ULANDU WOMUENYO
Yehova wa Ndi Sumũlũisa Lonjila Yimue Sia Lavokaile
NDI SUKILA oku kala ukundi wotembo yosi. Momo nda simĩle ndoco upange wukundi wotembo yosi soketi wa fina. Ame nda solale calua upange wange ko Alemanya, kuna nda kala usongui woku tuta okulia, oco ku ambatiwe kolonepa vimue vio Afrika ndeci ko Dar es Salaam, Elisabethville kuenda ko Asmara. Sia la sima okuti eteke limue ndi kala ukundi wotembo yosi kovitumãlo vialua vio Afrika!
Eci nda iñila kupange wakundi votembo yosi, omuenyo wange wa pongoloka calua lonjila yimue okuti sia yi lavokaile. (Va Efe. 3:20) Pamue o lipula ndomo ulandu wange wa fetika. Pole, ndi ci lombolola.
Ame nda citiwila ko Berlim, kofeka yo Alemanya kunyamo wo 1939, noke Liuyaki Wavali wa Pita Voluali Luosi. Kesulilo liuyaki kunyamo wo 1945, kofeka yo Berlim kua imbawaile atenda alua. Kuenje atenda aco, a enda oku timĩha olonjo vialua posongo yetu. Oco tu liteyuile, tua tilila ko Erfurt, kolupale lumue kua citiwila ina yange.
Ina yange wa linga alikolisilo alua oku sanda ocili. Kuenje wa fetika oku tanga alivulu olonoño kuenda oku kũlĩhĩsa atavo alua, pole, alongiso aco ka a vetiyile onjongole yaye. Kunyamo wo 1948 eteke limue, Olombangi vivali Via Yehova via telefonalela konjo yetu. Ina yange wa va laleka oku iya konjo kuenje wa fetika oku va linga apulilo alua. Noke liokatembo kamue ame kumue lamanjange, ina wa tu sapuila hati: “Nda sanga ocili!” Oku sulako, ina yange, manjange kuenda ame, tua fetika oku endaenda kolohongele ko Erfurt.
Kunyamo wo 1950 tua ilukila kofeka yo Berlin kuenje tua kala vekongelo lio Berlin Kreuzberg. Noke liotembo yimue, tua ilukila vali vekongelo lio Berlin-Tempelhof. Vokatembo kamue, ina wa papatisiwa, pole, konepa yange nda liyevele ndu okuti sia lipongiyile handi. Momo lie?
NDOMO NDA YULA OCITUWA COSÕI KUENDA OKU SUMASUMA
Nda kuata ocitangi coku lekisa ombili kupange wa Yehova omo liosõi. Vokuenda kuayamo avali, poku enda kupange woku kunda la vamanji, sia la sapela lomunu umue. Ekalo liange lia pongoloka eci nda fetika oku kũlĩha vamanji vakuavo, va kala vakuotõi kuenda va sumbilile Yehova. Vamue pokati kavo va kala oku talisiwa ohali kocila coku kangisila ko Nazista, ale ko Alemanya Oriental. Vamue va kapa
omuenyo wavo kohele, poku ka tuala vuyombeki alivulu ko Alemanya Oriental ndaño okuti va kala handi volokayike. Ulandu wavo wa ndi komõhisa calua. Kuenje nda sokolola okuti, nda ovo va kapele omuenyo wavo kohele, oco va kuatise Yehova kuenda vamanji, ame nda sukililevo oku likolisilako oco ndi yule osõi.Nda siapo oku kuata osõi eci tua linga upange u likasi woku kunda kunyamo wo 1955. Vukanda umue mua kala esapulo * lia lingiwa la manji Nathan Knorr wa popia hati, upange waco u likasi woku kunda, wa velapo ovopange akuavo a kasi vocisoko. Eye wa popia hati, nda okuti akundi vosi va pangele onepa kupange waco, “nda tua kuata osãi yiwa yoku eca uvangi vofeka yosi.” Eci oco ca pita! Vokatembo katito nda litumbika ku Yehova kuenda nda papatisiwa kunyamo wo 1956, kumue la isiange kuenda manjange. Noke nda sukilile oku nõla onjila yimue ya velapo.
