1, 2. (a) Ndi mini zwe vhaṅwe vharangaphanḓa vha vhurereli vha ṱoḓa u zwi ḓivha, nahone Petro o aravha hani? (Sedzani tshifanyiso tsha u thoma.) (b) Ndi mini tshe tsha ita uri Petro a vhe na tshivhindi nga tshenetsho tshifhinga?

HU SA athu u fhela maḓuvha a si gathi nga murahu ha lufu lwa Yesu, muapostola Petro o sedzana na tshigwada tsha vhanna vha re na tshiṱuhu. Vho vha vhe vharangaphanḓa vha vhurereli ha Tshiyuda vha re na maanḓa—ndi vhone vhe vha lidzela murumba uri Yesu a vhulahwe. Vhenevho vhanna vho vha vha tshi ṱoḓa u ḓivha uri zwi ḓa hani uri Petro a fhodze munna we a bebwa e muholefhali na uri o mu fhodza nga maanḓa a bvaho ngafhi kana nga dzina ḽa nnyi. Onoyo muapostola o fhindula nga tshivhindi a ri: “Dzinani ḽa Yesu Kristo wa Munazareta, we na mu ombela kha danda nahone Mudzimu a mu vusa vhafuni, ndi ene o itaho uri uyu munna o imaho phanḓa haṋu a fhole.”—Mish. 4:5-10.

² U thomani, Petro o landula Yesu luraru lwoṱhe nga nṱhani ha nyofho. (Marko 14:66-72) Ndi mini tshe tsha mu ita uri a vhe na tshivhindi musi o no vha phanḓa ha vharangaphanḓa vha vhurereli? Petro o thuswa vhukuma nga muya mukhethwa na fulufhelo ḽa uri Yesu o vuswa. Ndi mini tshe tsha ita uri onoyo muapostola a vhe na vhungoho ha uri Yesu u khou tshila? Nahone ndi ngani na riṋe ri tshi nga vha na ḽeneḽo fulufhelo?

3, 4. (a) Ndi mvuwo dzifhio dze dza itea musi vhaapostola vha Yesu vha sa athu u bebwa? (b) Ndi mvuwo dzifhio dze dza itwa nga Yesu?

³ Muhumbulo wa uri vhafu vha nga dovha vha tshila wo vha u  sa akhamadzi vhaapostola vha Yesu; na musi vha sa athu u bebwa ho vha ho no ḓi vha na vhathu vho vuswaho. Vho vha vha tshi zwi ḓivha uri Mudzimu o ṋea maanḓa muporofita Elia na Elisa a u ita vhuṱolo ho raloho. (1 Dzikh. 17:17-24; 2 Dzikh. 4:32-37) Muṅwe munna o vuwa vhafuni musi tshitumbu tshawe tshi tshi poswa vhiḓani nahone tsha kwama marambo a Elisa. (2 Dzikh. 13:20, 21) Vhakriste vha u thoma vho vha vha tshi tenda eneo mafhungo a bvaho Maṅwaloni, samusi na riṋe ri tshi tenda uri Ipfi ḽa Mudzimu ndi ngoho.

⁴ Zwi tou vha khagala uri roṱhe ro kwamea vhukuma musi ri tshi vhala mafhungo a mvuwo dze Yesu a dzi ita. Musi a tshi vusa murwa muthihi fhedzi wa iṅwe tshilikadzi, onoyo mufumakadzi a nga vha o mangala vhukuma. (Luka 7:11-15) Kha tshiṅwe tshiitea, Yesu o vusa ṅwananyana we a vha e na miṅwaha ya 12. Edzani u humbula dakalo na u akhamala zwa vhabebi vhe vha vha vho ṱungufhala, musi ṅwananyana wavho a tshi vuswa vhafuni! (Luka 8:49-56) Nahone vhaṱaleli vha tea u vha vho takala lungafhani musi vha tshi vhona Lazaro a tshi bva vhiḓani!—Yoh. 11:38-44.

