SARA wa siapo upange a kala oku linga kuenda wa luluvalela kutakelo. Omo okuti wa kala usongui uwa, apika vaye va kuata esanju kuenda va enda oku likolisilako oku linga upange. Sara wa kalavo ukuambili kupange. Sokolola ndomo eye a kala oku siũla ovaka aye omo lievalo. Eye wa kala oku tonga onanga yimue ya tokele pokati kombalaka yaye okuti oyo ya kala onjo yaye. Onanga yaco ya pangiwile locipa cohombo, ya nyõleha lutanya kuenda lombela, kuenje ca ivaluisa Sara otembo va kala ale ovingendeleyi. Ekumbi lia enda kuenda kua kala oku tekãva. Eye wa mola eci Avirahama * a tunda lomele kuenda wa kala oku luluvalela konẽle yaco. Eci a mola okuti ulume waye wa kala oku iya, wa fetika oku yola.

Pa pitile ale ekũi kanyamo tunde eci Avirahama kumue lepata liaye va yoka Olui Ferati loku lokila vofeka yo Kanana. Sara wa kuatisa ulume waye vokuenda kungende waco woku enda kocitumãlo ka va kũlĩhĩle, momo eye wa kolelele okuti ulume waye wa laikele oku tẽlisa ocipango ca Yehova coku cita ombuto yimue ya sumũlũisiwa. Anga hẽ Sara wa laikele oku cita omãla? Eye wa kala osiũle kuenda wa kuatele ale ci soka 75 kanyamo. Citava okuti eye wa lipula ndoco: ‘Ohuminyo ya Yehova yi ka tẽlisiwa ndati nda okuti ame ndukãi wa Avirahama?’ Ohuminyo yaco nda ka ya tẽlisiwile nda okuti eye ka kuatele epandi.

Olonjanja vimue tu pondolavo oku lipula nda olohuminyo via Suku vi ka tẽlisiwa ocili. Ka ca lelukile oku kuata epandi capiãla enene eci tu lavoka ocina cimue tu yongola okuti ci tẽlisiwa lonjanga. Nye tu pondola oku lilongisa kekolelo liukãi waco?

Epata ndopo lia tiukilile Kegito. (Efetikilo 13:1-4) Ovo va tungile ombalaka yavo kombuelo yo Betele ale ko Lusi ndomo va kanana va enda oku tukula olupale luaco. Konano yolupale luaco, Sara wa ponduile oku mola ocinãla Cofeka Yohuminyo. Oko kua kala ovaimbo a va Kanana kuenda atapalo mua enda oku pita olongende vienda kolofeka vikuavo. Vokuenda kungende waco, Sara ka sangele olupale lalumue lua lisoka lolupale a citiwila. Eye wa kulila vo Uri olupale luo Mesopotamia okuti ungende waco wa kala ocinãla ci soka 1. 900 kolokilometulu. Volupale luaco eye wa sia epata liaye, ovina viwa via enda oku neniwa kolupale luaco, ovitanda violomĩlo, olovenda kuenda onjo yaye okuti ya yambeliwile ciwa kuenda ya finile halio lia kuatavo olono viovava atalala! Pole nda tua sokolola ndu okuti Sara wa kala oku vanja lesumuo omo liovina a kala oku sia volupale a kulila, ci lekisa okuti ka tua kũlĩhĩle ukãi waco ukuekolelo.

Kũlĩhĩsa eci upostolo Paulu a vetiyiwa oku soneha noke lioku pita ci soka 2.000 kanyamo. Poku vangula catiamẽla kekolelo lia Avirahama kuenda Sara, eye wa popia hati: “Nda ovo va ivalukile kuna va tunda, nda va sanda evelo lioku tiukila.” (Va Heveru 11:8, 11, 15) Avirahama la Sara, ka va ivalukile ovina via siala konyima. Nda okuti va kuatele ovisimĩlo  viaco, nda va nõlapo oku tiukila konjo yavo. Nda va tiukilile kolupale luo Uri, nda va pumba esumũlũho Yehova a ecele kokuavo. Ovo nda ka va ivalukiwile lomanu valua kuenda nda ka va kaile ongangu yiwa yekolelo ya siata oku vetiya omanu valua.