Vokuenda kuanyamo, nda kũlĩhĩle okuti, upange wakundi votembo yosi wa ponduile oku kala ocimãho cimue ciwa, pole, ndamamako oku sumasuma oku tẽlisa ocimãho caco. Tete, nda nõlapo handi oku lilongisa oku linga olomĩlu kolofeka vikuavo ndeci ko Berlin. Nda yonguile oku loñoloha handi kupange wange wolomĩlu osimbu sia iñilile kupange wakundi votembo yosi. Kuenje kunyamo wo 1961, nda tava oku iñila kupange umue ko Hamburg olupale lumue lunene kofeka yo Alemanya. Omo lioku sola calua upange waco, lopo ndamamako oku sumasuma. Nye nda sukilile oku linga?
Ngeca olopandu ku Yehova omo okuti pocakati ca vamanji wa ñuatisa oku limbuka okuti oku u vumba oco ocina ca velapo vali. Valua pokati kakamba vange, va fetika oku litumbika kupange wakundi votembo yosi kuenje va kala ongangu yiwa kokuange. Handi vali, Manji Erich Mundt wa kala kocila coku talisiwa ohali, wa ndi vetiya oku kolela Yehova. Eye wa popia hati, kocila coku talisiwa ohali, vamanji vana va li kolele ovo muẽle veya oku hongua konepa yespiritu. Pole, vana va kolelele Yehova lutima wosi vamamako lepandi kuenda va kala ndongunji vekongelo.
Manji Martin Pötzinger wa talavaya Kosungu Yolombangi Via Yehova, wamamako oku vetiya vamanji poku popia hati, “Utõi owo ocina ca velapo o pondola oku kuata!” Noke lioku sokolola kolondaka viaco, nda siapo upange wange wolomĩlu kuenje nda fetika oku talavaya ndukundi wotembo yosi kunyamo wo 1963 kosãi Yevambi. Eyi oyo onjila ya velapo nda nõla! Noke liolosãi vivali, nda fetika oku sanda upange ukuavo, kuenje nda lalekiwa oku talavaya ndukundi olikasi. Noke lianyamo amue Yehova wa ndi sumũlũisa lonjila yimue sia lavokaile. Nda lalekiwa Kosikola yo Gileada yocisoko 44.
NDA PINDISIWA KOSIKOLA YO GILEADA
“Ku ka liwekepo lonjanga kocikele cove” ca kala ocipama cimue ca velapo nda lilongisa, ca piãla enene la vamanji Nathan Knorr la Lyman Swingle. Ovo va tu kolisa oku amamako kocikele cetu ndaño ka ca lelukile. Manji Knorr wa popia hati: “Pi o ka tiamisila utima? Anga hẽ keliño, kolohamue, kuhukũi? Ale o ka tiamisila utima koviti, koloneleho kuenda kupolo womanu va sanjuka? Lilongisi oku sola omanu!” Eteke limue, Manji Swingle wa lombolola esunga lieci vamanji vamue va siatela oku liwekapo lonjanga kovikele viavo, eye wa lila osimbu a kala oku lombolola ulandu waco. Wa sukilile oku liwekapo oku linga ohundo oco a tulumuhe. Nda sokolola calua kulandu waco kuenje nda nõlapo oku yuvula oku sumuisa Kristu kuenda vamanjaye vakuekolelo.—Mat. 25:40.
