimbabwe). Niphiyakaru wu, mulipa aavara omigração oohapaliweene aanikhoottihera ovolowa. Owo aanerela: “woopatxerani momoliwe oMalawi, avinyaka khamwaakhuleliwe okhala oMauricio vano muntthuna okhala nno mwaha wooweera orimosivelaniwo.” Nto amwaaraka yaapatxera wiinla. Waakhala ntoko khaavo eera anaakhulele. Ewooreene yeele miyo kaapatxera wuupuwela otthikela owaani wInglaterra. Awo yaanaakhulela orowa okona oBetheli, wakhala weera oxawaya naamurowa wiisooneiha oscritório wa omigração. Hiyo naakhulumuwa, mene nannahiya itthu sootheene mmatatani mwa Yehova. Mootikiniha, oxekuwa wa nihiku nle naatthikenlaahuwo, naahakhuleliwa okhala oZimbabwe. Miyo nkinttiwala moota kaahakalanlaaka nihiku nle—Kaawera woona weera Yehova, annanikosoopa ni aannettiha mavalo ahu.

Kireene eBetheli ya oZimbabwe, kaathanleliwa ovara muteko eDepartamento ya muteko, yeeyo yaawehaweha oMalawi ni oMoçambique. Asinna oMalawi yeera ettharatthariwaka vantxipele. Muteko kaavaraaka eDepartamento ya muteko waahela mpuwa waataphulela arelatooriyu yaawo yaruhiwa ni asitokweene a esirkwiitu ya oMalawi. Nihiku tinlo, kivarakaru muteko mpaka ohiyu eriyari kaataphulelaka arelatooriyo, kamphwanya relatooriyu aahima moota asinna ni asirokora yaahoxiwaaya oMalawi ni kaapatxera winla. * Ovilela ni ororomeleya wa asinna waalipiha nroromelo naka.—2 Akor. 6:4, 5.

Naapaka ele naaweeraahu weera naavahe asinna ale yaahanle oMalawi ni ale yaatthawenle oMoçambique yootxa ya omunepani. Ekiipa yaataphulela nuulumo nnuulumwa vantxipale oMalawi na echichewa, yaatthawela ematta ya munna aakhala oZimbabwe. Munna owo mooreera murima aapaka impa ni escritório emoha weera ovariweke muteko wootaphulela. Mwaha wa nikhavihero nno munna aavanhawe, asinna yaavirelele ovara muteko wootepa otthuneya wootaphulela iliivuru sahu.

Naapaka mareherero weera iyaakha sootheene asitokweene a esirkwiitu oMalawi emooneleke kongresu a edistritu nnuulumo na echichewa, oZimbabwe. Yaphiya wu, awo yannakhela nyaha sa muthukumano wa kongresu, ni yatthikela oMalawi yannaleela asinna akina itthu axuttenraaya. Mwa iyaakha sene seiya asitokweene yaarowaaya oZimbabwe, yaakhala eyaakha naapankaahu mareherero a Escola do Ministério do Reino ni yootthuna weera naalipihe asinna ale oolipa murima.

Fevereiro a eyaakha ya 1975, miyo kaaheetta ekwaha weera kaaxekure asinna oMalawi yaatthawenle oMoçambique. Asinna awo yaannatthara miruku yaavahiwaaya ni mareherero a Yehova, ohela mpuwa miruku sa okhalano vamulokoni asitokweene a muloko. Asitokweene yaathanliwe vaananoru, yaapaka mareherero mantxipale a miteko sa omunepani ohela mpuwa opaka mwaha wa atthu ootheene, ovarerya yoolepa ya nihiku, ni yoosoma ya A Sentinela mpaka yannareherera mithukumano sa assembleya. Nipuro nne asinna yaatthawenlayawo yaapaka mareherero ntoko okongresuni, mwaha wooweera yaakhalano edepartamento ya oratta, ya yootxa ni edepartamento ya segurança [ovareleleya]. Asinna ale yaawera opaka itthu sintxipale ni nikhavihero na Yehova, ni miyo kaakhumme nipuro nne kireene oolipa.

