Akuenje Velombe va Kundiwila Olondaka Viwa
Kunyamo wa 59 K.K., asualali vamue kuenda olomandekua va pita pombundi yimue yi tukuiwa hati, Porta Capena oco va iñile vo Roma. Komunda Palatino, oko kua kala onjo Yombiali Nero, okuti ya enda oku laviwa lakuenje Velombe va kala lolosipata via patekiwa vuwalo wavo. * Kesongo umue o tukuiwa hati Juliu eye wa nena olomandekua via pita ko Roma toke Komunda Viminal. Ovo va pita voviumbo violoneleho mua kala ovotala alua eyuka olosuku via va Roma, kuenje, va endele toke kocitumãlo cimue kua enda oku kala asualali vakuavo.
Upostolo Paulu wa kala pokati kolomandekua. Vepuluvi limue eci ocimbaluku va endela ca kala oku ambatiwa lofela, ungelo umue wa Suku wa sapuila Paulu hati: ‘O sukila oku talama kovaso a Kaisare.’ (Ovil. 27:24) Anga hẽ Paulu wa kũlĩhĩle ovina a sukilile oku linga? Eci Paulu a mola ombala Yuviali wo Roma, wa ivuluka olondaka Ñala Yesu o sapuilile eci va kala kosapalalo yimue yi tukuiwa hati Antonia, ko Yerusalãi. Momo Yesu wo sapuilile hati: ‘Kuata utõi. Momo ndeci wa njimbila uvangi ko Yerusalãi haico o njimbila uvangi ko Roma.’—Ovil. 23:10, 11.
Citava okuti Paulu wa kala oku tala onjo yimue yinene haiyo yi kuete osapalalo okuti ya tungiwa latisolu a kusũka. Vonjo yaco omo mua kala Olondavululi Vielombe via kuata ocikele coku lava ombiali, kuenda olupale luaco. Ndaño okuti onjo yaco ya enda oku laviwa leci ci soka 12 kasualali, * pole, mua kalavo Asualali vakuavo va tunda volupale oco va linge upange waco. Ulandu owu u lekisa okuti, onjo yaco ya enda oku laviwa Lasualali valua oku kongelamo vana va endela kolokavalu. Olondavululi viaco Vielombe, vi sokisiwa lolohoka viombiali yofeka yimue. Omo okuti Olondavululi via kuata ocikele coku lava olomandekua via tunda kalupale akuavo, Juliu wa songuila asualali vaye toke pombundi yavelelepo pokati kolombundi vikuãla. Juliu noke yoku linga ungende vokuenda kuolosãi vimue, wa pitĩla lolomandekua viaye.—Ovil. 27:1-3, 43, 44.
‘LACIMUE CA TATEKA’ UPOSTOLO OKU KUNDA
Vokuenda kungende Paulu a linga, wa tambula ovinjonde via tunda ku Suku oco a sapule okuti, eci ocimbaluku ci vomba kosi yovava, lomue pokati kavo o fa. Ndaño okuti Paulu wa lumaniwile lonyoha yimue yi kuete owule, pole, ka file. Noke yoku sakula olombei vimue vocifuka co Malta, omanu va fetika oku popia vati, eye o suku. Kuenje, ulandu waco wa yevala Kolondavululi Vielombe.
Vepuluvi liaco, Paulu wa lisangele ale lavamanji va tunda ko Roma okuti, ‘va endele toke kocitanda co Ápiu, kuenda Kolovenda Vitatu.’ (Ovil. 28:15) Omo okuti Paulu wa kala kumandekua, wa tẽlisa ndati onjongole yaye yoku kundila olondaka viwa ko Roma? (Va Rom. 1:14, 15) Omanu vamue va simĩle okuti, olomandekua vi sukila oku upiwa vokayike. Nda ocisimĩlo caco ca tẽlisiwile, Paulu nda wopiwa vokayike lekuatiso lia Sexto Afrânio Burro okuti, wa kalavo Ondavululi Yelombe. Citava okuti Afrânio, wa kala kesongo kavali pokati kolondavululi viombiali. * Noke, Paulu weya oku laviwa lika Londavululi yimosi yelombe. Omo liaco, Paulu vo wecelela oku kala vonjo yimue likawaye okuti o pondola oku tambula akombe. Kuenje, ‘lacimue co tateka oku kundila omanu’ va enda oku u nyula.—Ovil. 28:16, 30, 31.