Eci tua tambula ovikele vietu, vamanji vamue va talavaya ko Betele va yonguile oku kũlĩha kocitumãlo tua tumiwa. Ovo va popia olondaka vimue viwa kuenje nda va sapuila hati: Ko “Kongo (Kinshasa).” Ovo va talamapo kamue kuenda va popia hati: “Haka, ko Kongo! Yehova o kala love!” Kotembo yaco ko Kongo, kua yevalele asapulo atiamẽla kovoyaki kuenda kumondi. Pole, nda enda oku sokolola kovina nda lilongisa kosikola yo Gileada. Noke lioku malusuiwa kuosikola
yo Gileada kunyamo wo 1967 kosãi Yenyenye Linene, manji Heinrich Dehnbostel, manji Claude Lindsay, kuenda ame tua tumiwa ko Kongo, Kinshasa.EPINDISO LIMUE LIWA KOLOMISIONALIU
Eci tua pitĩla ko Kinshasa, tua lilongisa o Fransesi vokuenda kuolosãi vitatu. Noke tua enda ko Lubumbashi, okuti kosimbu lua tukuiwile okuti Elisabethville, ocipepi lo Zambia kombuelo yo Kongo. Tua enda konjo yolomisionaliu vokati kolupale.
Omo okuti ko Lubumbashi lomue handi wa kundilileko, tua kuata esanju omo lioku kala omanu vatete va fetika oku kundila ocili komanu va kasiko. Omo okuti tua kuata alilongiso alua Embimbiliya, ka tua kuatele otembo yoku longisa omanu vosi va lekisa onjongole. Tua endavo oku kundila akuenje velombe kuenda olosipayu. Omanu valua va solele calua Ondaka ya Suku kuenda upange wetu woku kunda. Volupale luaco omanu va vangula elimi lio Swahili kuenje Claude Lindsay lame tua lilongisavo elimi liaco. Noke tua tumiwa vekongelo limue lio Swahili.
Ndaño okuti tua kuata ovolandu awa, pole tua liyakavo lovitangi. Olonjanja vialua tua sukilile oku li teyuila kakuenje velombe vakolua haivo va kuatele ovota, ale kolosipayu via enda oku tu lundila. Noke ocimunga cimue cakuenje velombe, ca koka ombuanja kohongele ya kala oku lingiwa konjo yolomisionaliu, va tuambata toke konjo yakuenje velombe, ovo va tu tumalisa posi toke kelivala liekũi liuteke osimbu ka va tu ecele.
Kunyamo wo 1969, nda tambula ocikele coku nyula akongelo. Kupange woku nyula akongelo
olonjanja vimue, nda siataile oku enda ovongende alua oku pita volonata, vowangu wa lepa, okuti oco ca siata vo Afrika. Vimbo limue, o sanji kumue lomãla vaye ya enda oku lala vemi liohama yange. Ame sia la ivalako ndomo o sanji yaco ya enda oku ndi pasula eci handi ka kua cile lonjuela yalua. Nda siata oku sokolola kovoteke tua endaile oku suñinya la vamanji oku yota ondalu loku vangula catiamẽla Kembimbiliya.Ocitangi cimue tua liyaka laco, coku kala lomanu vana va popaile okuti Olombangi Via Yehova, pole, va pangele onepa kocimunga * co Kitawala. Vamue pokati kavo va papatisiwile loku kala akulu vekongelo. Pole, valua pokati komanu vaco okuti va kala ‘ndovawe a solekiwa’ ka va tẽlele oku yapuisa vamanji vakuekolelo vekongelo. (Yuda 12) Yehova wopa omanu vaco vekongelo kuenje omanu valua vakuavo va fetika oku lilongisa Embimbiliya.
Kunyamo wo 1971, nda tumiwa ko Betele yo Kinshasa kuna nda linga ovopange alua ndeci, nda talavaya voseketa yoku tuma ovikanda, oku ongotiya alivulu kuenda ovopange akuavo. Ko Betele nda lilongisa oku linga ciwa upange omo okuti vofeka yaco ovopange ka a endaile oku endisiwa ciwa. Olonjanja vimue, oco ovikanda vietu vi pitĩle vakongelo, ca enda oku pita olosãi vialua. Ovikanda viya lombalau, noke va vi longoluila vombaluku oco vi pitĩle ci pita olosemana vialua. Kuenje upange waco wa lingiwa ciwa ndaño lovitangi.