5. Mvuwo ya Yesu yo fhambana hani na dziṅwe dze dza vha dzo no itea?

⁵ Vhaapostola vho vha vha tshi zwi ḓivha uri mvuwo ya Yesu yo vha yo fhambana na dze dza vha dzo no itea. Vhathu vhe vha vuswa, vho vuswa vhe kha mivhili ya ṋama nahone vha fheleledza vho fa. Yesu o vuswa e kha muvhili wa muya we wa vha u sa fi. (Vhalani Mishumo 13:34.) Petro o ṅwala uri Yesu “o vhulahwa lwa ṋama, fhedzi a vuswa lwa muya.” Zwiṅwe hafhu, “u tshanḓani tsha u ḽa tsha Mudzimu, ngauri o ya ṱaḓulu; nahone vharuṅwa na vhavhusi na vha re na maanḓa vho itwa uri vha ḓiṱukufhadze khae.” (1 Pet. 3:18-22) Mvuwo dza tshifhingani tsho fhiraho dzo vha dzi tshi mangadza vhukuma, fhedzi a hu na ine ya vhambedzwa na ya Yesu.

6. Mvuwo ya Yesu yo kwama vhafunziwa vhawe nga nḓila-ḓe?

⁶ Mvuwo ya Yesu yo kwama vhukuma vhafunziwa vhawe. O vha a tshi khou tshila naho maswina awe o humbula uri u tshee vhafuni. Yesu o vha a tshi khou tshila e tshivhumbiwa tsha muya tshi re na maanḓa tshi fhiraho muthu naho e ufhio. Mvuwo yawe yo khwaṱhisedza uri o vha e Murwa wa Mudzimu, nahone yeneyo mbuno yo ita uri vhafunziwa vhawe vha si tsha ṱungufhalesa, fhedzi vha takale vhukuma. Zwiṅwe hafhu, vho mbo ḓi vha na tshivhindi nṱhani ha u vha na nyofho. Mvuwo ya Yesu yo vha i ya ndeme kha ndivho ya Yehova na kha mafhungo maḓifha e vhafunziwa vha a ḓivhadza nga tshivhindi fhethu hoṱhe.

7. Yesu u khou ita mini ṋamusi, nahone hu takuwa mbudziso dzifhio?

⁷ Sa vhashumeli vha Yehova, ri a zwi ḓivha uri Yesu o vha e munna wa bvumo ḽihulwane. U khou tshila nahone u khou livhisa mushumo une wa kwama muthu muṅwe na muṅwe kha ḽifhasi. Sa Khosi ine ya khou vhusa Muvhusoni wa Mudzimu wa ṱaḓulu, hu si kale Yesu Kristo u ḓo kunakisa ḽifhasi kha vhuvhi nahone a ita uri ḽi shanduke ḽi vhe paradiso ine vhathu vha ḓo dzula khayo lini na lini. (Luka 23:43) Zwenezwo zwoṱhe zwo vha zwi sa ḓo itea arali Yesu o vha a songo vuswa. Nga zwenezwo, ndi zwifhio zwiitisi zwine zwa ita uri ri tende uri o vuswa vhafuni? Ndi mini zwine mvuwo yawe ya amba zwone kha riṋe?

8, 9. (a) Ndi ngani vharangaphanḓa vha vhurereli ha Tshiyuda vho humbela uri vhiḓa ḽa Yesu ḽi lindwe? (b) Vhafumakadzi vho wana ho itea mini musi vha tshi swika vhiḓani?

