OCISONEHUA caco ca sangiwa kosãi ya Cembanima kunyamo wo 1922, eci ulume umue onoño wo ko Georgia o tukuiwa hati, Ivané Javakhishvili a konomuisa ndomo elimi lio Georgianu lia fetika oku sonehiwa. Eye wa sanga Elivulu liovihandeleko vio ko Yerusalãi li tukuiwa hati, Talmude. Eci a konomuisa ulandu waco, wa mola onepa yimue yocisonehua co Heveru, ca sonehiwa kelimi lio Georgianu okuti, ca kunguka. a

Kua sangiwa ocisonehua cimue ca “selekiwile” okuti onepa yimue yelivulu lio Talmud, muna va sanga elivulu lia Yeremiya lio kocita catãlo K.K.. Osimbu ka lia sangiwile, kua kala Embimbiliya likuavo kelimi lio Georgianu lia sonehiwa kocita ecelãla K. Olonepa vimue Viembimbiliya liaco vi lekisa okuti, lia sonehĩwa kocita catãlo K.K., ale osimbu ka va pitĩlili kunyamo waco. Sokolola ndeci okuti wa sanga olonepa vimue Viembimbiliya noke lioku pita anyamo amue tunde eci Yesu kumue lovapostolo vaye va kala palo posi!

Helie wa pongolola Embimbiliya liaco? Kua kala hẽ ocimunga cimue comanu va litumbikile kupange waco? Toke cilo, ka kuli ovolandu a eca atambululo aco. Ocili okuti, kua kala omanu va pongoluila olonepa vimue Viembimbiliya kelimi lio Georgianu kefetikilo liocita cakuãla. Omo okuti ondaka ya Suku yi kuete esilivilo, ya fetika oku kũlĩhĩwa lomanu va vangula elimi lio Georgianu.

Ovolandu a lekisa okuti omanu vo ko Georgia va sumbilile Ovisonehua vi sangiwa velivulu li tukuiwa hati, The Martyrdom of St. Shushanik the Queen, lia sonehĩwa kesulilo liocita catãlo. Usonehi waco poku lombolola ulandu wa nasoma, wa tukula olonepa vimue ndeci: Violosamo, Viavanjeliu, kuenda olonepa vikuavo Viembimbiliya. Eye wa lombololavo alikolisilo a lingiwa lulume wa Shushanik o tukuiwa hati, Varsken, una wa kala ombiali yo ko Georgia, volupale luo Kartli. Eye wa siapo etavo “Liakristão,” kuenje wa iñila ketavo lio ko Persia li tukuiwa hati, Zoroastrianismo. Noke, wa vetiya ukãi waye oku iñilavo vetavo liaco. Ndomo ca lomboluiwa velivulu liaco, eye ka tavele oku lombolola ovina viatiamẽla ketavo liaye momo wa sanga Ovisonehua vio lembeleka osimbu ka file.

Tunde kefetikilo liocita catãlo, upange woku pongoluila Embimbiliya kelimi lio Georgianu u kasi oku amamako. Ambimbiliya alua a sonehĩwa kelimi lio Georgianu, a eca uvangi wupange vakuakupongolola va kuata. Omo liaco, tu konomuisi olonepa vivali vi lekisa ulandu woku pongolola Embimbiliya.

Onoño yimue o tukuiwa hati Giorgi Mtatsmindeli wo kocita 11 wa popia hati: “Ame Giorgi, ndomboka calua, nda kuata upange walua woku pongoluila elivulu Liolosamo lia kala kelimi lio Helasi, kuenje, nda lipongoluila kelimi lio Georgianu.” Omo okuti pa pita ale anyamo alua tunde eci Embimbiliya lia pongoluiwa kelimi lio Georgianu, momo lie ca sukilila oku li pongolola vali?

Vokuenda kuocita 11, ka kua kaile Ambimbiliya alua a pongoluiwa kelimi lio Georgianu, momo alivulu amue a nyelela. Omo okuti vokuenda kuotembo elimi li pongoloka, omanu vamue ka va kuatele elomboloko poku tanga Embimbiliya liaco. Ndaño okuti valua va linga upange woku pongolola va konomuisa Embimbiliya lio Georgianu, pole, Giorgi wa linga upange umue wa velapo. Eye wa sokisa Ambimbiliya a sonehĩwa kelimi lio Georgianu Lambimbiliya a sonehĩwa kelimi lio Helasi, kuenje, wa pongolola alivulu a kambeleko. Vokuenda kueteke, wa litumbikile kupange woku songuila ovina vietavo liaye. Kuteke, wa enda oku pongolola Embimbiliya.

