Vhumuya Haṋu Na Mutakalo Waṋu

NI ANZELA u fhedza tshifhinga tshinzhi ni tshi khou ṱhogomela mutakalo waṋu wa ṋama. Ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, ni nga fhedza awara dzi swikaho malo no eḓela, awara dzi si gathi ni tshi khou bika na u ḽa, na awara dza malo kana u fhira ni mushumoni u itela u wana tshelede ya u badela hune na dzula hone na ya u renga zwiḽiwa. Arali na lwala, khamusi ni fhedza tshifhinga na tshelede u itela u ya kha dokotela kana ni tshi khou ḓilafha nga nḓila ya tshirema. Ni a kunakisa haya haṋu, u ṱamba, khamusi na u ita nyonyoloso u itela uri ni vhe na mutakalo wavhuḓi.

Naho zwo ralo, u itela u dzula u na mutakalo wavhuḓi, zwi katela zwi fhiraho u sokou ṱhogomela ṱhoḓea dzashu dza ṋama. Hu na tshiṅwe tshithu tsha ndeme vhukuma tshine tsha ṱoḓea u itela uri muthu a dzule e na mutakalo wavhuḓi. Ṱhoḓisiso dza zwa ngalafho dzo sumbedza uri mutakalo waṋu wa ṋama u a tshimbidzana vhukuma na mutakalo waṋu wa muya—zwine zwa amba uri mutakalo waṋu wa ṋama u a kwamea nga mutakalo waṋu wa muya.

U Tshimbidzana Hazwo Ho Livhaho

Muphurofesa Hedley G. Peach wa Yunivesithi ya Melbourne, ngei Australia u ri: “Ṱhoḓisiso dze dza itwa malugana na enea mafhungo dzo wana uri hu na u tshimbidzana ho livhaho vhukuma vhukati ha u khwaṱha ha vhumuya na mutakalo wavhuḓi.” I tshi ambela kha zwenezwo, Medical Journal of Australia i ri: “U vha muthu wa vhurereli zwi tshimbidzana na . . . u fhungudzea ha mutsiko wa malofha, u fhungudzea ha cholesterol, na u fhungudzea ha khentsara ya ḽila.”

 Nga hu fanaho, kha ḽa United States, ngudo ya 2002 kha vhathu vha 6 545 ye ya farelwa Yunivesithi ya California, ḓoroboni ya Berkeley, yo sumbedza uri “vhathu vhane vha ṱanganela kha tshumelo dza vhurereli luthihi nga vhege vha tshila tshifhinga tshilapfu u fhira vhane vha ṱanganela nga tshiṅwe tshifhinga kana vhane vha si ṱanganele na luthihi.” Doug Oman, murangaphanḓa wa vhaṅwali vha yeneyo ngudo ane a dovha a vha mudededzi wa Yunivesithi ya California tshine tsha vha tshikolo tsha Mutakalo wa Vhathu tshi re ngei Berkeley, o ri: “Ro wana yeneyi phambano na nga murahu ha musi ro no ṱhogomela mafhungo a fanaho na a matshilisano, vhuḓifari siani ḽa zwa mutakalo, u katela u daha na u ita nyonyoloso.”

I tshi sumbedza dziṅwe mbuyelo kha vhane vha vha na mavhonele a muya vhutshiloni havho, Medical Journal of Australia i ri: “Ngudo dza ngei Australia dzo wana uri hu na u khwaṱha ha mbingano, u sa shumiswa luvhi ha zwikambi, u sa shumiswa ha zwidzidzivhadzi, u fhungudzea ha vhathu vhane vha ṱoḓa u ḓivhulaha, u fhungudzea ha mbilaelo na u tsikeledzea, na u sa vha na tseḓa vhukati ha vhathu vhane vha tenda kha vhurereli.” Hafhu, BMJ (ye ya vha i tshi ḓivhiwa nga uri The British Medical Journal) i vhiga u ri: “Vhathu vho khwaṱhaho muyani siani ḽa zwa thendo vha vhonala vha tshi ṱavhanya u rudza mbilu nahone lwa tshoṱhe musi vho lovhelwa nga shaka u fhirisa vhathu vha si vha muya.”

Hu na mihumbulo minzhi malugana na zwine vhumuya ha vha zwone. Naho zwo ralo, vhuimo haṋu ha muya vhu a kwamea nga mutakalo waṋu wa ṋama na wa ngelelo. Honovhu vhuṱanzi vhu tendelana na maipfi e a ambiwa nga Yesu Kristo miṅwaha i ṱoḓaho u vha 2000 yo fhiraho. O ri: “Vha a takala vhaheḓana muyani, ngauri muvhuso wa ṱaḓulu ndi wa vhenevho.” (Mateo 5:3, NW) Samusi mutakalo u tshi kwamea nga vhuimo haṋu ha muya, zwi a pfala u vhudzisa u ri: ‘Ndi nga wana ngafhi vhulivhisi vhu fulufhedzeaho ha muya? Nahone ndi mini zwine zwa katelwa kha u vha muthu wa muya?’

 [Ṱhaluso dza Vhubvo ha Tshifanyiso kha siaṱari 2]

Photo Credits: Page 18: Mao Tse-tung and Golda Meir: Hulton/Archive by Getty Images; Francis Ferdinand: From the book The War of the Nations; Hirohito, Lindbergh, & Einstein: U.S. National Archives photo; Stalin: U.S. Army photo; Roosevelt: Franklin D. Roosevelt Library; Churchill: The Trustees of the Imperial War Museum (MH 26392)