АЙЫЫЛ: Кыдыындан кандыг-даа удурланыышкыннар, үениң байдалы-даа Библияны узуткап шыдаваан. Ынчалза-даа бир айыыл база турган. Чамдык очулдурукчулар болгаш чара бижикчилер Библияның сөзүглелин хажыдарын оралдажып турганнар. Олар боттарының өөредиглерин Библия-биле дүүштүрериниң орнунга, таарыштырарын кызып турганнар. Элээн каш чижектер бо:

• Чүдүүр чер. Б. э. чедир IV—II вектер аразында Самарийжилерниң Беш номун a бижээн улус Хосталыышкын 20:17-де «Гаризимге... Аңаа өргүл салыр бедигээш тудар ужурлуг сен» деп сөстерни немеп каан. Самарийжилер Ыдыктыг Бижилгениң дузазы-биле ынчалдыр Гаризим даанга өргээни чүге тутканын тайылбырлаан.

• Троица дугайында өөредиг. Библияны бижип төндүргенинден бээр 300 чыл четпээнде, Троица өөредииниң бир талалакчызы, 1 Иоанн 5:7-ге «дээрде: Ада, Сөс база Ыдыктыг Сүлде; олар үжелээ бир чаңгыс» — деп сөстерни немеп каан. Бо сөстер чиңгине сөзүглелде таварышпайн турар. Библия эртемдени Брюс Мецгерниң демдеглээни-биле алырга, ол сөстер «VI вектен эгелеп, эрги латин Библияда болгаш [латин дылда] Вульгатаның дүжүрүп бижээн сөзүглелдеринге бо-ла таваржыр апарган».

• Бурганның ады. Иудей бүдүүлүк чорукту эдерип, Библияның хөй очулдурукчулары Бижилгеден Бурганның адын ап кааптарын шиитпирлээн. Олар ооң адын «Бурган», «Дээрги» деп ат-дужаалдар-биле солуп каапкан. Библияда ол сөстерни чүгле Чаяакчыга эвес, а кижилерге, меге чүдүлгениң херекселдеринге болгаш эрликке база хамаарыштырган (Иоанн 10:34, 35; 1 Коринфичилерге 8:5, 6; 2 Коринфичилерге 4:4) b.

БИБЛИЯ КАНЧААР КАДАГАЛАТТЫНГАНЫЛ? Бирээде, Библияның чара бижикчилериниң аразында ажылын эки билир, хынамчалыг кылып чораан улус эвээш эвес турган. Чижээ, масореттер Еврей Бижилгелерни б. э. VI—X вектерде дүжүрүп бижип турганнар. Амгы үеде оларның ажылы масорет сөзүглел кылдыр билдингир. Частырыг кылбас дээш, олар шупту сөстерни болгаш үжүктерни четчелеп, санап турганнар. Сөзүглелди хоолгалап турган үезинде частырыг эрттирипкен деп каразыыр болза, саазын кыдыынга албан демдеглээр турган. Масореттер библейжи сөзүглелди өскертирин диттикпес турган. Семит лингвистиканың болгаш библейжи филологияның профессору Моше Гошен-Готтштайн мынча деп бижээн: «[Ол бурунгу чаңчылды] өжегерээн сагывас чорук масореттерге эң-не аар-берге кем-херек үүлгедии турган ийик».

Ийиде, бистиң үевиске чедир кадагалаттынган хөй санныг дүрүг номнар кире берген частырыгларны тодарадырынга дузалаан. Чижээ, чүс-чүс чылдар дургузунда священниктер боттарында бар латин очулгаларны Библияның ылап шын сөзүглели деп өөредип чораан. Ынчалдыр олар 1 Иоанн 5:7-де кырында чугаалаан сөстерни кара туразында немээннер. Ол частырыг англи дылда Яков хаанның Библиязы деп билдингир очулгазында безин бар болган! Ынчалза-даа өске бижиктер тыптып кээрге, чүү билдине берген? Брюс Мецгер: «[1 Иоанн 5:7-де] үзүндү, латин дылдан аңгыда, өске (сирий, копт, армян, эфиоп, араб, славян) бурунгу очулгаларының кайызында-даа чок» — деп бижээн. Түңнелинде эде көрдүнген Яков хаанның Библиязындан база өске-даа очулгалардан ол үзүндүнү ап каапкан. Амгы үениң орус дылче Библияның хөй очулгаларында ол үзүндү база таварышпайн турар.

Библейжи сөзүглелдиң ылап шынныын бурунгу дүрүг номнар канчаар херечилеп турар? 1947 чылда Өлүг далайдан дүрүг номнар тывылган соонда, оларны Библия эртемденнери муң чыл бурунгаар бижээн еврей масорет сөзүглел-биле деңнээр аргалыг апарган. Өлүг далайның дүрүг номнарының редактор бөлүүнүң кежигүнү мынча дээн: «Еврей бижикчилер муң ажыг чыл дургузунда библейжи сөзүглелдиң утказын бичии-даа хажытпайн, ылап шын дамчытканын чаңгыс дүрүг ном безин маргыш чокка бадыткап турар».

Дублинде (Ирландия) Честер Битти аттыг библиотеказында Христиан Грек Бижилгелериниң (Чаа Чагыг-керээниң) барык шупту номнарының чыынды папирустарын шыгжап каан. Ында б. э. II-ги вектиң дүрүг номнары база бар. Олар, Библия бижиттинген соонда, 100 борбак чыл эрткенде бижээн. Бир библейжи справочникте мынча дээн: «Ол папирустар сөзүглелдиң онзагай талаларын биске ажыдып турарындан аңгыда, библейжи сөзүглелдиң кайы хире хажык чокка, ылап шын кылдыр дамчытканын бадыткап турар» (The Anchor Bible Dictionary).

ТҮҢНЕЛИНДЕ: Библияны хөй катап дүжүрүп бижээни харын-даа эки болган, чүге дизе аңаа бүзүрээр чылдагааннарывыс оон-даа көвүдээн. Христиан Грек Бижилгелер дугайында британ эртемден Фредерик Кеньон: «Чаңгыс-даа бурунгу номнуң ол хире хөй бүзүрелдиг эрте-бурунгу сөзүглел-бадыткалдары чок. Ыдыктыг Бижилгелер бистиң хүннеривиске чедир утказы хажыттынмайн четкен деп факты-биле чаңгыс-даа шынчы эртемден чөпшээрешпейн барып шыдавас» — деп бижээн. Еврей Бижилгелерге хамаарыштыр эртемден Уильям Хенри Грин мынчаар демдеглээн: «Бурунгу үениң өске кандыг-даа чогаалы шак ынчаар ылап шынныы-биле дамчыттынмаан деп бүзүрелдии-биле чугаалап болур».