1-3. (a) Momo lie pamue Ester a yevela usumba eci a endele kulume waye? (b) Apulilo api tu konomuisa a tiamẽla ku Ester?

 ECI Ester a pitĩla ocipepi lelombe lio ko Siusana, wa seteka oku tula utima. Oku ci linga ka ca lelukile kokuaye. Momo vovimano vielombe mua kapiwile ovina vi lingisa usumba ndeci: Oviñumañuma violongombe vi kuete avava, alume va kuete ovonga, olohosi, olongunji via tungiwa lovawe a posoka, kuenda oviñumañuma vinene haivio via kapiwile kilu liovotala, ocipepi lomunda Sagro, yina ye yukile ocikokoto, haiyo ya imbile ovaso volui Soaspesi. Ovina viaco, via tungiwile locimãho coku ivaluisa ekemãlo liulume una Ester a laikele oku pasuisa haeye wa litukowaile hati: “Soma yinene.” Eye wa kala veyaye.

² Ester u Yudea, wa kala ufeko umue ukuekolelo okuti, ka sesamẽlele oku kuela Ahasuero ulume una wa kuata ovituwa via litepa levi viaye. * Ahasueru ka kuamẽle ongangu ya Avirahama una wa lekisile umbombe poku pokola kelungulo lia Suku lioku tava kondaka yukãi waye Sara. (Efet. 21:12) Soma ka kũlĩhĩle Yehova, Suku ya Ester, ndaño Ovihandeleko viaye. Ahasuero, wa kũlĩhĩle lika ovihandeleko vio ko Persia muna mua kala ocihandeleko ci pisa ocina Ester a yonguile oku linga. Ocina caco nye? Ocihandeleko caco ca popele okuti, nda omunu umue enda ku soma osimbu ka kovongiwile, o pondiwa. Ester ndaño ka kovongiwile, wa endele kelombe lia soma. Eci Ester a iñila vokati kocitali pocitumãlo cina Soma a ponduile oku u mola, pamue wa simĩle okuti o pondiwa.—Tanga Ester 4:11; 5:1.

³ Momo lie Ester a tavela oku kapa kohele omuenyo waye? Ekolelo liukãi waco li tu longisa nye? Catete, tu kũlĩhĩsi ndomo Ester a linga inakulu yo ko Persia.

4. Ester wa tiamẽlele kepata lipi, kuenda weya oku tekuiwa ndati lepalume liaye Mordekai?

⁴ Ester wa kala osiwe. Ka tua kũlĩhĩle ciwa ulandu wa tiamẽla kolonjali viaye. Ovio vio lukile onduko ya Hadasa, okuti kelimi lio Heveru yi lomboloka ‘uti wolivera,’ u kuete olonẽleho vi yela haivio via posoka. Eci olonjali via Ester via fa, Mordekai okuti umue pokati ka vangandiaye, wo kuatela ohenda. Mordekai wa kala epalume lia Ester, pole eye ukulu. Mordekai wa ambata Ester konjo yaye kuenda wo tata ndomõlaye wukãi.—Est. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Mordekai wa tekula ndati Ester? (b) Ekalo lipi Ester la Mordekai va kuata vo Siusana?

⁵ Mordekai la Ester va kala kumandekua kombala yo ko Persia. Citava okuti, va enda oku sepuiwa omo lietavo kuenda oku pokola kovihandeleko. Pole, Ester wa kakatelele kukamba a kuata lepalume liaye osimbu o longaisa ovina viatiamẽla ku Yehova, Suku yohenda una kosimbu wa popelele afendeli vaye kovitangi okuti, wa ponduile vali oku ci linga. (Ovis. 26:44, 45) Pokati ka Ester la Mordekai, pa kala ukamba wocili.

⁶ Citava okuti Mordekai wa kuatele ocikele cimue konjo ya soma ko Siusana, momo wa tumayala pombundi yelombe kumue lakuenje vakuavo va Soma. (Est. 2:19, 21; 3:3) Ka tua kũlĩhĩle upange Ester a lingaile osimbu a kala oku kula, pole citava okuti, wa enda oku tata epalume liaye loku linga ovopange o konjo, vosanjala muna va kala kesinya liolui lua pita ocipepi lelombe lia soma. Eye pamue wa solaile calua oku enda pocitanda ca kala ko Siusana, pana vakuakuyeveya ulu, loku panga ovikuata viopalata lalume vakuavo vakualomĩlu va enda oku talikila ovitanda viavo. Ester ka simĩle okuti ovina viaco viwa eteke limue wa laikele oku vi tenda ndovina viaño, momo ka kũlĩhĩle eci ca laikele oku iya kovaso.

