Naa Bivhili I A Tendela Vhathu Vha Tshi Gembula?

FILIMU dza bvumo na mbekanyamushumo dza thelevishini dzi anzela u sumbedza u gembula sa mutambo wavhuḓi, zwihuluhulu musi vhathu vha tshi gembula dzikhasinoni, nahone hu sumbedzwa u tshi tambwa nga vhathu vho pfumaho na vha vhuimo ha nṱha. Ndi ngoho uri vhaṱaleli vha anzela u zwi ṱhogomela uri zwine vha khou zwi vhona kha mitambo yeneyo a si zwa vhukuma nahone zwi sokou vha miḽoro fhedzi.

Naho zwo ralo, vhutshiloni ha ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe nṱhani ha u ya dzikhasinoni, vhathu vhanzhi vha betsha lotto, vha betsha dzibere, na u tamba madaisi. Bugu ine ya pfi Internet Gambling i amba uri u gembula ndi “dzema ḽi kungaho nga maanḓa ḽi ṱoḓaho u vha hone fhethu hoṱhe nahone ḽi khou phaḓalala nga u ṱavhanya.” Sa tsumbo, u tamba magaraṱa zwo no vha mutambo wo ḓoweleaho vhukuma une wa sumbedzwa kha thelevishini na kha Inthanethe. U ya nga muvhigo wa iṅwe gurannḓa, vhaḓivhi vha mafhungo vha anganyela uri ngei United States, tshivhalo tsha vhathu vhane vha tamba magaraṱa tsho engedzea kavhili miṅwedzini ya 18 yo fhiraho.

U gembula zwi ṱaluswa sa u betsha nga tshelede ngeno u sa ḓivhi uri mvelelo i ḓo vha ifhio. Vhathu vhanzhi vha amba uri tenda muthu a tshi gembula nga tshelede yawe, nahone ḽi sa vhe dzema ḽine ḽa tou goḓombela khae, a hu na zwo khakheaho nga u gembula. Zwi re zwone ndi uri The New Catholic Encyclopedia i amba uri u gembula “a si tshivhi nga nnḓa ha musi zwi tshi thivhela muthu uri a si tsha kona u hwala vhuḓifhinduleli hawe.” Naho zwo ralo, a hu na ndimana ya Maṅwalo ine ya tikedza zwenezwo. Nga zwenezwo, Mukriste u fanela u vha na mavhonele afhio nga ha u gembula? Naa Bivhili i a tendela kana a i tendeli u gembula?

Ri fanela u ṱhogomela uri a hu ambiwi tshithu nga ha u gembula Maṅwaloni Makhethwa. Fhedzi zwenezwi a zwi ambi uri a ro ngo ṋewa vhulivhisi nga ha enea mafhungo. Nṱhani ha u ri ṋea milayo ine ya langa tshiṅwe na tshiṅwe kana sia ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽa vhutshilo hashu, Bivhili i ri ṱuṱuwedza uri ri ‘ṱalukanye uri zwiné Murena a funa zwone ndi zwifhio.’ (Vha-Efesa 5:17) Muṅwe mugudi wa Bivhili ane a pfi E. Bullinger o amba uri Ipfi ḽa Lugerika ḽo ṱalutshedzelwaho nga uri ‘ṱalukanya’ ḽi na muhumbulo wa “u vha na nḓivho nga ha mafhungo nge wa thoma wa a ṱolisisa na u a humbula nga ho dzikaho.” Nga zwenezwo, Mukriste a nga ṱalukanya uri ndi zwifhio zwine Mudzimu a funa zwi tshi itwa malugana na mafhungo enea nga u ṱolisisa na u elekanya nga maitele a Bivhili ane a tshimbidzana na u gembula. Musi ni tshi vhala maṅwalo o redzwaho kha zwine ra ḓo zwi haseledza zwino afho fhasi, ni nga kha ḓi ḓivhudzisa uri: ‘Naa u gembula zwi a tshimbidzana na zwi re kha ulu luṅwalo? Ndi zwifhio zwine Bivhili ya sumbedza uri Mudzimu u funa zwi tshi itwa kha mafhungo enea?’