Ca ndi komõhisa calua ndomo vamanji va linga ohongele yofeka ndaño lolombongo vitito. Ovo va enda oku linga embumbua liowangu, enguena lia enda oku kala apamba olonjamba kuenda va teta owangu loku u sokiya ciwa oco u kale olomangu. Va enda oku teta oloneva oco va tunge lao ocitumãlo caco kuenda oku panga avinda oco va yambele lawo. Omo okuti ka va kuatele olopeleko, va enda oku teta ovianja noke va vi songa oco va valele lavio. Kuenje nda fetika oku sola calua vamanji vaco. Eci va nyĩha ocikele cikuavo nda kuata ongeva yalua yoku va siapo!
KO KENYA
Kunyamo wo 1974, nda tumiwa ko Betele yo Nairobi kofeka yo Kenya. Tua kuata ovina vialua vioku linga momo o Betele yo ko Kenya ya enda oku kuatisa olofeka via kala ocipepi, okuti vimue pokati kolofeka upange wetu wa kala oku tatekiwa. Ame nda nõliwa oku ka nyula olofeka viaco, ca piãla enene ko Etiopia. Kofeka yaco, vamanji va kala oku liyaka lelambalalo lialua kuenda ovitangi vialua. Valua pokati kavo va tipuiwa, ale oku kapiwa vokayike; kuenda vamue va pondiwa. Pole, ovo va pandikisa lekolelo, momo va kuatele ukamba uwa la Yehova kuenda pokati kavo pa kalavo ukamba.
Kunyamo wo 1980, nda kuata esanju lialua omo okuti nda kuela la Gail Matheson. Gail, wo ko Kanada kuenje tua kala kumosi kosikola yo Gileada. Tua enda oku lisonahala ovikanda. Gail wa kala kupange u misionalia ko Bolivia. Noke lianyamo 12 tua li sanga vali ko Nova Yorke. Kuenje tua kuelela ko Kenya. Ngeca olopandu vialua omo lioku likuela la Gail, omo okuti eye wa kapako lika ovina viespiritu kuenda o sanjukila ovina a kuete. Eye wamamako oku kala oñuatisi yiwa kuenda ekamba limue ukuacisola.
Kunyamo wo 1986 tua tumiwa oku nyula akongelo kuenda olonjanja vimue ndaenda oku panga onepa Kocisoko Cakulu ko Betele. Kupange woku nyula akongelo mua kongelele oku nyula alupale alua a pangele onepa kofiliale yo Kenya.
Njivaluka eci tua enda oku pongiya ohongele yofeka ko Asmara okuti (ko Eritrea) kunyamo wo 1992, eci handi tua kuata elianjo vofeka yaco. Pole, tua sanga lika onjo yimue okuti kosamua ka ya finile kuenda vokati kaco ca piãlele. Keteke liohongele yofeka nda komõha calua oku mola ndomo vamanji va posuisa ocitumãlo caco, oco va fendelelemo Yehova. Apata alua a nena olonanga viavala afina oco va sitike olonepa viosi ka via posokele. Tua kuata esanju lialua kohongele
yofeka kuenda tua kalako ci soka 1.279 komanu.Upange woku nyula akongelo ka wa lelukile, omo okuti olosemana viosi tua sukilile oku ilukila kocitumãlo cikuavo. Olonjanja vimue tua enda oku kala vonjo yimue ya posoka ya kala ocipepi lokalunga; pole, olonjanja vikuavo tua enda oku kala vonjo yimue ya valeliwa lolochapa, okuti o kalete kaco ka kala ocinala ci soka 100 kolometulu. Pole, kovitumãlo viosi tua kala, ocina ci tu nenela vali esanju oloneke viupange tua linga lakundi votembo yosi kuenda akundi vakuavo vakuambili. Eci tua tambula ocikele cikuavo tua sukilile oku siapo akamba valua vawa okuti tua ponduile oku va kuatela ongeva yalua.
