1. Kasi ntchivichi chikachitika mu 66 C.E? (Wonani chithuzithuzi chakwamba.)

GHANAGHANIRANI ivyo vikachitika mu Yerusalemu mu 66 C.E. Chakwamba, mulara wa boma la Ŵaroma wakiba matalente 17 mu tempile. Ŵayuda ŵakakwiya na kwamba kukoma ŵasilikari ŵa Ŵaroma. Ŵakakana kuŵaso pasi pa Ŵaroma. Mwaluŵiro Ŵaroma nawo ŵakachitapo kanthu. Pakati pajumpha myezi yitatu, ŵakatumizga ŵasilikari 30,000, awo ŵakalongozgeka na kazembe wa ku Siriya, Cestius Gallus. Ŵasilikari aŵa ŵakafika mu mizi yinyake yakuwaro kwa Yerusalemu, ndipo Ŵayuda ŵakamba kuchimbilira mu mpanda uwo ukazingilizga tempile. Ŵaroma ŵakamba kugumura mpanda wa tempile. Ŵanthu wose mu Yerusalemu ŵakamba kopa. Kasi imwe mukate muchitenge wuli?

2. Kasi Ŵakhristu ŵakeneranga kuchita vichi kuti ŵapone? Kasi ŵakafumamo wuli mu Yerusalemu?

² Panji pa nyengo iyi mukate mukumbukenge mazgu gha Yesu agho Luka wakalemba. Mazgu agha ghakuti: “Para mukuwona Yerusalemu wakuzingilizgika na ŵankhondo, penepapo  manyani kuti kupasuka kwake kwaneng’enera.” (Luka 21:20) Yesu wakayowoyaso kuti: ‘Awo ŵali mu Yudeya ŵambe kuchimbilira ku mapiri, ndipo awo ŵali mukati mwake ŵafumemo, ndipo awo ŵali mu malo gha mukaya ŵaleke kunjiramo.’ (Luka 21:21) Kweni kasi Ŵakhristu ŵakafuma wuli mu Yerusalemu uku ŵasilikari ŵakazingilizga msumba wose? Mwamabuchi ŵasilikari ŵa Ŵaroma ŵakawelera. Ŵakafiska mazgu ghakuti mazuŵa agho ‘ghazamudumulizgika.’ (Mat. 24:22) Apa mwaŵi ukasangika kuti ŵasambiri ŵapulikire chenjezgo la Yesu. Ŵakhristu ŵakugomezgeka ŵa mu Yerusalemu na mizi yapafupi ŵakachimbilira ku mapiri ghakusirya kwa Mlonga wa Yorodani. * Ndipo mu 70 C.E., gulu linyake la ŵasilikari ŵa Ŵaroma likizaso na kotcha msumba wa Yerusalemu. Kweni Ŵakhristu ŵakugomezgeka ŵakapona chifukwa chakuti ŵakapulikira ulongozgi wa Yesu.

3. Kasi ntchivichi chichitikenge sonosono apa, ndipo mu nkhani iyi tisambirenge vichi?

³ Vinthu vyanthena ivi ndivyo vichitikenge sonosono. Yesu wakachenjezga Ŵakhristu ŵakwambilira kuti Yerusalemu waparanyikenge. Wakayowoyaso kuti ivyo vizamuchitika pa kuparanyika kwa Yerusalemu ndivyo vizamuchitikaso panyengo ya “suzgo yikuru.” (Mat. 24:3, 21, 29) Kweni chakukondweska ntchakuti “mzinda ukuru” wa ŵanthu pa charu chose uzamupona pharanyiko likuru ili. (Ŵazgani Uvumbuzi 7:9, 13, 14.) Kasi Baibolo likuti vizamwenda wuli? Mu nkhani iyi tisambirenge ivyo vizamuchitika pa suzgo yikuru. Kuti tizakapone, tikwenera kumanya ivyo vizamuchitika.