Sara wa yuvula oku sokolola ovina via siala konyima. pole, wa amamako oku kuatisa ulume waye vokuenda kungende wavo, oku u kuatisa oku tunga olombalaka, oku iluka lovinyama kuenda loku tunga vali ombalaka yikuavo. Eye wa pandikisa ndaño lovitangi kuenda apongoloko. Yehova wa ivaluisa vali ohuminyo a lingile ku Avirahama pole, ka tukuile handi Sara!—Efetikilo 13:14-17; 15:5-7.

Noke Sara wa nõlapo oku sapela la Avirahama catiamẽla kocisimĩlo cimue a kuatele. Sokolola ndomo Sara a kala poku lombolola ovina viu sakalaisa eci a popia hati: “ Tala, Yehova ka nyihile uyali.” Noke eye wa pulisa ulume waye nda citava okuti eye ocita omõla lufeko waye Hagare. O pondola hẽ oku sokolola esumuo Sara a yeva poku sapuila ovina viaco kulume waye? Citava okuti epingilo liaco ka lia lelukile koloneke vilo, pole kotembo yaco ca siatele okuti ulume umue ocita omãla lukãi ukuavo oco a kuate ocitumbulukila cimue. * Anga hẽ Sara wa sokolola okuti ca kala onjila yimue yoku tẽlisa ocipango ca Suku coku sokiya epata limue lekuatiso lia Avirahama? Eye wa nõlelepo oku linga ocina cimue ka ca lelukile. Nye Avirahama a tambulula? Tu tanga okuti eye “wa tava kondaka ya [Sara].”—Efetikilo 16:1-3.

Anga hẽ ulandu waco u lekisa okuti Yehova eye wa vetiya Sara oku linga ovina viaco? Sio. Momo ocisimĩlo caco, ca kala ocisimĩlo comanu. Eye wa simĩle okuti Suku eye wo kokela ocitangi caco kuenda ka sokoluile okuti Suku o pondola oku tetulula ocitangi caco. Onjila Sara a nõlapo ya laikele oku u nenela evalo kuenda ovitangi. Pole, ocisimĩlo caye ca lekisa okuti eye wa kala omunu umue embombe. Anga hẽ voluali lumue okuti omanu va sokolola lika kolonjongole viavo muẽle umbombe Sara a lekisa ka u komohĩsa? Nda tua lekisa okuti tu yongola oku pitisa kovaso ocipango ca Suku okuti olonjongole vietu havioko, tu ka setukula ekolelo lia Sara.

Ka pa pitile otembo yalua, kuenje Hagare wa mina la Avirahama. Eci a limbuka okuti wa mina, wa fetika oku li tenda ndomunu umue wa velapo okuti Sara ci sule kuenje wa fetika oku u pembula. Eci co nenela esumuo lialua! Noke Avirahama lekuatiso lia Suku wa ecelela okuti Sara o kangisa Hagare. Kuenje Hagare wa cita omõla umue o tukuiwa hati, Isameli kuenda anyamo a pita. (Efetikilo 16:4-9, 16)  Onjanja yikuavo eci esapulo lia Yehova lia situluiwa, Sara wa kuata 89 kanyamo kuenda ulume waye wa kuata 99 kanyamo. Ovo va tambula esapulo limue li komohĩsa!

Yehova wa likuminya vali kekamba liaye Avirahama okuti Eye wa laikele oku eca kokuaye ovitumbulukila vialua. Suku wa pongololavo onduko yulume waco. Toke kotembo yaco, eye wa kũlĩhĩwile londuko ya Avirama. Pole, Yehova wo luka onduko ya Avirahama yi lomboloka okuti, “Isia Yolofeka Vialua.” Kuenje onjanja yatete, Yehova wa lekisa ndomo Sara a kongeliwa vohuminyo yaco. Yehova wa pongolola onduko ya Sarai, yi lomboloka “ukuakuliyenja yenja” kuenda wo tukula Sara onduko yimue ya kũlĩhĩwa lomanu vosi. Onduko ya Sara yi lomboloka nye? Yi lomboloka, “Nasoma.” Yehova wa lombolola esunga lieci a nolela onduko yaco kukãi waco poku popia hati: “Ame ndu u sumũlũisa, hu iha omõla ulume o cita la Sara; leye Sara ndu sumũlũisa ha lingi inakulu yolofeka. Olosoma viapata vomanu vi tunda kokuaye.”—Efetikilo 17:5, 15, 16.

