Mboniwoni ya ŵanalume ŵanayi awo ŵakwera pa mahachi yingawoneka nga njakofya, kweni ndimo viliri yayi. Chifukwa wuli? Chifukwa ntchakuti Baibolo kweniso ivyo vikuchitika mazuŵa ghano vikutovwira kumanya ivyo mboniwoni iyi yikung’anamura. Nangauli vikuwoneka nga kuti awo ŵakwera pa mahachi ndiwo ŵakwambiska masuzgo, kweni nkhani iyi njakukondweskaso kwa imwe na banja linu. Munthowa wuli? Chakwamba, tiyeni tiwone ivyo mwanalume waliyose wakwimira.

Mboniwoni iyi yikwamba na mazgu ghakuti: “Nkhalaŵiska na kuwona hachi lituŵa. Uyo wakakhalapo wakaŵa na uta. Wakapika mphumphu, ndipo wakaluta kukathereska na kumalizga kuthereska kwake.”—Chivumbuzi 6:2.

Kasi ni njani uyo wali pa hachi lituŵa? Buku lenelili la Chivumbuzi likuti munthu uyu ni “Mazgu gha Chiuta.” (Chivumbuzi 19:11-13) Yesu Khristu ndiyo ni Mazgu chifukwa ndiyo ni muyowoyeri wa Chiuta. (Yohane 1:1, 14) Yesu wakuchemekaso kuti ni “Themba la mathemba na Fumu ya mafumu” kweniso “Wakugomezgeka na Waunenesko.” (Chivumbuzi 19:16) Nadi, iyo wali na mazaza pakuŵa themba lankhongono, ndipo wakutemwera chara nesi kugwiliskira ntchito uheni nkhongono zake. Ndipouli, pali mafumbo.

Kasi ni njani wali kumupa Yesu mazaza ghakuthereska? (Chivumbuzi 6:2) Mu mboniwoni, ntchimi Daniyeli yikawona Mesiya uyo wakaŵa “nga ni mwana wa munthu,” wakupika “muwuso, ntchindi, na ufumu” kufuma kwa “Mulara Wamwaka,” Yehova Chiuta. * (Daniyeli 7:13, 14) Ntheura Chiuta wankhongono zose ndiyo wali kumupa Yesu nkhongono na wenelero wakuwusa na kupeleka cheruzgo. Kanandi chinthu chituŵa mu Malemba chikwimira urunji. Ntheura ntchakwenelera nadi kuti hachi lituŵa limire nkhondo yaurunji iyo wakurwa ni Mwana wa Chiuta.—Chivumbuzi 3:4; 7:9, 13, 14.

Kasi mphawuli apo ŵanalume aŵa ŵakakwelera mahachi ghawo? Yesu wakakwera pa hachi lake wakati wapika mphumphu. (Chivumbuzi 6:2) Kasi ŵakamuvwalika pawuli mphumphu ya uthemba kuchanya? Kasi wakavwalikika wati waluta kuchanya? Yayi. Baibolo likuti Yesu wakati wafika kuchanya, wakalindilira dankha. (Ŵahebere 10:12, 13) Yesu wakaphalira ŵalondezgi ŵake umo ŵazamumanyira kuti wamba kuwusa kuchanya. Iyo wakati para wazakamba kuwusa, vinthu vizamufika paheni chomene pa charu chapasi. Wakati kuzamuŵa nkhondo, njara, na nthenda zakwambukira. (Mateyu 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Mu 1914, Nkhondo Yakwamba ya Charu Chose yati yambika, vikamanyikwa kuti ŵanthu ŵamba kukhala mu nyengo zapadera na zakusuzga izo Baibolo likuti “mazuŵa ghaumaliro.”—2 Timote 3:1-5.