Eye, wa talavaya kumue lekamba liaye o tukuiwa hati, Ephrem Mtsire. Poku linga upange waco, wa kuatisa vana va kala oku pongolola Embimbiliya. Poku linga upane waco, va enda oku kuama olonumbi vi sangiwa valivulu akuavo loku pongoluila ulandu waco vupopi umue wa leluka. Eye wa tukula ovina via kongeliwa patosi a sangiwa pombuelo yemẽla kuenda atosi akuavo a pongoluiwa kelimi lio Georgianu. Ekamba lia Giorgi, lia pongolola alivulu alua Embimbiliya. Upange Giorgi la Ephrem va linga, wa kuatisa kocikele coku amamako loku pongolola.

Vokuenda kuanyamo a kuamamo, upange woku pongolola kofeka yo Georgia weya oku livokiya calua. Upange waco wa fetikila kosikola yo Gelati kuenda ko Ikalto. Olonoño vialua via enda oku tava Kembimbiliya lia solekiwile ko Gelati, Vonjo Yoku Seleka Ambimbiliya, volupale luo Georgia. Embimbiliya liaco lia malusuiwa oku pongoluiwa lulume umue wo kolupale luo Gelati, ale lonoño yikuavo yo ko Ikalto.

Embimbiliya liaco lia vetiya ndati omanu va kala kolupale luo Georgia? Kocita 12 ulume umue wo kofeka yo Georgia o tukuiwa hati, Shota Rustaveli wa soneha elivulu litukuiwa hati, Vepkhis-tqaosani (Cavaleiro na Pele da Pantera). Elivulu liaco, lia sonehiwa vokuenda kuanyamo alua, kuenje, cilo li tukuiwa hati, Embimbiliya liavali kelimi lio Georgianu. Koloneke vilo, ondonge yimue yo kosikola yi tukuiwa hati, K. Kekelidze, wa popia hati, ci kale okuti ovina a soneha viopiwa Vembimbiliya ale sio, pole, ovolandu aco “a situlula ovina vi kasi Vembimbiliya.” Ndaño okuti usonehi waco wa kala ukuacisola, pole, ovina a enda oku popia wa kongelamo esilivilo lioku kuata ukamba lomanu, oku lekisa ohenda, esumbilo kakãi, kuenda oku yuvula vana ka va lekisa ocisola komanu va tunda kolofeka vikuavo. Ovisimĩlo evi kuenda ovina vikuavo vi sangiwa Vembimbiliya, vi kuete esilivilo lioku vetiya ovitumbulukila viomanu vo ko Georgia okuti via sumbiwa calua omo liovituwa viavo.

Kesulilo liocita 17, nasoma umue ko, wa tambula Embimbiliya lia pongoluiwa. Kesulilo liunyamo waco Soma Vakhtang VI, wa sandeka Embimbiliya volupale luo Tbilisi. Pole, Embimbiliya liaco ka va li malusuile oku li pongolola oco li sandekiwe. Omo liaco Embimbiliya lio lia selekiwa vali. Pole, kua eciwile lika olonepa vimue Viembimbiliya, okuti upopi waco ka wa kũlĩhĩwile lomanu valua. Noke, Embimbiliya liaco, lieya oku pituluiwa lonoño yimue o tukuiwa hati, Sulkhan Saba Orbeliani.

Omo okuti wa kũlĩhĩle alimi alua oku kongelamo o Helasi kuenda o Latim, co kuatisa oku linga upange waco. Eye wa linga akonomuiso akuavo valivulu amue kelimi lio nu. Ndaño okuti wa loñolohele calua, pole ka tavele kalongiso Vetavo lio Ortodoxa omanu va enda oku longisa ko . Asongui vetavo vo lundila vati, wa lingila usuanji etavo poku vetiya osoma oco a liwekepo oku pongolola Embimbiliya. Usongui umue wetavo wa kisika Orbeliani oku timĩha Embimbiliya a pongolola vokuenda kuanyamo alua!

Embimbiliya londuko hati, Mtskheta (Mcxeta), lia enda oku tukuiwavo hati Saba, kuenda li kasi oku amamako toke koloneke vilo. Vembimbiliya liaco, mu sangiwavo ovisimĩlo via Orbeliani. Pole, toke cilo, omanu valua ka va kuete elomboloko lieci asongui vetavo ka va tavela Kembimbiliya liaco. Onepa yimue ya sulako Yembimbiliya liaco oyo lika yi taviwa okuti ya sonehĩwa laye.

Ndaño okuti omanu vamue ka va tavele Kembimbiliya liaco, pole, epata lia soma lia eca uvangi wokuti, Embimbiliya liaco, li kuete esilivilo. Embimbiliya li eya oku pongoluiwa oku upisa kunyamo wo 1705 toke wo 1711. Tu eca olopandu omo lialikolisilo a lingiwa lonoño Bakari, kuenda Vakhushti omo lioku malusula oku pongolola Embimbiliya kunyamo wo 1743. Momo nda ka va ci lingile, nda ka lia sandekiwile.