ASUMŨLŨHO TUA KUATA KO ETIOPIA
Kesulilo liunyamo wo 1980 kuenda kefetikilo liunyamo wo 1990, upange wetu woku kunda wa kuata elianjo kalupale osi a kala loku songuiwa lofiliale yo Kenya. Noke kua kala esukila lioku tunga oloseketa vikuavo vofeka yaco. Kunyamo wo 1993 tua tambula ocikele coku talavaya koseketa yo Addis Ababa, ko Etiopia, kuna okuti upange wetu ka wa kuatele elianjo, kaliye cilo kuli elianjo.
Yehova wa siata oku sumũlũisa calua upange wetu ko Etiopia. Vamanji valua va siata oku talavaya ndakundi votembo yosi. Ci pitãhala 20 porcento kakundi va siata oku talavaya ndakundi votembo yosi tunde kunyamo wo 2012. Handi vali, vamanji valua va siata oku pindisiwa kosikola yusoma kuenda kua tungiwa eci ci soka 120 Kolonjango Viusoma. Kunyamo wo 2004 epata lio Betele lia ilukila ko Betele yokaliye kuenda kua tungiwavo Onjango Yolohongele vinene, okuti yimuevo pokati kasumũlũho tua kuata.
Vokuenda kuanyamo, ame la Gail tua linga ukamba walua la vamanji ko Etiopia. Etu tu va sole calua omo okuti ovo vakuacikembe kuenda va kuacisola. Tu kasi oku liyaka locitangi cuhayele wetu kuenje ca kisika oku tu sondoluila ko filiale yo ko Europa Central. Kulo tu kasi oku tatiwa locisola, pole, tu kuetele ongeva yalua akamba tua sia ko Etiopia.
YEHOVA WA KULISA
Tua siata oku mola ndomo Yehova a kulisa upange waye. (1 Va Kor. 3:6, 9) Ndeci, eci nda fetika oku kundila omanu vo ko Rwanda vana va endaile oku iya ko Kongo oco va sande osipi, otembo yaco ko Rwanda ka kua kaile ohundi laimue. Cilo, kuli eci ci soka 30.000 ku vamanji vofeka yosi. Kunyamo wo 1967, ko Kongo (Kinshasa) kua kala eci ci soka 6.000 kakundi. Cilo, kuli eci ci pitãhala 230.000 kakundi kuenda cipitahala ohuluwa yomanu va kala Kocipito Conjivaluko kunyamo wo 2018. Ofeka yosi ya kala oku songuiwa lofiliale yo Kenya etendelo liakundi lia livokiya eci ci soka 100.000.
Ci pitãhala 50 kanyamo konyima, Yehova wa vetiya vamanji valua oku ndi kuatisa oku amamako kupange wotembo yosi. Ndaño handi nda kuata osõi, nda lilongisa oku kolela Yehova lutima wosi. Ovina nda pita lavio vo Afrika via ñuatisa oku lekisa epandi kuenda esanju. Ame la Gail tua komõha calua ndomo vamanji va lekisa ocituwa coku yekisa, ndomo va pandikisa kovitangi kuenda ndomo va lekisa ekolelo liavo ku Yehova. Ngeca olopandu vialua omo liocisola cavo. Omo liaco, Yehova wa siata oku ndi sumũlũisa lonjila yimue sia lavokaile.—Osa. 37:4.
^ tini. 11 Kosimbu tua enda oku tukula okuti Upange Wetu Wusoma, okuti cilo ya piñanyiwa Lekalo Lietu Tuakristão kuenda Oku Kunda—Ulandu Wovipama Viohongele.
^ tini. 23 “Kitawala” ya tunda kelimi lio Swahili yi lomboloka okuti, “vakuakutumila vakuavo, oku songola, ale vakuakuviala.” Ocimãho cocitundo caco, ca kala coku nena elianjo ko Belgika. Ocimunga co Kitawala ca lilongisa Lolombangi Via Yehova kuenda ca fetika oku eca alivulu aco komanu, locimãho coku pengisa alongiso Embimbiliya loku tiamisila ovisimĩlo viaco kopulitika, koviholo kuenda kekalo liomuenyo ũvi.