4. Kasi suzgo yikuru yizamwamba wuli?

⁴ Kasi suzgo yikuru yizamwamba wuli? Buku la Uvumbuzi likulongosora kuti suzgo yikuru yizamwamba na kuparanyika kwa “Babuloni Mukuru.” (Uvu. 17:5-7) Baibolo likuyaniska chisopa chautesi na hule. Ŵaliska ŵa visopa ŵakuchita uzaghali na ŵalongozgi ŵa charu chiheni ichi. M’malo mwa kovwira Yesu na kukhozgera Ufumu wake, iwo ŵakovwira ŵalongozgi ŵa charu na kutimbanizgira dala fundo za mu Baibolo kuti nawo ŵachitengeko ndyali. Ŵanthu aŵa ŵakupambana chomene na ŵakuphakazgika awo Baibolo likuŵayaniska na mwali wambura kumanya mwanalume. (2 Kor. 11:2; Yak. 1:27; Uvu. 14:4) Kasi ni njani uyo wazamuparanya visopa vyautesi ivyo vili nga ni hule? Yehova Chiuta wazamugwiliskira ntchito maboma ghose agho ghakukolerana na wupu wa United Nations. Mu Baibolo, maboma agha ni “masengwe khumi” gha “chikoko chiswesi,” icho chikwimira wupu wa United Nations.—Ŵazgani Uvumbuzi 17:3, 16-18.

5, 6. Kasi ŵanthu wose awo ŵali mu chisopa chautesi ŵazamufwa apo Babuloni Mukuru wazamuparanyika? Longosorani.

⁵ Kasi fundo iyi yikung’anamura kuti ŵanthu wose awo ŵali mu chisopa chautesi ŵazamufwa apo Babuloni Mukuru wazamuparanyika? Yayi. Yehova wakatuma ntchimi Zekariya kuti yilembe ivyo ŵanyake awo ŵali mu chisopa ŵazamuchita panyengo iyo. Ŵazamuyowoya kuti: ‘Ine kuti nili ntchimi chara, nili mulimi wa munda; chifukwa munda ukaŵa chuma chane kwamba ku wanichi wane. Ndipo usange yumoza wakumufumba, kasi mabamba agha gha pa muwongo ngavichi? Tiwazgore kuti, mabamba agho nkhagwaziwa mu nyumba ya ŵanase ŵane.’ (Zek. 13:4-6) Fundo iyi yikulongora kuti nanga mbaliska ŵazamukana matchalitchi ghawo.

⁶ Kasi ŵanthu ŵa Chiuta vizamuŵamalira wuli? Yesu wakati: ‘Nakuti, kwambura  kuti mazuŵa agho ghadumulizgike, palije munthu uyo wangazakaponoskeka; kweni chifukwa cha ŵakusoleka, mazuŵa agho ghadumulizgikenge.’ (Mat. 24:22) Nga umo tawonera kale, mu 66 C.E. mazuŵa ghakadumulizgika. Ichi chikapeleka m’pata ku “ŵakusoleka” panji kuti Ŵakhristu ŵakuphakazgika kuti ŵachimbire mu Yerusalemu na mu mizi yapafupi. Chigaŵa chakwamba cha suzgo yikuru iyo yikwiza nacho ‘chizamudumulizgika’ chifukwa cha “ŵakusoleka.” “Masengwe khumi” gha ŵandyali, ghazamuzomerezgeka yayi kumara ŵanthu ŵa Chiuta. Ntheura suzgo yikuru yizamudumulizgika dankha.

7, 8. Kasi tikwenera kuzakachita vichi para suzgo yikuru yadumulizgika? Kasi ŵanthu ŵa Chiuta ŵazamupambana wuli na ŵanthu wose?

⁷ Kasi chizamuchitika ntchivichi para visopa vyautesi vyaparanyika waka? Iyi yizamuŵa nyengo yakuti tilongore uko mtima withu wuli. Ŵanthu ŵanandi ŵazamuchimbilira ku mawupu gha ŵanthu agho Baibolo likughayaniska na “mapiri na majalawe.” (Uvu. 6:15-17) Kweni ŵanthu ŵa Chiuta ŵazamulaŵiska kwa Yehova kuti waŵavikilire. Ŵasilikari ŵa Ŵaroma ŵakati ŵawelera dankha, yikaŵa nyengo yakuti Ŵayuda ŵazgoke Ŵakhristu yayi. Kweni yikaŵa nyengo yakuti awo ŵakaŵa Ŵakhristu kale ŵapulikire ulongozgi wa Yesu. Ivi ndivyo vizamuchitikaso. Pa kanyengo ako suzgo yikuru yizamudumulizgikira, tingalindizganga kuti ŵanthu ŵazamuthilimukira ku gulu la Yehova yayi. Kweni yizamuŵa nyengo yakuti ise tilongore kuti tikutemwa Yehova na kovwira ŵabali ŵa Khristu.—Mat. 25:34-40.