7. Momo lie Wasiti vo tundisila komangu yaye yunasoma, kuenda nye ca pita noke?

⁷ Eteke limue ko Siusana, omanu va kala oku vangula ovina via pita kelombe lia soma. Osimbu va linga ocipito cinene kuna Ahasuero kuenda alume va kemãla va lia okulia ku pepa loku nyua ovinyu yiwa, soma wa vilikiya nasoma Wasiti, una wa tumalele lakãi vakuavo. Pole, Wasiti ka tavele oku enda. Omo okuti soma wa kutisiwa osõi kuenda wa yeva onyeño, wa pula akuenje vaye ekangiso nasoma Wasiti a sesamẽlele oku tambula. Nye va linga? Nasosoma wa tundisiwa komangu yaye. Akuenje va soma va fetika oku sandiliya kolonepa viosi viofeka afeko vosombo vana va posoka, oco umue pokati kavo a kale o nasoma.—Est. 1:1–2:4.

8. (a) Momo lie pamue Mordekai a kuatela esakalalo osimbu Ester a kala oku kula? (b) Nye o sima catiamẽla koku kapako onumbi Yembimbiliya ya tiamẽla keposo lio ketimba? (Tala Olosapo 31:30.)

⁸ Tu pondola oku sokolola ndomo Mordekai a kala oku vanja vanja ku Ester locisola haeye wa kuata esakalalo lia litenga loku lipeka omo epalume liaye lia kula kuenje, lia linga ufeko umue wa posoka calua. Embimbiliya li popia hati: “Ufeko waco wa posoka kuenda ondambi muẽle.” (Est. 2:7) Embimbiliya li lekisa okuti, eposo lio ketimba ocina cimue ciwa. Pole, omunu wa posoka o sukila oku kuata olondunge kuenda umbombe. Nda omunu ka kuata utate, eposo liaco liu kokela oku likapa kunene kuenda oku lekisa epela okuti ovituwa vimue vĩvi. (Tanga Olosapo 11:22.) O tava hẽ okuti ulandu waco wocili? Anga hẽ eposo Ester a kuata, lio vetiya oku lekisa ovituwa viwa, ale lio nenela epela? Ovina viaco vieya oku limbukiwa noke.

9. (a) Nye ca pita eci akuenje va soma va mola Ester? Momo lie ka ca lelukile oku litepa kuaye la Mordekai? (b) Momo lie Mordekai a ecelela okuti Ester o kueliwa lomunu umue ka fendela Yehova? (Kongelamo okakasia.)

⁹ Akuenje va soma va mola Ester. Kuenje, vo wambata ku Mordekai una wa kala kelombe kesinya liolui. (Est. 2:8) Citava okuti oku liusika ka ca lelukile, momo Ester wa kala ndomõla wa Mordekai. Eye ka yonguile okuti omõlaye o kueliwa lomunu umue okuti ka fendela Yehova, ndaño wa kala soma. Pole, ka ponduile oku tateka ocitangi caco. * Citava okuti Ester wa yevalaila lutate alungulo a Mordekai osimbu ka va litepele. Osimbu a kala oku loña ko Siusana, pamue wa lipula ovina vialua. Nye a lavokaile komuenyo waye?

10, 11. (a) Ekalo liokaliye nda lia vetiya Ester oku linga nye? (b) Mordekai wa lekisa ndati okuti wa sakalalele la Ester?

¹⁰ Omuenyo wa Ester wa pita vepongoloko linene. Eye wa kala pokati ‘kafeko valua’ va nõliwile kolonepa viosi Viuviali wo Persia. Citava okuti ekalo, lelimi kuenda ovituwa viavo, via litepele calua. Afeko vaco va eciwile peka liulume umue o tukuiwa hati, Hegai oco va tatiwe loku posuisiwa vokuenda kunyamo okuti, va wavekiwa ulela welemba liwa. (Est. 2:8, 12) Ekalo liaco nda lia vetiya omunu lomunu pokati kafeko vaco oku sakalala calua leposo, loku kuata omanya kuenda oku lipanda. Omo liovina viaco Ester wa kala ndati?

¹¹ Mordekai eye lika wa sakalalele calua la Ester pokati komanu vosi. Ulandu waco u lekisa okuti, oloneke viosi Mordekai wa enda oku nyula onjo yakãi va soma loku kũlĩhĩsa ndomo Ester a kala. (Est. 2:11) Osimbu olonalavayi vionjo vio sapowaila ovina vimue, citava okuti utima waye we yukile esanju. Momo lie?

12, 13. (a) Ocina cipi omanu va komõhele ku Ester? (b) Momo lie Mordekai a sanjukila poku yeva okuti Ester ka lisituluile hati, u Yudea?