⁸ Nga murahu ha musi Yesu o no vhulahwa, vhotshifhe vhahulu na Vhafarisei vho  ya kha Pilato nahone vha ri: “Muṋe washu, ri kha ḓi humbula zwe uḽa mufhuri a zwi amba a tshi kha ḓi tshila musi a tshi ri: ‘Ndi ḓo vuswa nga murahu ha maḓuvha mararu.’ Ngauralo, ruma vhathu uri vha ye u linda vhiḓa u swika nga ḓuvha ḽa vhuraru, uri vhafunziwa vhawe vha si ye vha mu tswa nahone vha vhudza vhathu vha ri, ‘O vuswa vhafuni!’ uri honovhu vhufhura vhu sa fhire ha u thoma.” A tshi vha fhindula Pilato o amba navho a ri: “Ni na vhalindi. Ṱuwani navho ni linde vhiḓa nga hune na nga kona ngaho.” Vha mbo ḓi ita nga u ralo.—Mat. 27:62-66.

⁹ Tshitumbu tsha Yesu tsho vha tshi vhiḓani ḽo koriwaho kha tombo nahone ḽo valwa nga tombo ḽihulwane. Vharangaphanḓa vha vhurereli ha Tshiyuda vho vha tshi ṱoḓa uri Yesu a dzule henefho lwa tshoṱhe—a si vhuye a kona u vuwa henefho vhiḓani. Fhedzi wonoyo wo vha u si muhumbulo wa Yehova. Musi Maria Magdalena na muṅwe Maria vha tshi swika vhiḓani nga ḓuvha ḽa vhuraru, vho wana tombo ḽo phiguluswa nahone muruṅwa o dzula nṱha haḽo. Muruṅwa o vhudza vhafumakadzi uri vha sedze nga ngomu ha vhiḓa u itela uri vha vhone uri a hu na tshithu nga ngomu. Muruṅwa o ri: “Haho fhano, ngauri o vuswa.” (Mat. 28:1-6) Yesu o vha a tshi khou tshila!

10. Paulo o ṋea vhuṱanzi vhufhio ha uri Yesu o vuswa vhafuni?

¹⁰ Zwiitea zwa maḓuvha a 40 zwe zwa tevhela zwo sumbedza uri Yesu o vuswa. A tshi tou nweledza honoho vhuṱanzi, muapostola Paulo o ṅwalela Vhakorinta uri: “Kha zwithu zwa ndeme zwe nda ni ṋea zwone zwo vha zwe nda zwi ṱanganedza, uri Kristo o fela zwivhi zwashu u ya nga Maṅwalo, o vhulungwa, o vuswa nga ḓuvha ḽa vhuraru u ya nga Maṅwalo, o ḓivhonadza kha Kefa nga murahu a ḓivhonadza kha vha fumi-mbili (12). Nga murahu ha zwenezwo a ḓivhonadza kha vhahashu vha fhiraho maḓana maṱanu, vhane vhunzhi havho vha kha ḓi vha na riṋe, nahone vhaṅwe vho no fa. Nga murahu o ḓivhonadza kha Yakobo, a dovha a ḓivhonadza kha vhaapostola vhoṱhe; mafheleloni a ḓivhonadza kha nṋe we nda vha ndi tshi nga ṅwana we a bebwa tshifhinga tshi sa athu swika.”—1 Vhakor. 15:3-8.

11. Mvuwo ya Yesu yo itea “u ya nga Maṅwalo” nga nḓila-ḓe?

¹¹ Tshiitisi tsha u thoma tshi itaho uri ri ḓivhe uri Yesu o vuswa vhafuni ndi uri mvuwo yawe yo itea “u ya nga Maṅwalo.” Ipfi ḽa Mudzimu ḽo amba nga yeneyo mvuwo hu tshee nga phanḓa. Sa tsumbo, Davida o ṅwala uri “mukhethwa” wa Mudzimu ha nga dzuli Vhiḓani. (Vhalani Psalme ya 16:10.) Nga ḓuvha ḽa Pentekoste ya 33 C.E., muapostola Petro o shumisa yeneyo ndimana ya vhuporofita kha Yesu, o amba uri: “[Davida] o zwi vhona hu tshee nga phanḓa nahone a dzula o amba nga ha u vuswa ha Kristo, uri ha nga ḓo litshwa Vhudzulavhafu nahone ṋama yawe a i nga sini.”—Mish. 2:23-27, 31.