Ocisila ca Yehova coku nena ombuto ya laikele oku sumũlũisa apata omanu vosi, ca laikele oku tẽlisiwa lomõla Sara a laikele oku cita! Suku wa luka omõlaco okuti Isake ci lomboloka, ‘ocinjola.’ Eci Avirahama a yeva onjanja yatete okuti ocipango ca Yehova coku sumũlũisa Sara lomõla umue, eye “wa wila posi, wa lituvikapo, wa yola.” (Efetikilo 17:17) Eye wa komõha kuenda wa kuata esanju lialua. (Va Roma 4:19, 20) Nye ci popiwa catiamẽla ku Sara?

Ka papitile otembo yalua, kuenje alume vatatu ovingendeleyi veya kombalaka ya Avirahama. Eci ca kala kelivala liekumbi pongunji, pole ohueli yaco ndaño okuti va kuka, va yekisa lonjanga ovingendeleyi viaco. Avirahama wa sapuila Sara hati: “Tenga lombili oviyongelo vitatu viosema yotiliku, yi kosa, yoka otumbolo.” Avirahama wa kuatisa poku pongiya ovina viaco. Avirahama ka ecelele okuti ukãi waye o talavaya lika liaye; eye wa lupukila kocunda wa ponda onale yongombe ya neta kuenda wa pongiya okulia kualua kuenda ongundi lasenjele. (Efetikilo 18:1-8) “Alume” vaco va kala angelo va Yehova! Upostolo Paulu wa lombolola ulandu waco poku soneha ndoco: “Ko ka liwekipo oku yekisa akombe, momo vamue poku ci linga va yekisa ovangelo ndaño ka va ci kũlĩhĩle.” (Va Heveru 13:2) O pondola hẽ oku setukula ongangu yiwa yoku yekisa Avirahama la Sara va lekisa?

Eci angelo vaco va pitulula ku Avirahama ohuminyo ya Suku yatiamẽla ku Sara yoku cita omõla umue, Sara wa kala vombalaka oku yevelela. Ocisimĩlo coku cita omõla umue vutunga waye, co komõhĩsa calua kuenje wa fetika oku yola poku popia hati: “Eci nda kuka ale, veyange yu leyevo ekongo, ndi mõla vali esanju?” Ungelo wa pisa Sara poku u pula ndoco: “Kuli hẽ cimue okuti Yehova o ci tokoka?” Ovisimĩlo via Sara via siata komanu vosi. Eye wa tambulula hati: “Sia yolele!” Ungelo wa tambulula hati: “Kotoko, wa yola ocili.”—Efetikilo 18:9-15.

Anga hẽ, omo okuti Sara wa yola ca lekisa okuti eye ka kuatele ekolelo? Sio. Momo Embimbiliya li popia hati: “Omo liekolelo Sara wa tambula ongusu yoku mina omõla ndaño wa pitahãla anyamo, momo eye wa tendele okuti Suku una wa linga ohuminyo yaco wa kolelua.” (Va Heveru 11:11) Sara wa kũlĩhĩle Yehova, eye wa kolelele okuti Yehova o ka tẽlisa ohuminyo yosi a linga. Helie pokati ketu ka sukila oku kuata ekolelo ndeli lia Sara? Tu sukila oku likolisilako oku kũlĩha ciwa o Suku ya tukuiwa Vembimbiliya. Nda tua ci linga, tu ka lekisa okuti Sara wa kuata esunga lioku lekisa ekolelo liaco. Yehova wa koleliwa kuenda eye o tẽlisa olohuminyo viaye viosi kuenda olonjanja vialua onjila ndomo a ci tẽlisa ci tu komohĩsa kuenda citava okuti tu yolavo!

Eci Sara a kuata ci soka 90 kanyamo onjongole yaye ya tẽlisiwa. Eye wa citila ulume waye omõla umue, ndaño okuti ulume waye wa kuatele ale ocita canyamo! Avirahama wa luka oñaña yaco okuti,  Isake ale ‘ocinjola’ ndomo Suku a ci popele. Tu pondola oku limbuka esanju Sara a kuata osimbu a lombolola hati: “Suku wa njolisa muẽle, vosi va ci yeva va laika oku njola.” (Efetikilo 21:6) Ombanjaile yaco yocikomo ya tunda ku Yehova yo sanjuisa toke kesulilo liomuenyo waye. Pole, co nenelavo ocikele cimue cinene.