PAULU WA KUNDILA OMANU VATITO LAVA VANENE
Omo okuti Burro wa kuata ocikele coku sombisa olomandekua, citava okuti eye wa sombisa Paulu eci a kala Kelombe osimbu ka tualiwile ku Nero. Omo liaco, Paulu wa kuata epuluvi lioku kundila “omanu vatito lava vanene.” (Ovil. 26:19-23) Ndaño okuti pamue Paulu wa sombisiwa la Burro, pole, wopiwa vokayike. *
Paulu wa kala vonjo yoku fetela okuti omo a enda oku yekisa ‘akulu vo ko Yudea,’ oco a va kundile, oku kongelamo ‘omanu vakuavo va enda oku u nyula konjo yaye.’ Asualali Velombe va kala oku lava Paulu, ‘va yevavo ovina a kundila’ va Yudea viatiamẽla Kusoma wa Suku kuenda ku Yesu, ‘oku upisa komẽle toke koñolosi.’—Kua kala olondavululi via enda oku lava onjo Yelombe okuti noke yolowola ecelãla, vi piñanyiwa lolondavululi vikuavo. Olondavululi via Paulu via endavo oku piñanyiwa. Kua nõliwile asualali valua va lava Paulu vokuenda kuanyamo avali a kala vokayike okuti, va yeva olondaka a popia poku sonehela Va Efeso, Va Filipoi, Va Kolosai, la Va Heveru, kuenda va molavo ukanda a sonehela ekamba liaye Filemone. Ndaño okuti Paulu wa kala vokayike, pole, wa kuatisa upika ukuavo o tukuiwa hati, Onesimo. Kuenje, Onesimo wa tendele Paulu nda isiaye kuenda wo sapuila oco a tiukile ku cime caye. (File. 10) Paulu wa kapeleko olondavululi via enda oku u lava. (1 Va Kor. 9:22) Tu pondola oku sokolola ndomo Paulu a enda oku sapela lesualali limue catiamẽla kesilivilo lioku kuata ovimaleho vioku liteyuila. Kuenje, ombangulo yaco yo kuatisa oku kundila esualali liaco.—Va Efe. 6:13-17.
‘KUNDA ONDAKA YA SUKU LUTÕI’
Eci Paulu a kala vokayike, wa kuata epuluvi lioku ‘kundila olondaka viwa Kolondavululi viosi Vielombe kuenda komanu vakuvo. (Va Fil. 1:12, 13) Olondavululi Vielombe via kuata ocikele coku lava Uviali wa va Roma oku kongelamo ombiali yaco kumue lepata liaye, kuenda apika vaye okuti, vamue pokati kavo veya oku linga Akristão vocili. (Va Fil. 4:22) Omo okuti Paulu wa kuata utõi poku kundila omanu, ca kuatisa vamanji ko Roma oku ‘kunda ondaka ya Suku lutõi.’—Va Fil. 1:14.
Utõi Paulu a lekisa poku kundila ko Roma, u tu kuatisavo oku kunda ondaka ya Suku lutõi ci kale kotembo yombembua ale kotembo yovitangi. (2 Tim. 4:2) Vamue pokati ketu va kasi konjo omo lioku vela, vakuavo va kasi kolonjo vioku tata vana va kuka, kolosipitali, ale va kasi vokayike omo lioku teyuila ekolelo liavo. Ndaño pamue tu liyaka lovitangi viaco, pole, tu pondola oku sapela la vana veya oku tata vohondo yetu, ale oku tu lingila ovopange akuavo. Nda tua lekisa utõi poku va kundila, tu limbuka okuti, ‘lomue o tẽla oku tateka ondaka ya Suku.’—2 Tim. 2:8, 9.
^ tini. 2 Tanga pokakasia losapi hati: “Akuenje Velombe Koloneke Viombiali Nero.”
^ tini. 4 Vo Roma mua kala ohulukãi yasualali.
^ tini. 7 Tanga pokakasia losapi hati: “Sexto Afrânio Burro.”
^ tini. 9 Soma Herode Agripa wa kapiwile vokayike la Tibério Kaisare kunyamo wa 36/37 K.K., omo lioku popia okuti Kaligula ndopo o linga ombiali. Otembo yaco, Kaligula wa kuata esanju lialua, momo Herode eye wa kala komangu yusoma.—Ovil. 12:1.