12. Yesu o vuswaho o vhonwa nga vhonnyi?

¹² Tshiitisi tsha vhuvhili tshi itaho uri ri ḓivhe uri Yesu o vuswa vhafuni ndi vhuṱanzi vhu khwaṱhisedzwaho nga ṱhanzi nnzhi dze dza vhona nga maṱo. Tshifhingani tsha maḓuvha a 40, Yesu o vuswaho o ḓivhonadza kha vhatevheli vhawe ngadeni ye vhiḓa ḽawe ḽa vha ḽi khayo, nḓilani i yaho Emausi na huṅwe fhethu. (Luka 24:13-15) Kha zwenezwo zwiitea o amba na vhathu, u katela Petro na zwigwada. Yesu o vuswaho o dovha a ḓivhonadza kha tshigwada tsha vhathu vha fhiraho 500! Vhuṱanzi honovhu vhu katelaho ṱhanzi nnzhi vhu nga si hanedzwe.

13. U fhisea ha vhafunziwa ho zwi sumbedza hani uri vho vha vhe na vhungoho ha uri Yesu o vuswa?

¹³ Tshiitisi tsha vhuraru tshi itaho uri ri ḓivhe uri Yesu o vuswa ndi u fhisea ha vhafunziwa vhawe hune ha vhonala nga u huwelela nga ha mvuwo. U huwelela havho nga u fhisea nga ha u vuswa ha Kristo zwo ita uri vha tovholwe, vha tambudzwe na u vhulahwa.  Arali Yesu o vha a songo vuswa—arali ho vha hu mazwifhi—ndi ngani Petro o vha a tshi nga vhea vhutshilo hawe khomboni nga u vhudza vharangaphanḓa vha vhurereli nga ha mvuwo ya Kristo, vhe vha vha tshi vhenga Yesu nahone vha luka maano a u mu vhulaha? Ndi nga nṱhani ha uri Petro na vhaṅwe vhafunziwa vho vha vhe na vhungoho ha uri Yesu u khou tshila na uri u khou livhisa mushumo we Mudzimu a vha a tshi ṱoḓa uri u itwe. Zwiṅwe hafhu, mvuwo ya Yesu yo khwaṱhisedza vhatevheli vhawe uri na vhone vha ḓo vuswa. Sa tsumbo, Stefano o fa e na fulufhelo ḽa uri hu ḓo vha na mvuwo ya vhafu.—Mish. 7:55-60.

14. Ndi ngani ni tshi tenda uri Yesu u khou tshila?

¹⁴ Tshiitisi tsha vhuṋa tshi itaho uri ri ḓivhe uri Yesu o vuswa ndi vhuṱanzi vhune ra vha naho ha uri u khou vhusa zwino sa Khosi nahone u khou shuma sa Ṱhoho ya tshivhidzo tsha Vhukriste. Nga nṱhani ha zwenezwo, Vhukriste ha ngoho vhu khou titima. Naa zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo itea arali Yesu o vha a songo vuswa vhafuni? Zwi re zwone ndi uri ro vha ri tshi ḓo vha ri songo vhuya ra pfa nga hae arali o vha a songo vuswa. Fhedzi ri na zwiitisi zwo khwaṱhaho zwi itaho uri ri tende uri Yesu u khou tshila nahone zwa zwino u khou ri dededza na u ri livhisa kha mushumo wa u ḓivhadza mafhungo maḓifha fhethu hoṱhe.