Chifukwa wuli vinthu vyafika paheni nthena uku Yesu wakamba kuwusa mu 1914? Chifukwa ntchakuti pa nyengo iyi Yesu wakamba kuwusa kuchanya, pa charu chapasi yayi. Ntheura kukawuka nkhondo kuchanya, Themba liphya Yesu uyoso ni Mikayeli likaponya Satana na viŵanda vyake pa charu chapasi. (Chivumbuzi 12:7-9, 12) Kufuma waka pa nyengo yira, Satana ni mukali chomene pakumanya kuti wali na nyengo yifupi. Ntheura sonosono apa, khumbo la Chiuta lifiskikenge ndipo Satana waparanyikenge. (Mateyu 6:10) Tiyeni tiwone umo ŵanalume ŵatatu awo ŵakwera pa mahachi ŵakutovwilira kumanya nadi kuti tikukhala mu “mazuŵa ghaumaliro.” Mwakupambana na mwanalume wakwamba uyo wakwimira Yesu, ŵanalume ŵatatu aŵa ŵakwimira waka ivyo vikuchitika pa charu chapasi.

Baibolo likuti: “Ndipo hachi linyake likiza. Hachi ili likaŵa liswesi. Uyo wakakhalapo wakazomerezgeka kuwuskapo mtende pa charu chapasi kuti ŵanthu ŵakomanenge. Ndipo wakapika lupanga lukuru.”—Chivumbuzi 6:4.

Uyo wakwera hachi ili wakwimira nkhondo. Lemba ili likuti uyo wakakhalapo wakuwuskapo mtende pa charu chose chapasi. Ndivyo vikachitika mu 1914. Kakaŵa kakwamba kuti pa charu chose chapasi pachitike nkhondo. Pakachitikaso Nkhondo Yachiŵiri ya Charu Chose iyo yikanangaso vinthu vinandi chomene. Ŵanthu ŵanyake ŵakuti kufuma waka mu 1914 ŵanthu ŵakujumpha 100 miliyoni ŵafwa chifukwa cha nkhondo, ndipo ŵanyake ŵanandi ŵali kupendera.

Pa nkhani ya nkhondo, kasi pali ukaboni wuli wakuti tili nadi mu mazuŵa ghaumaliro? Sono vinthu vyafika paheni chomene. Mwachiyelezgero, kuli vilwero vya nkhondo ivyo vingaphyera ŵanthu wose pa charu chapasi mu nyengo yichoko waka. Ndipo ivi vindachitikepo kufuma apo charu chili kulengekera. Ndipo wupu wa United Nations wakatondeka kuyimiska uyo wakwera pa hachi liswesi.

Baibolo likuti: “Nkhalaŵiska na kuwona hachi lifipa. Uyo wakakhalapo wakaŵa na sikelo mu woko lake. Nkhapulika mazgu nga ni para ghakufuma pakati pa vyamoyo vinayi ghakati: ‘Kilo limoza la tirigu mtengo wake ni dinari limoza, ndipo makilo ghatatu gha balere mtengo wake ni dinari limoza, ndipo lekani kunanga mafuta gha olive na vinyo.’”—Chivumbuzi 6:5, 6.

Uyo wakwera pa hachi ili wakwimira njara. Lemba ili likulongora umo vinthu vyadulira mwakuti mu nyengo ya ŵapositole kilo limoza la tirigu mtengo wake ukaŵa dinari limoza ilo likaŵa malipiro gha zuŵa limoza. (Mateyu 20:2) Kweniso na dinari limoza ŵakaguranga makilogiramu ghatatu gha balere icho chikaŵa chakurya chapasi kuyelezgera na tirigu. Chakurya ichi banja likuru lingaryapo kanandi yayi. Lekani mazuŵa ghano napo ŵanthu ŵakuchenjezgeka kuti ŵapwelelerenge chomene chakurya nga umo kale ŵanthu ŵakapweleleranga mafuta gha olive na vinyo.

Kasi pali ukaboni wakuti kufuma waka mu 1914 uyo wakwera hachi lifipa wasuzga chomene? Enya. Ŵanthu pafupifupi 70 miliyoni wafwa na njara mu vyaka vya m’ma 1900. Lipoti linyake likati: “Mu 2012-2014 ŵanthu pafupifupi 805 miliyoni ŵakalwara matenda agho ghakwiza chifukwa cha kusoŵa chakurya.” Ndipo lipoti linyakeso likati: “Chaka chilichose njara yikukoma ŵanthu ŵanandi chomene kuluska unandi wa ŵanthu wose awo ŵakufwa na Ezi, maleriya na TB.” Nangauli ŵanthu ŵayezga kuti ŵamazge njara, kweni uyo wakwera pa hachi lifipa wakukoleka cha.