¹² Ester wa komõhisa Hegai kuenje, wo tata lohenda poku wĩha apika epanduvali, kuenda ocitumãlo ca velapo vonjo yakãi. Ulandu waco u popia hati: “Omanu vosi va mola Ester vo sanjukila.” (Est. 2:9, 15) Anga hẽ eposo liaye lio ketimba, olio lia komõhisa omanu vosi? Halioko. Momo Ester wa kuata ocituwa cikuavo okuti, eposo lio ketimba li sule.

¹³ Tu tanga ndoco ulandu waco: ‘Ester ka tukuile omanu vaye pamue epata liaye, omo Mordekai wo handeleka hati: Ku ka tukule epata liove.’ (Est. 2:10) Mordekai wa longisile Ester oku yuvula oku lisitulula hati, u Yudea. Eye wa limbukile okuti, omanu va kala kelombe liuviali wo Persia, va suvukile vakuepata liaye. Mordekai wa sanjukile calua poku kũlĩha okuti, ndaño Ester wa kala ocipãla laye, haimo wa kuata esumbilo lepokolo!

14. Koloneke vilo, amalẽhe va setukula ndati ongangu ya Ester?

¹⁴ Koloneke vilo, amalẽhe va pondolavo oku sanjuisa olonjali viavo, ale vana va kasi oku va tata. Eci amalẽhe va kala pokati komanu vana va kuete ovituwa vĩvi, okuti olonjali viavo vi kasi ocipãla, va sukila oku tamãlala kayonjo poku kakatela kovina via sunguluka. Nda va ci linga, va sanjuisa utima wa Isietu wokilu, ndeci Ester a linga.—Tanga Olosapo 27:11.

15, 16. (a) Ester wa soliwile ndati calua la soma? (b) Momo lie ka ca lelukilile ku Ester oku linga apongoloko komuenyo waye?

¹⁵ Eci epuluvi lia Ester lia pitĩlapo lioku tualiwa ku soma, eye wa tambuile elianjo lioku nõla ovina viosi a yonguile, oco a vokiye eposo liaye. Ester wa lekisa esunguluko omo ka pingile vali ocina cimue, eye wa tambula lika ovina Hegai o wĩha. (Est. 2:15) Pamue wa limbukile okuti, utima wa soma nda ka wa tekelele lika keposo lio ketimba. Umbombe lesunguluko, ovio ovina via kuata esilivilo lia velapo kelombe. Anga hẽ wa lingile eci ciwa?

¹⁶ Ulandu waco u tambulula ndoco: ‘Soma wo sola calua okuti, akãi vosi vakuavo ci sule. Kuenje, wo walisa kutue ekolowa liunasoma oco a kale komangu ya Wasiti.’ (Est. 2:17) Pamue ka ca lelukile oku linga apongoloko aco oku kala onasoma yokaliye, haeye ukãi wosoma yoluali luosi ya kala koloneke viaco! Anga hẽ omangu yaco yo vetiyile oku kuata epela? Ester ka lekisile epela!

17. (a) Kovina vipi Ester a pokola ku isiaye wokatumba? (b) Koloneke vilo momo lie oku kuama ongangu ya Ester ci kuetele esilivilo?

¹⁷ Eye otembo yosi wa pokola ku Mordekai una wa kala isiaye wokatumba. Eye wa kakatelele vuyombeki ku vangandiaye va Yudea. Handi vali, eci Mordekai a limbuka usuanji wa lingiwile woku ponda Ahasuero, Ester wa sapuilako soma lumbombe kuenje, usuanji waco wa tatekiwa. (Est. 2:20-23) Umbombe lepokolo liaye, via lekisile okuti, ekolelo a kuatela Suku ka lia tepulukile. Koloneke vilo, ka va luile va tenda epokolo ndocituwa cimue ci kuete esilivilo. Ovo va tenda esino lusuanji okuti via sunguluka! Pole, omanu va kuete ekolelo liocili, va sole epokolo ndeli lia Ester.

18. (a) Momo lie Mordekai a likalela oku petamẽla Hamana? (Tala etosi pombuelo yemẽla.) (b) Koloneke vilo, alume vamue lakãi vakuekolelo va siata oku kuama ndati ongangu ya Mordekai?

