VOSI yetu, tua muile ale omunu o kasi lonyeño yalua, kuenda ka tu kuete atatahãi okuti, olonjanja vimue tu tema. Tu sukila oku tenda onyeño ndocina cimue ka ca sungulukile tu kuete oku yuvula, ndaño olonjanja vimue tu kuete esunga lioku yi lekisa, ca piãla enene eci umue a tu lueyela. Ocipama cimue co Associação Americana de Psicologia, ci lekisa okuti “olonjanja vimue ka cĩviko oku lekisa onyeño, momo yi panga onepa kekalo liomunu.”

Ocisimĩlo caco ci moleha okuti ciwa, ca piãla enene eci tu kũlĩhisa olondaka Upostolo Paulu a soneha lekustiso lia Suku. Poku kũlĩha okuti olonjanja vimue omanu va pondola oku tema, eye wa popia hati: “Temi, puãi ko ka lingi ekandu. Ekumbi ka li ka iñile loku tema kuene.” (Va Efeso 4:26) Anga hẽ, olondaka evi vi tu ĩha elianjo lioku lekisa onyeño, ale tu sukila oku likolisilako oku likandangiya?

Paulu poku eca elungulo liatiamẽla konyeño, citava okuti wa ivaluka olondaka ukualosamo a soneha viokuti: “Kali lonyeño, puãi ko ka lingi ekandu.” (Osamo 4:4) Elungulo lia Paulu lia kuata ocimãho ci pi? Eye wamisako ndoco: “Ocikumbiti lonyeño lekaka kuenda onjuela lusokui locipombo, viosi vimbipo.” (Va Efeso 4:31) Upostolo Paulu wa vetiya Akristão oco va likandangiye konyeño. Ocipama co Associação Americana de Psicologia ca popiavo ndoco: “A konomũiso a lingiwa a lekisa okuti, ‘oku lekisa’ onyeño, ci vokiya lika ovitangi . . . kuenda ka ci kuatisa oku vi potolola.”

Tu li “kandangiya” ndati konyeño kuenda kovitangi vi pondola oku yililako? Soma Salomone ukualondunge ko Isareli yosimbu wa soneha ndoco: “Olondunge viomunu vi kandangiya onyeño yaye, ulamba waye oku siluila ũvi vo linga.” (Olosapo 19:11) “Olondunge viomunu”, viu kuatisa ndati nda wa tema?

Olondunge uloño woku kũlĩhisa ovina via kongela vocitangi cimue. Oku kuata olondunge ci lomboloka oku kũlĩhisa lutate ocitangi cimue. Olondunge vi tu kuatisa ndati eci va tu lavisa ale ceci va tu sanumula?

Eci tu mõla elinga limue liungangala, tu tema. Pole, nda ka tua li kandangiyile konyeño, tu li sumuisa etu muẽle ale tu sumuisavo vakuetu. Ndeci ondalu yi pondola oku timiha onjo yimue nda ka ya lavuluiwile, onyeño yi pondolavo oku nyõla ekalo lietu, ukamba wetu la va kuetu kuenda la Suku. Eci tu kala lonyeño, oyo otembo yoku sokolola ciwa ocitangi caco. Oku kũlĩhĩsa lutate ovina via kongela vocitangi caco ci tu kuatisa oku likandangiya.

Soma Daviti, isia ya Salomone, wa yonguile oku ponda ulume umue londuko Nabala, pole wa kuatisiwa oku kũlĩhisa lutate ocitangi caco. Daviti kuenda alume vaye va teyuila olomeme via Nabala vekango lio ko Yudea. Eci ya pitĩla otembo yoku pemula olomeme, Daviti wa pinga oku lia ku Nabala. Nabala wo tambulula hati: “Ame nga nyañula olombolo lovava lositu vina nda pongiyila vakuakupemula vange si vi eci kakuenje sia kulihile oko va tunda?” Etuka limue linene! Eci Daviti a yeva olondaka viaco, eye kumue 400 vialume, va yonguile oku ponda Nabala kuenda epata liaye.—1 Samuele 25:4-13.

Avigaile ukãi wa Nabala, wa yeva ombangulo yaco kuenje wa enda oku ka li sanga la Daviti. Poku li sanga la Daviti kuenda alume vaye, eye wa kekama kolongolo loku popia hati: “Tava okuti ame ndimõlove mbangula love. Yeva eci ci popia omõlove.” Eye wa lomboluila Daviti ocituwa cĩvi Nabala a lekisa kuenda wa kuatisa Daviti oku yuvula oku fetuluinya kuenda oku pesela osonde.—1 Samuele 25:24-31.

Daviti wa kuatisiwa ndati lolondaka via Avigaile oco a kũlĩhise ciwa ocitangi caco? Catete, Daviti wa limbuka okuti Nabala wa kala ukuavituwa vĩvi, cavali, wa limbukavo okuti nda wa kuata eko lioku pesela osonde. Ove o pondolavo oku kala lonyeño yalua omo liocitangi cimue ndeci ca pita la Daviti. Nye o sukila oku linga? Ocipama cimue co Clínica Mayo, catiamẽla konyeño ca lombolola ndoco, “talama naito kuenda tenda toke 10.” Talama loku sokolola eci ca koka ocitangi caco kuenda eci ci pondola oku yililako nda kua likandangiyile konyeño. Ecelela okuti olondunge vi ku kuatisa—oku likandangiya konyeño.—1 Samuele 25:32-35.

Valua koloneke vilo va siata oku kuatisiwa oku likandangiya konyeño. Sebastian wa kuata 23 kanyamo eci a kala vokayike ko Polonia, wa lombolola ndomo oku li longisa Embimbiliya, co kuatisa oku likandangiya konyeño. Eye wa popia hati: “Catete ndi sokolola ocitangi caco. Nda seteka oku kapako olonumbi Viembimbiliya. Nda limbuka okuti olio li kuete olonumbi via velapo.”

Setsuo wa kuama onjila yimuamue. Eye wa popia hati: “Nda kuatele ocituwa coku kelõha lavakuetu kupange eci va wengula onyeño yange. Omo okuti ndi kasi oku li longisa Embimbiliya, eci onyeño yange yi wenguka ndi lipula ndoco: ‘Helie o kuete eko? Hameko hẽ nda koka ocitangi caco?’” Oku sokolola apulilo aco co kuatisa oku likandangiya konyeño loku yuvula oku situlula ovisimĩlo via kala vutima waye.

Onjongole yoku lekisa onyeño citava okuti yilua, pole elungulo Liondaka ya Suku li kuete unene wa piãla. Poku kapako olonumbi Viembimbiliya kuenda oku pinga ekuatiso lia Suku, ove o pondola oku kuata olondunge vi ku kuatisa oku likandangiya konyeño.