Baibolo likuti: “Nkhalaŵiska na kuwona hachi lituwulufu. Uyo wakakhalapo wakaŵa na zina lakuti Nyifwa. Ndipo Dindi likamulondezganga pafupi. Iwo ŵakapika mazaza pa chigaŵa chachinayi cha charu chapasi kuti ŵakome na lupanga lutali, njara, nthenda yakofya, na vikoko vya charu chapasi.”—Chivumbuzi 6:8.

Uyo wakwera pa hachi ili wakwimira nyifwa iyo yikuchitika chifukwa cha nthenda zakwambukira na vinyake. Pamasinda pa chaka cha 1914, chikhoso chakuchemeka Spanish flu chikakoma ŵanthu mamiliyoni ghanandi ku Spain. Ŵanthu ŵakukwana 500 miliyoni ŵakalwara nthenda iyi, ndipo pa ŵanthu ŵatatu, yumoza ndiyo wakachiranga.

Ntchikhoso cha ku Spain pera yayi icho chikakoma ŵanthu ŵanandi. Lipoti linyake likuti ŵanthu mamiliyoni ghanandi ŵali kufwaso na nthenda ya nthomba [smallpox] mu m’ma 1900. Mazuŵa ghano napo, ŵanthu mamiliyoni ghanandi ŵakufwa na Ezi, maleriya na TB nangauli sayansi yaluta panthazi pa nkhani ya vyamankhwala.

Kweniso ŵanthu ŵanandi ŵachali kufwa chifukwa cha nkhondo, njara na nthenda zinyake. Nyifwa yichali kuyora ŵanthu ŵanandi chomene ndipo ŵanyake ŵalije chilindizga.

Sonosono apa, masuzgo ghose ghamalenge. Kumbukani kuti Yesu ‘wakathereska’ Satana mu 1914 na kumuponya pa charu chapasi, kweni wandamalizge kuthereska ŵalwani ŵake. (Chivumbuzi 6:2; 12:9, 12) Sonosono apa, pa Haramagedoni, Yesu waparanyenge charu cha Satana na ŵanthu wose awo ŵali ku chigaŵa chake. (Chivumbuzi 20:1-3) Yesu wafumiskengepo ŵanalume ŵatatu awo ŵakwera pa mahachi na kunozgaso vinthu pa charu chapasi. Kasi wazamuchita wuli? Wonani ivyo Baibolo likutilayizga.

Nkhondo yizamuŵakoso chara ndipo kuzamuŵa mtende. Baibolo likuti: “Wakulekeska nkhondo pa charu chose chapasi. Wakuphyora uta na kuswa mkondo.” (Salimo 46:9) Wose awo mbakuzika ndipo ŵakutemwa mtende “ŵazamuhara charu chapasi, ŵazamukondwa chomene na mtende ukuru.”—Salimo 37:11.

Njara yizamumara ndipo kuzamuŵa vyakurya vinandi. Baibolo likutilayizga kuti: “Muzamuŵa vyakurya vinandi mu charu.Vizamuŵa na pachanya pa mapiri.”—Salimo 72:16.

Nyifwa yizamumara ndipo ŵanthu ŵazamukhala kwamuyirayira. Chiuta wakutilayizga kuti: “Wazamufyura masozi ghose ku maso ghawo, ndipo nyifwa yizamuŵakoso yayi. Kuzamuŵavya kutengera panji kulira, kutampha nesi vyakuŵinya.”—Chivumbuzi 21:4.

Ivyo Yesu wakachita apo wakaŵa pa charu chapasi vikalongora umo vinthu vizamuŵira munthazi para wazakamba kuwusa pa charu chapasi. Iyo wakaŵa wamtende, wakalyeska ŵanthu mwaminthondwe, kuchizga ŵalwari na kuwuska ŵakufwa.—Mateyu 12:15; 14:19-21; 26:52; Yohane 11:43, 44.

Ŵakaboni ŵa Yehova ŵangamovwirani kumanya ivyo mungachita kuti muzakapone para ŵanalume awo ŵakwera pa mahachi ŵafumiskikapo. Kasi mungatemwa kuti mumanye vinandi?