U Kungiwa Nga U Ṱoḓa Mashudu

Samusi muthu ane a gembula a si na vhuṱanzi ha uri mvelelo i nga vha ifhio, zwihuluhulu musi hu tshi betshwa nga tshelede vhathu vha anzela u fulufhela uri muthu a nga kha ḓi vha na mashudu nga ṅwambo wa maṅwe maanḓa a maḓembe a sa ḓivhei ane ha humbulwa uri a langa zwiitea zwine zwa sokou bvelela. Sa tsumbo, vhathu vhane vha betsha  lotto vha khetha nomboro kha thikhithi dzine vha humbula uri dzi nga ita uri vha wine, hu na maipfi ane vhatambi vha mutambo wa mah-jongg (une wa funeswa ngei Tshaina) vha si fanele u a bula ngauri hu humbulwa uri zwi a ila; nahone vhane vha tamba madaisi vha thoma vha vhudzulela muya khao musi a sa athu poswa fhasi. Ndi ngani? Ndi nga ṅwambo wa uri vhagembuli vha anzela u fulufhela uri mashudu ndi one ane a ṱuṱuwedza mvelelo dza uri vha wine kana vha ḽiwe.

Naa u fulufhela kha u vha na mashudu a zwi na khombo? Vhaṅwe vhathu ngei Isiraele ḽa kale vho vha vha tshi zwi dzhia uri a zwi na khombo. Vho vha vha tshi fulufhela uri u vha na mashudu zwo vha zwi tshi nga ita uri vha pfume. Yehova Mudzimu u ḓipfa hani nga mafhungo eneo? A tshi shumisa muporofita Yesaya, Mudzimu o vha vhudza uri: “Hone inwi ne na laṱa Yehova, ne na hangwa thavha-khethwa yanga, na ṋekedza Gada [mudzimu wa Mashudu] dzindilo, na tevhutshela Meni [mudzimu wa u Bvumba] zwe zwa ṱuḓiwa.” (Yesaya 65:11) U fulufhela kha u vha na mashudu a zwi tshimbidzani na vhurabeli ha ngoho nahone Mudzimu u zwi dzhia sa u gwadamela zwifanyiso. U ita zwenezwi zwi sumbedza uri muthu u fulufhela maṅwe maanḓa ane a si a ḓivhe nṱhani ha u fulufhela Mudzimu wa ngoho. A hu na tshine tsha nga ita uri ri humbule uri Mudzimu o shandula mavhonele awe malugana na mafhungo enea.

Nḓila Ine Tshelede Yeneyo Ya Winiwa Ngayo

Hu sa londwi uri muthu u gembula kha Inthanethe, u renga thikhithi ya lotto, u betsha bere kana u gembula khasinoni, vhagembuli vha anzela u sa humbula uri tshelede ine vha khou ṱoḓa u i wina i bva ngafhi. U gembula a zwi fani na musi muthu a tshi renga mikovhe u itela u bindulisa tshelede yawe nga ṅwambo wa uri muthu ane a khou gembula u vha a tshi khou ṱoḓa u wina tshelede ine vhaṅwe vhatambi vha vha vho xelelwa ngayo. * Ngei Canada, Centre for Addiction and Mental Health yo amba uri “tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe musi hu tshi vha na muthu ane a wina milioni kha lotto, hu vha hu na vhaṅwe vhathu vha dzimilioni vhe vha ḽiwa tshelede yavho!” Ndi afhio maitele a Bivhili ane Mukriste a nga a shumisa u itela u pfesesa nḓila ine Mudzimu a ḓipfa ngayo nga ha enea mafhungo?