¹⁸ Ulume umue o tukuiwa hati, Hamana, wa tambuile omangu ya velapo kelombe lia Ahasuero. Soma wa nõlele Hamana oku linga epalanga liatete lia soma, haeye ondunguli yaye ya velapo, kuenje wa tambula unene walua vuviali wosi. Noke soma wa handeleka hati, omanu vosi vo petamẽla loku u sivaya. (Est. 3:1-4) Ku Mordekai, ka ca sungulukile oku pokola kocihandeleko caco. Eye wa kũlĩhĩle okuti, o sukila oku pokola ku soma, pole te lika nda ocihandeleko caco ka ci lipatãla lolonumbi via Suku. Ivaluka okuti, Hamana wa kala u “Agagi.” Ulandu owu u lekisa okuti, eye wa tiamẽlele kocitumbulukila ca Agagi, soma ya va Amaleke una wa pondiwile luprofeto Samuele. (1 Sam. 15:33) Va Amaleke va kala olondingaĩvi, haivo va litukowaile vati, ovanyãli va Yehova kuenda va va Isareli. Kuenje, va tambuile eyambulo lia Suku. * (Esin. 25:19) Oco hẽ u Yudea ukuekolelo wa ponduile ndati oku petamẽla u Amaleke? Mordekai lalimue eteke nda a ci linga. Eye wa kakatelele kekolelo liaye. Koloneke vilo, kulivo alume lakãi vakuekolelo va siata oku kapa kohele omuenyo wavo poku kapako onumbi eyi: “Cetu oku pokola ku Suku, komanu hakoko.”—Ovil. 5:29.

19. Nye Hamana a yonguile oku linga, kuenda wa ci linga ndati oco a tavise soma?

¹⁹ Hamana co temisa calua. Pole, ka kuatele lika ocimãho coku sandiliya oku ponda Mordekai. Eye wa yonguile oku kundula epata lia Mordekai! Omo liaco, Hamana wa endele ku soma oku popia lãvi va Yudea. Ndaño ka tukuile olonduko viomanu viavo, eye wa lekisa okuti, kua kala epata limue lĩvi hailio ‘lia li sanduilile pokati kapata akuavo volofeka viosi.’ Handi vali, Hamana wa popia hati, omanu vaco vakuesino omo ka va pokola kovihandeleko via soma, haivo va koka ohele. Eye wa lekisa okuti, o yongola oku eca olombongo vialua vombango ya soma oco a fete omanu va ka kundula va Yudea vosi va kala vuviali. * Kuenje, Ahasuero wa eca onẽla yaye ku Hamana, ci lekisa okuti wa tavele kovisimĩlo viaye.—Est. 3:5-10.

20, 21. (a) Oluiya lua Hamana lua kokela ocitangi cipi va Yudea? (b) Mordekai wa pinga ku Ester oku linga nye?

²⁰ Noke yotembo yimue yitito, olomunga vakuakuendela kotuvalu via tumiwa lonjanga kolonepa viosi viuviali, oco vi tuale esapulo lioku ponda va Yudea. Sokolola ño ndomo omanu va kala eci esapulo Iiaco lia pitĩla ko Yerusalãi, kovisupe via va Yudea noke yoku tiuka kumandekua ko Bavulono, okuti va sakalalele loku tunga olupale luna ka lua kuatele ovimbaka vi va teyuila. Eci va tambula esapulo liaco lĩvi, citava okuti Mordekai wa sokolola akamba vaye va Yudea, kuenda epata liaye lia kala ko Siusana. Mordekai wa tola tola uwalo waye omo liesumuo, kuenje wa lisikĩlila ocikelẽi, wa lisieteka etiko, kuenda wa enda vokati kimbo loku litetela. Pole, Hamana wa tumãla la soma oku nyua, kuenda ka yokokele omo liohali a kala oku talisa va Yudea la vangadiavo va kala ko Siusana.—Tanga Ester 3:12–4:1.

²¹ Mordekai wa kũlĩhĩle okuti, wa sukilile oku linga cimue oco a popele vakuepata liaye. Nye a linga? Ester wa yeva esakalalo lia Mordekai kuenje, wo tumisa uwalo pole Mordekai ka tavele oku lembelekiwa. Citava okuti, vokatembo kamue wa simĩle esunga lieci Suku yaye Yehova a ecelela okuti, Ester o tambuiwa peka liaye okuti wa linga nasoma yombiali ya vakualofeka. Noke Mordekai wa kuata elomboloko liaco. Eye wa tumĩle esapulo limue ku Ester, loku u pinga oku enda ku soma oco o livondele oku teyuila “epata liaye.”—Est. 4:4-8.