Eci Isake a tẽlisa anyamo atãlo, epata lia linga ocipito poku u nyamula. Pole ka ca pitile ciwa. Tu tanga okuti Sara, “wa mola” ocina cimue ca kala oku u sakalaisa. Isameli omõla a Hagare okuti kotembo yaco wa kuata 19 kanyamo, wa amamako oku yola epembe Isake. Ka ca kaile lika oku papala. Upostolo Paulu noke wa vetiyiwa oku tukula elambalalo a liyaka lalio omo liekalo lia Isameli. Sara wa limbuka oku sanumuiwa kuaco okuti: Ca kala oku nena ohele komõlaye. Eye wa kũlĩhĩle okuti Isake wa kuata esilivilo lialua kokuaye, eye wa nõliwa ndomunu wa velapo kocipango ca Suku. Omo liaco, wa kuata utõi woku sapela la Avirahama. Eye wa pinga kokuaye oco a tundise Hagare kuenda Isameli.—Efetikilo 21:8-10; Va Galatia 4:22, 23, 29.

Etambululo lipi Avirahama a eca? Tu tanga ndoco: “Ondaka eyi, Avirahama yo puiya cimue.” Eye wa solele calua Isameli kuenda ka kuatele ndomo a sokolola omõlaye oku ka kala ocipãla laye. Kuenje Yehova wa ci mola, wa kuatisa oku tetulula ocitangi caco. Tu tanga ndoco: “Suku yu wa popia la Avirahama hati: ‘Ka ci ka ku puiye ño ndaño o sole omõlaco, kuenje o sole ukama wove. Cosi ca popia love Sara tava ño kondaka yaye; momo ku Isake ku tukuiwilua ombuto yove.’” Yehova wa kuatisa Avirahama oku kolela okuti Hagare kuenda omõla va ka kuatisiwa. Avirahama wa pokola.—Efetikilo 21:11-14.

Sara wa kala ukãi wocili ku Avirahama kuenda oñuatisi yiwa. Eye ka sapuilile lika ovina viosi ulume waye a yonguile oku yevelela. Pole, eci a mola ocitangi cimue ca kala oku sakalaisa epata kuenda ekalo liaye liokovaso yoloneke, wa sapela lulume waye. Eci ka ci lomboloka okuti eye ka sumbilile ulume waye. Upostolo Petulu okuti wa kala ulume umue okuele, noke wo tukula ndongangu yiwa kakãi vosi va lekisa esumbilo kalume vavo. (1 Va Korindo 9:5; 1 Petulu 3:5, 6) Ocili okuti nda Sara ka vanguile, nda ca lekisa ekambo liesumbilo ku Avirahama momo nda ca nenela ovitangi vialua kepata liosi. Sara wa sukilile oku vangula ovina via kala oku u sakalaisa.

Akãi valua va siata oku nõlapo oku kuama ongangu ya Sara. Ovo va lilongisa oku kala vakuacili poku sapela kuenda oku sumbila alume vavo. Akãi vamue olonjanja vimue va yongola okuti Yehova o va kuatisa oku tetulula ovitangi viavo ndeci a linga la Sara. Pole ovo va kuama ongangu ya Sara poku lekisa ekolelo, ocisola kuenda epandi.

Ndaño okuti ukãi waco o soliwe wa tukuiwa la Yehova okuti “Nasoma,” pole eye ka lavokaile okuti o tatiwa lonjila yimue yilikasi. Omo liaco, ka tu komõha poku limbuka okuti eci eye a fa leci ci soka 127 kanyamo, Avirahama “weya oku lila Sara loku litetela.” * (Efetikilo 23:1, 2) Avirahama wa kuata ongeva yalua yukãi waye “Nasoma.” Yehova o kuetelevo ongeva ukãi waco ukuekolelo kuenje o laika oku u pindula voluali luokaliye palo posi. Sara kumue lomanu vosi va setukula ekolelo liaye, va ka kuata omuenyo kopui kuenda esanju.—Yoano 5:28, 29.