15. Ndi ngani mvuwo ya Yesu i tshi ri ṋea tshivhindi tsha u huwelela?

¹⁵ Mvuwo ya Kristo i ri ṋea tshivhindi tsha u huwelela. Lwa miṅwaha ya 2 000, maswina a Mudzimu o lingedza u shumisa zwihali zwa mifuda yoṱhe u itela u fhelisa mafhungo maḓifha—vhugunei, u holedzwa, u vutshelwa nga zwigwada, u thivhela mushumo, u tambudzwa, na u vhulahwa. Naho zwo ralo, a hu na—‘mafumo o fulelwaho u lwa na riṋe’—e a kona u thivhela mushumo washu wa u huwelela nga ha Muvhuso na u ita vhafunziwa. (Yes. 54:17) A ri ofhi vhatevheli kana phuli dza Sathane. Yesu u na riṋe, u khou ri tikedza samusi o fulufhedzisa. (Mat. 28:20) Ri na zwiitisi zwi pfalaho zwa u vha na tshivhindi, ngauri naho maswina ashu a nga lingedza u ri thivhela, a nga si vhuye a ri kona!

16, 17. (a) Mvuwo ya Yesu i khwaṱhisedza zwe a zwi funza nga nḓila-ḓe? (b) U ya nga Yohane 11:25, ndi afhio maanḓa e Yesu a ṋewa nga Mudzimu?

¹⁶ Mvuwo ya Yesu i khwaṱhisedza zwoṱhe zwe a zwi funza. Paulo o ṅwala uri arali Kristo o vha a songo vuswa vhafuni, lutendo lwa Vhukriste na u huwelela zwo vha zwi tshi ḓo vha zwi mahandana. Muṅwe mugudi wa Bivhili o ṅwala uri: “Arali Kristo a songo vuswa, . . . Vhakriste vho vha vha tshi ḓo vha vhe vhadzia-u-zwifha, vho ḓalaho vhufhura.” Ngavhe Yesu o vha a songo vuswa, mafhungo a re kha Evangeli o vha a tshi ḓo vha e mafhungo zwao a ṱungufhadzaho, a munna o lugaho na wa vhuṱali we a vhulahwa nga maswina awe. Fhedzi Kristo o vuwa, zwa khwaṱhisedza zwoṱhe zwe a zwi funza, u katela na zwe a zwi amba nga ha vhumatshelo.—Vhalani 1 Vhakorinta 15:14, 15, 20.

¹⁷ Yesu o amba uri: “Ndi nṋe mvuwo na vhutshilo. Naho muthu ane a vha na lutendo kha nṋe a tshi fa, u ḓo dovha a tshila.” (Yoh. 11:25) Eneo maipfi a re na maanḓa a ḓo ḓadzea ngangoho. Yehova o ṋea Yesu maanḓa a u vusa vhathu uri vha tshile ṱaḓulu na u vusa vha dzibilioni vha re na tshilavhelelwa tsha u tshila kha ḽifhasi u ya nga hu sa fheli. Tshiṱhavhelo tsha Yesu tshi rengululaho na mvuwo yawe zwi amba uri lufu a lu tsha ḓo vha hone. Naa u ḓivha zwenezwo a zwi ni ṋei maanḓa a u konḓelela mulingo muṅwe na muṅwe, na u sedzana na lufu nga tshivhindi?

18. Ndi mini zwine mvuwo ya Yesu ya zwi khwaṱhisedza?

¹⁸ Mvuwo ya Yesu i ri ṋea khwaṱhisedzo ya uri zwivhumbiwa zwi re kha ḽifhasi zwi ḓo haṱulwa u tendelana na zwilinganyo zwa Yehova zwa lufuno. Musi a tshi amba na tshigwada  tsha vhanna na vhafumakadzi ngei Athene ḽa kale, Paulo o amba uri: “Mudzimu o vhea ḓuvha ḽe a dzudzanya uri u ḓo haṱula ḽifhasi ḽoṱhe nga nḓila yo lugaho a tshi shumisa muthu we a mu nanga, nahone o khwaṱhisedza vhathu vhoṱhe uri onoyo muthu o mu vusa vhafuni.” (Mish. 17:31) Vhukuma, Yesu ndi Muhaṱuli o vhewaho nga Mudzimu, nahone ri nga vha na vhungoho ha uri u ḓo haṱula nga nḓila yo teaho na ya lufuno.—Vhalani Yesaya 11:2-4.