Woomaliheroni wa eyaakha 1970, eBetheli ya oZambia yaapatxera oweha-weha muteko wa Anamoona a Yehova oMalawi. Naari vareene hiiho, miyo kanniwuupuwelela asinna oMalawi ni kannaavekelela ni yaari etthu emoha-moharu asinna akina yaapakaaya. Miyo kaari mmoha a ekomisau ya eFiliyaale, mwaha wa yeeyo, kannakumana ni asinna  yaarepresentari esede mundial ni asinna akina yaahoolela muteko oMalawi, wAfrica do Sul ni oZambia. Ikwaha sintxipale naathukumanaahu ni asinna awo, nanakoha ha: “Etthu eheeni nikhanlaahu oopaka weera naakhavihere asinna oMalawi?”

Vakhani-vakhaani, ottharatthariwa waapatxera ovukuwa. Asinna yaatthanwe yaapatxera otthikela oMalawi ni ale yaahanle khayaatepaxa ottharatthariwa. Ilapo sowaattamela oMalawi muteko wa Anamoona a Yehova waapatxera waakhuleliwa, ti yeeyo yeereñye oMoçambique eyaakha 1991. Nto hiyo nannikoha, ‘muteko wa Anamoona a Yehova onrowa waakhuleliwa liini oMalawi?’

Eyaakha ya 1993, makhalelo a epoliitika oMalawi yaatxentxeya, nto governu ahaakhulela muteko wa Anamoona a Yehova. Evinreene etempu, nihiku tinlo, kittekulaka ni misionariyu aakikoha ha: “Nyuwo munoottikela oMalawi?” Etempu ele miyo kaarinono iyaakha 59 ni kaahakhula: “Hooye vano kohuuluvala.” Nihiku nene nenne, kaahakhela nwopelo wa Mukuttula Woolamulela ohimaka weera kitthikeleke oMalawi.

Hiyo yannanisivela yoothaneleliwa ahu oZimbabwe. Nto khavaakhweñye opaka yoothanla. Nannahakalala naakhalaahu oZimbabwe ni naahapaka asinthamwene antxipale. Mwa nsivelo, Mukuttula Woolamulela waaneerela weera natthunavale, nivireleleke ovara muteko oZimbambwe. Okhala oZimbabwe yaari yoothanla yookhweya wa hiyo. Mene hiyo naamuupuwela Abrahamu ni Sara yaawo yaahiñye ekumi yooreera ni yootthuna weera emwiiwelele Yehova nnamweera yuuvanle.—Eph. 12:1-5.

Nto hiyo naalakela otthara miruku sa mareherero a Yehova, aani, naatthikela oMalawi 1 a Fevereiro a 1995 sinvinreene iyaakha 28 okhuma ekwaha yoopatxera naaphiñyahu. Yaapakiwa ekomisau ya eFiliyaale, yeeyo yaahela mpuwa asinna eeli vamoha ni miyo. Naakhalano miteko sintxipale.

Yaari etthu yooreera oweha ni mahitho ahu moota Yehova aakhaviheraawe muteko okela vahoolo moowaakuveya! Eyaakha ya 1993 anamalaleera yaari 30.000, ni eyaakha ya 1998 yaapwaha 42.000. * Mukuttula Woolamulela waahaakhulela otekiwa eFiliyaale enyowani, yeeyo yaarowa oweha-wehaka muteko wootheene oMalawi. Naathuma nipuro naarinono mikwara 12 oLilongwe ni miyo kaathanleliwa okhala mmoha a ekomisau yooteka.