Mulayo wa u fhedza kha Milayo ya Fumi ye ya ṋewa Vhaisiraele u ri: “U songo emula nnḓu ya wa haṋu; U songo emula musadzi wa wa haṋu, na mulanda wawe wa munna na wa musadzi, na kholomo yawe na mbongola yawe, na mini na mini zwi re zwa  wa haṋu. (Ekisodo 20:17, maḽeḓeretsendama ndi ashu.) U emula thundu ya wa hau, ndaka yawe na tshelede yawe zwo vhaliwa sa tshivhi tshihulwane tshi fanaho na u emula musadzi wawe. Maḓanani a miṅwaha nga murahu, muapostola Paulo o dovha a ṋea Vhakriste nyeletshedzo yeneyo nahone a ri: “U songo emula!” (Vha-Roma 7:7) Naa Mukriste ane a ṱoḓa u wina tshelede ine muṅwe muthu a vha o ḽiwa yone ha vhi a tshi khou sumbedza u emula?

Muṅwe mudzudzanyi ane a pfi J. Phillip Vogel o ri: “Hu sa londwi uri [vhagembuli vhanzhi] vha a tenda kana vha a hanedza, ngoho ndi ya uri musi vha sa athu betsha, mbiluni dzavho vha vha vha tshi tou tama uri tshelede ine vha betsha ngayo naho i ṱhukhu-ṱhukhu, i vhuye i nnzhi-nnzhi.” Vhagembuli vhenevho vha humbula uri vha nga pfuma nga u ṱavhanya vha songo vhuya vha ita vhuḓidini. Zwi tou pfala uri zwenezwi a zwi tshimbidzani na nyeletshedzo ya Bivhili ya uri Mukriste u fanela uri “a shume a tshi ita zwo nakaho nga zwanḓa zwawe ene muṋe, a kone u ḓo vha na zwa u kovhela ané a shaya.” (Vha-Efesa 4:28) Nahone muapostola Paulo o amba uri: “Arali muthu á sa funi u shuma, na u ḽa a songo ḽa.” O dovha a ri: “Nga vha shume . . . vha ḽe vhuswa havho vhone vhaṋe.” (2 Vha-Thesalonika 3:10, 12) Naa u gembula hu nga dzhiiwa sa u shuma?

Naho u gembula zwi tshi nga vha zwi mutambo, tshelede ine ya waniwa, i vha yo tou winiwa, hu si u tou holiwa nge muthu a tou shuma. Musi vhathu vha tshi gembula vha betsha nga tshelede, fhedzi a vha ḓivhi uri mvelelo dzi nga vha dzifhio, nahone zwi sokou itea uri muthu a wine kana a ḽiwe, fhedzi u dzula e na fulufhelo ḽa uri hu si kale zwithu zwi nga kha ḓi mu tshimbilela zwavhuḓi. Zwenezwi zwi amba uri mugembuli u ṱoḓa u wana zwithu zwe a si zwi shumele. Kha ḽiṅwe sia, Vhakriste vha ngoho vha eletshedzwa uri vha shume nga u fulufhedzea u itela uri vha wane tshelede. Khosi Salomo wa vhuṱali o ṅwala uri: “A huna tshi re khwine kha muthu; nga a ḽe, nga a nwe; mbilu yawe nga i takalele vhuḓi a tshee kha mishumo yawe.” (Maḽeḓeretsendama ndi ashu.) O dovha a ri: “Hone, na zwenezwi zwi zwanḓani zwa Mudzimu.” (Muhuweleli 2:24) I ngoho, vhashumeli vha Mudzimu a vha fulufheli zwithu zwi si zwa vhukuma zwine zwa sokou vha miḽoro fhedzi, kana vha ṱoḓa nḓila dza u ṱavhanya vha wana tshelede nga hu leluwaho, nṱhani hazwo vha fulufhela uri Mudzimu ndi ene ane a nga vha ṋea dakalo na u vha fhaṱutshedza.