19. U tenda uri Yesu o vuswa zwi ri kwama nga nḓila-ḓe?

¹⁹ U tenda uri Yesu o vuswa zwi ri ṱuṱuwedza u ita zwine Mudzimu a funa. Arali ho vha hu si lufu lwawe lwa tshiṱhavhelo na mvuwo yawe ye ya tevhela, ro vha ri tshi ḓo dzula ri nga fhasi ha tshigwevho tsha tshivhi na lufu. (Vharoma 5:12; 6:23) Arali Yesu o vha a songo vuswa, ro vha ri tshi nga amba uri: “Kha ri ḽe ri nwe, ngauri matshelo ri ḓo fa.” (1 Vhakor. 15:32) Fhedzi a ri livhisi ṱhogomelo kha miḓifho ya vhutshilo. Nṱhani hazwo, ri dzhiela nṱha fulufhelo ḽa mvuwo nahone ri na tshiitisi tshi pfalaho tsha u thetshelesa vhulivhisi ha Yehova kha zwithu zwoṱhe.

20. Mvuwo ya Yesu i ṋea vhuṱanzi malugana na vhuhulwane ha Mudzimu nga nḓila-ḓe?

²⁰ Mvuwo ya Yesu i ṋea vhuṱanzi ho dzikaho na vhu re na maanḓa malugana na vhuhulwane ha Yehova, ane a “lambedza vhane vha mu ṱoḓa zwi tshi bva mbiluni.” (Vhaheb. 11:6) Ndi maanḓa na vhuṱali zwihulwane lungafhani zwe Yehova a zwi shumisa u itela u vusela Yesu kha vhutshilo ha u sa fa ṱaḓulu! Zwiṅwe hafhu, Mudzimu o sumbedza vhukoni hawe ha u ḓadzisa mafulufhedziso awe oṱhe. Zwenezwi zwi katela fulufhedziso ḽa vhuporofita ha Mudzimu vhune ha sumbedza uri “mbeu” yo khetheaho i ḓo ita mushumo wa ndeme wa u dzudzanya khani ya vhuvhusahoṱhe ha Yehova. U ḓadzea ha ḽeneḽo fulufhedziso zwo ṱoḓa uri Yesu a fe nahone a dovhe a vuswe.—Gen. 3:15.

21. Fulufhelo ḽa mvuwo ḽi amba mini kha inwi?

²¹ Naa a ni livhuhi Yehova, we a ri ṋea fulufhelo ḽo khwaṱhaho ḽa mvuwo? Maṅwalo a ri ṋea khwaṱhisedzo i tevhelaho: “Asiyo! Nnḓu ya mulanga ya Mudzimu vhukati ha vhathu, huno u ḓo dzula navho, nahone vha ḓo vha vhathu vhawe. Mudzimu ene a vha navho. U ḓo phumula miṱodzi yoṱhe maṱoni avho, lufu a lu tsha ḓo vha hone, na u ṱungufhala na u lila na vhuṱungu a zwi tsha ḓo vha hone. Zwithu zwa kale zwo fhira.” Tshenetsho tshilavhelelwa tshavhuḓi tsho vhudzwa muapostola Yohane a fulufhedzeaho, we a vhudzwa zwi tevhelaho: “Ṅwala, ngauri haya maipfi ndi a fulufhedzeaho a dovha a vha a ngoho.” Ndi nnyi we a ṋea Yohane yeneyo nzumbululo yo hevhedzwaho? Yo vha i tshi khou bva kha Yesu Kristo we a vuswa.—Nzumb. 1:1; 21:3-5.