 Mweeri wa maio eyaakha ya 2001, munna Guy Pierce yoowo aari mmoha a Mukuttula Woolamulela aapaka mwaha wa ohulela iprediyu sa eFiliyaale enyowani. Asinna oopwahaka 2.000 oMalawi yaahoonela mwaha owo, ni asinna atxipale a yaawo, yaarinono iyaakha soopwahaka 40 ebatiziweene. Asinna ni asirokora ala, yaaviriha iyaakha sintxipale ettharatthariwaka. Wa mukhalelo wa weerutthuni asinna ala yaari oohaawa, mene mukhalelo wa omunepani yaari anamuhakhu. Vano awo annahakalala oxekura eBetheli enyowani. Iparte sootheene sa oBetheli asinna yaarowaaya, yannipa itxipo sa Omwene ni mukhalelo wa wAfrica. Ele yaari ehuhu yootepa ohakalaliha kintalaaka woona mweekumini mwaka. Itthu sootheene iye soonihera weera Yehova onnamureeliha yoolo onvirelela okhala oorororomeleya nnamweera avirihaka maxupo.

Emalihiwakaru otekiwa eBetheli, kaahakalala vaavo kaapatxenraaka othanleliwa opaka nyaha sa ohulela Impa sa Omwene. Miloko sa oMalawi saakhavihereya ni eprograma ya otekiwa wa impa sa Omwene ilapo soothowa musurukhu. Ehinaaye opatxera eprograma ela miloko mikina saathukumana mmixaxani soopakiwa ni miri sa kalipitu. Awo yavarela muteko minli weera etthuxele ni ipanku soopakiwa ni etthaya weera ekilaatheleke. Vano asinna annahakalala opaka ituupu ni wooxa weera eteke impa sa Omwene. Mene awo annavirelela okilaathela ipanku soopakiwa ni ituupu sa etthaya. Mwaha woowera epanku annakilaathela atthu antxipale opwaha ekadera!

Miyo tho kinnatikihiniheya woona moota Yehova onaakhaviheraawe atthu wuunnuwa moomunepani. Etthu yaatepa okivara murima waari owoona amiravo a wAfrica moota yiivahereraaya ni miteko yaavekeliwaaya opaka ni awo yannakalano sookumanano mwaha wa oxuttihiwa ni mareherero a Yehova. Mwaha wa yeeyo, yannakhalano eparakha yoowaakhela miritti mmulokoni ni orowa ovara oBetheli. Miloko saattottela mureerelo vaavo yaathanliwaaya asitokweene a eserkwiitu anyowani, yaawo yaari ooMalawi weiwo, antxipale wa asitokweene ala yaari oothela. Anamathelana ala yaathanla onvarela muteko Yehova ohiya waayara anamwane, naari erinono ene yookhovelela yoowayara anamwane ni ikwaha ikina ekhanyereriwaka ni amusi.

Kivirihakaru iyaakha 52 kivaraka muteko wAfrica kaapatxera okhala ni maxupo a ekumi. Ekomisau ya eFiliyaale, yaavekela wa Mukuttula Woolamulela weera kithanleliwe Grã-Bretanha, ni Mukuttula Woolamulela waahakhulela yoovelela ele. Waanripa murima ohiya yoothanleliwa yaansivela vantxipale. Mene emusi ya oBetheli ya Grã-Bretanha ennanikosoopa nnene.

Miyo nkihovela weera omuhiya Yehova ettihaka mavalo aka yoothanla yooreera kipankaaka mweekumini mwaka. Nkaarowa okhalano ekumi yooreera kaatthanre miruku saka. Mene Yehova aasuwela etthu miyo kaatthunaaka weera kookolele ‘iphiro saka.’ (Mir. 3:5, 6) kaaraka mmiravo kannatthuna oxuttera moota empresa etokweene eneettihiwaaya, mene mareherero a Yehova aakivaha muteko yoowo okiphwanyinnhe ohakalala vantxipale. Wa miyo, onvarela muteko yehova etthu ekiphwanyihe ohakalala ni etthu envirelela okiphwanyiha ohakalala mwekumini mwaka!