22. Momo lie Ester a kuatela usumba eci vo pinga oku enda ku soma? (Tala etosi pombuelo yemẽla.)

²² Eci Ester a yeva esapulo liaco, wa saluka. Momo ekolelo liaye lia setekiwile. Etambululo a eca ku Mordekai lia lekisa okuti, wa kuata usumba. Eye wo wivaluisa ocihandeleko ca eciwile la soma. Momo nda omunu enda ku soma okuti ka kovongiwile, o pondiwa. Una Soma a ilika ohunya yulu eye lika o kala komuenyo. Anga hẽ Ester wa lavokaile oku u linga ohenda, noke yovina via pita la Wasiti, una wa likalele oku enda ku soma eci o vilikiyile? Ester wa sapuila Mordekai hati, pa pitile ale 30 koloneke okuti, ka kovongiwile la soma oco o mole! Omo okuti soma ko vilikiyile, wa simĩle hati, ko yonguile vali. *— Est. 4:9-11.

23. (a) Nye Mordekai a popia oco a pamise ekolelo lia Ester? (b) Momo lie o simĩla okuti tu sukila oku kuama ongangu Mordekai a lekisa?

²³ Mordekai wa tambulula lutõi oco a pamise ekolelo lia Ester. Eye wo sapuila hati, nda ka ci lingile, epopelo lia va Yudea li tunda kumue kuiñi. Anga hẽ Ester wa lavokaile oku popeliwa kelambalalo? Mordekai wa lekisa ekolelo ku Yehova, una ka ecelela okuti, omanu vaye va yambuiwa, haeye ka liwekapo oku tẽlisa ­olohuminyo viaye. (Yeho. 23:14) Noke, Mordekai wa pula Ester hati: ‘Helie wa kũlĩha nda otembo yilo oyo ove wa nõliwila oku linga onasoma yofeka?’ (Est. 4:12-14) Mordekai wa kolelele Suku yaye, Yehova. Anga hẽ, tu kuetevo ekolelo liaco?—Olosap. 3:5, 6.

24. Ester wa lekisa ndati ekolelo kuenda utõi?

²⁴ Epuluvi lia Ester lioku nõla ocina a sukililile oku linga, lia pitĩlilepo. Eye wa pinga ku Mordekai oco a sapuile vakuepata liaye oku liongolola loku likandangiya oku lia oloneke vitatu. Olondaka via sulako viekolelo lutõi waye, via sonehiwila oco vi linge uvangi wovitumbulukila vikuavo, ndomo tu vi tanga ndoco: ‘Nda ndi fa, momo ndi fa muẽle.’ (Est. 4:15-17) Pamue Ester wa likutilila calua vokuenda kuoloneke viaco vitatu okuti, olonjanja vikuavo ci sule. Kuenje, epuluvi liaco lia pitĩlapo. Eye wa walele uwalo waye wa velapo welombe, loku linga cosi oco a sanjuise soma. Noke, wa endele ku soma.

25. Lombolola ovina via pita osimbu Ester a limolehisa kovaso yulume waye?

²⁵ Ndomo ca lomboluiwa kefetikilo liocipama cilo, Ester wa endele kelombe lia soma. Tu pondola oku sokolola esakalalo a kuata poku likutilila. Noke wa iñila kocitali kuna a ponduile oku mola ndomo Ahasuero a tumãla kocalo caye. Citava okuti wa seteka oku vanja ndomo ocipala ca soma ca kala. Nda wa kala oku talamẽla, pamue otembo yaco ya kala ndu okuti yalua enene. Pole oku talamẽla kuaco kua pua, momo ulume waye wo mola. Ahasuero wa lisalukako, pole ocipala caye ka ca temẽle. Noke wo lekisa ohunya yaye yulu!—Est. 5:1, 2.

26. Momo lie Akristão vocili va sukilila oku lekisa utõi ndeci Ester a linga? Kuenda momo lie elinga liaco lia kalela lika efetikilo?

²⁶ Soma wa yonguile oku yevelela Ester. Momo Ester wa kolelele Suku yaye, kuenda wa teyuila omanu vaye, kuenje wa lekisa ongangu yiwa kafendeli vosi va Suku vokuenda kuotembo. Akristão vocili koloneke vilo, va setukulavo ongangu yaye. Yesu wa popia hati, olondonge viaye viocili, vi limbukiwila koku lieca olumue locisola. (Tanga Yoano 13:34, 35.) Oco omunu a lekise ocisola caco, olonjanja vimue o sukila utõi ndowu wa Ester. Pole, upange wa Ester woku teyuila omanu va Suku, wa kala lika kefetikilo. Oco hẽ Ester wa laikele oku tavisa ndati soma nda Hamana, ondunguli yaye yi soliwe, eye wa kala omakuli yaco? Wa tẽla ndati oku kuatisa vakuepata liaye oco va popeliwe? Apulilo ava a ka tambuluiwa vocipama ci kuãimo.