‘Mureo’ Une Wa Fanela U Iledzwa

Naho muthu ane a gembula a tshi nga wina zwi songo lavhelelwa, zwi ḓo vha zwavhuḓi uri a si humbule fhedzi nga ha dakalo ḽa tshifhinganyana ḽa u wina, fhedzi a dovhe a humbule na nga mvelelo dzi si dzavhuḓi dza u gembula dza tshifhinga tshilapfu. Mirero 20:21 i ri: “Ifa ḽe ḽa tou gidimelwa u rangani, ngavhuya ḽi yo’ shaya phaṱutshedzo.” Vhathu vhanzhi vhane vha wina lotto na vhaṅwe vhathu vhe vha gembula vha wina vho guda uri lupfumo lwonolwo lune vha lu wana a lu vha ḓiseli dakalo. Zwi ḓo vha khwine lungafhani u thetshelesa nyeletshedzo ya Bivhili ya u sa fulufhela ‘lupfumo lu si na halwo, fhedzi ri fulufhele Mudzimu, ane a ri kumedza zwoṱhe lwa u tou pfumisa, uri ri ḓifhelwe ngazwo.’—1 Timotheo 6:17.

Hu dovha ha vha na muṅwe mureo muhulwane wa u gembula nga nnḓa ha u wina na u ḽiwa. Ipfi ḽa Mudzimu ḽi ri: “Vha lilaho u pfuma vha wela milingoni na mireoni, vha dzhenwa nga dzinyemulo nnzhi dza vhutsilu dzi tshinyaho, dziné dza bwandamedza vhathu kha u tshinyala na u lovha.” (1 Timotheo 6:9) Mureo u itelwa uri u fashe. Vhathu vhanzhi vhe vha thoma u gembula nga u betsha tshelede ṱhukhu-ṱhukhu, kana vhe vha lingedza u gembula zwifhinga zwi si gathi fhedzi, vho fheleledza vho fashwa nga mureo wonoyu nahone vha si tsha kona u litsha dzema ḽa u gembula. U gembula ho no ḓi ita uri vhathu vha fhelelwe nga mishumo, u pfisa vhuṱungu vhafunwa vhavho, na u tshinya miṱa.

Samusi no no ḓi ṱolisisa maṅwalo manzhi ane a tshimbidzana na mafhungo a u gembula, naa ni vho ṱalukanya uri ndi mini zwine Mudzimu a zwi funa malugana na mafhungo enea? Muapostola Paulo o ṱuṱuwedza vhaṅwe Vhakriste musi a tshi ri: “Ni songo ḓi-vhambedza na vha shango ḽino. Aiwa, shandukani, kuhumbulele kwaṋu ku vhe kuswa. Uri ni kone u ṱalukanya uri zwiné Mudzimu a funa zwi tshi itwa ndi zwifhio, uri u funa zwivhuya na zwine zwa mu takadza, na zwi sí tshiṱahe.” (Vha-Roma 12:2) Zwine Mudzimu a funa zwi tshi itwa ndi zwone zwine zwa fanela u langa vhutshilo ha Mukriste, ha ngo fanela u langiwa nga mavhonele ane a takalelwa nga vhathu vhanzhi. Samusi e “Mudzimu [o takalaho, NW]” Yehova u ṱoḓa vhathu vha tshi ḓiphina nga vhutshilo, vha sa kaṋi mvelelo dzi si dzavhuḓi dza u gembula.—1 Timotheo 1:11.

[Ṱhaluso i re magumoni a siaṱari]

[Maipfi o ṱumbulwaho kha siaṱari 23]

Vhashumeli vha Mudzimu vha tou shuma nga u fulufhedzea u itela u wana tshelede

[Bogisi kha siaṱari 22]

U Takalela U Wina

Naa u gembula ndi dzema ḽine ḽa nga goḓombela kha muthu? Musi Dokotela Hans Breiter a tshi ṱolisisa nḓila ine vhathu vhane vha gembula vha ḓifara ngayo musi vho wina kana vho ḽiwa, o ṱhogomela uri “musi muthu a tshi wina tshelede kha u gembula zwine a zwi tshenzela vhuluvhini hawe zwi fana na zwine zwa tshenzhelwa nga vhathu vho goḓombelaho u shumisa zwidzidzivhadzi zwa cocaine.”

[Tshifanyiso kha siaṱari 22]

Vhagembuli vha vha vha tshi khou ṱoḓa u wina tshelede ya vhafhio?