⁸ Nangauli tikumanya makora yayi ivyo vizamuchitika pa nyengo yakuyezgeka iyi, kweni tizamukhumbikwira kujinora vinthu vinyake. Ŵakhristu ŵakwambilira awo ŵakapona, ŵakaleka katundu wawo na kuzizipizga masuzgo ghanyake. (Mrk. 13:15-18) Kasi nase tizamuzomera kusida katundu withu mwakuti tilutilire kugomezgeka kwa Chiuta? Kasi tizamuchita chilichose icho Yehova wakukhumba kuti tilongore kuti ndise ŵakugomezgeka kwa iyo? Manyani kuti: Pa nyengo iyo, ndise pera tizamulutilira kusopa Chiuta visuzge viti wuli, nga umo wakachitira Daniyeli.—Dan. 6:10, 11.

9, 10. (a) Kasi pa nyengo ya suzgo yikuru Ŵakhristu ŵazamupharazga uthenga wuli? (b) Kasi ŵalwani ŵa ŵanthu ŵa Chiuta ŵazamuchita wuli?

⁹ Iyi yizamuŵa nyengo yakuti tipharazge “makani ghawemi gha Ufumu” yayi. Nyengo yakupharazgira makani ghawemi yizamuŵa kuti yajumpha. “Umaliro” uzamuŵa kuti wiza. (Mat. 24:14) Ŵanthu ŵa Chiuta ŵakwenera kuti ŵazamupharazganga waka uthenga wa cheruzgo. Panji unyake mwa uthenga uwo tizamupharazga uzamuŵa wakuti charu cha Satana chakhala pachoko kuparanyikirathu. Baibolo likuyaniska uthenga uwu na chivula chikuru chamalibwe. Likuti: ‘Matalala ghakuru, libwe lililose la uzito pafupifupi talente, ghakakhilira pa ŵanthu kufuma kuchanya, kweni ŵanthu ŵakayuyura Chiuta chifukwa cha chilengo cha matalala, pakuti ukuru wa chilengo chake ukaŵa wachilendo.’—Uvu. 16:21.

¹⁰ Ŵalwani ŵithu ŵazamukondwa yayi. Yehova wakaphalira Ezekiyeli kuti walembe ivyo wazamuchita Gogi wa charu cha Magogi uyo wakwimira vyaru ivyo vizamukolerana pakwimikana na ŵanthu ŵa Chiuta. Wakalemba kuti: “Ichi ndicho Fumu Yikuru Yehova yayowoya: ‘Mu zuŵa ilo maghanoghano ghazamwiza mu mtima wako, ndipo uzamughanaghana kuchita chiŵembu. Uzamuyowoya kuti: “Niwukirenge charu cha mizi yambura kuvikilirika. Nizenge na kuwukira ŵanthu awo ŵakukhala mwakufwasa, kwambura chakutimbanizga, wose awo  ŵakukhala mu mizi yambura kuvikilirika na malinga, mphingilizgo, panji vipata.” Chilato chako ntchakuti ukaphange na kupoka, kukawukira malo ghakupasuka agho sono mukukhala ŵanthu ndiposo ŵanthu awo ŵakawunjikika kufuma mu ŵamitundu, ŵeneawo ŵakuwunjika vyuma na katundu, awo ŵakukhala pakati pa charu chapasi.’” (Ezek. 38:10-12, nwt) Ŵanthu ŵa Chiuta ŵazamuŵa ŵakupambana na ŵanthu wose, ŵazamuŵa nga ŵali “pakati pa charu chapasi.” Ntheura Gogi chizamumuŵinya chomene. Wazamukhumba kuwukira ŵakuphakazgika ŵa Yehova na mberere zinyake.

11. (a) Kasi pa nyengo ya suzgo yikuru vinthu vizamuchitika mu ndondomeko wuli? (b) Kasi ŵanthu ŵazamuchita wuli para ŵawona vimanyikwiro kuchanya?

¹¹ Apo tikudumbiskana ivyo vizamuchitika para Gogi wawukira ŵanthu ŵa Chiuta, tikwenera kukumbuka kuti Baibolo lindayowoye ndondomeko yose ya umo vinthu vizamuchitikira. Vinthu vinyake vikwenera kuti vizamuchitikira nyengo yimoza. Yesu wakayowoya uchimi uwo ukuyowoya ivyo vizamuchitika kuumaliro wa mgonezi. Wakati: “Kuzamuŵa vimanyikwiro mu dazi na mwezi na nyenyezi, ndipo pa charu chapasi kukomwa kwa mitundu, pakusoŵa chakuchita chifukwa cha kupoma kwa nyanja na kuŵinduka kwake, apo ŵanthu ŵazamupuzuka chifukwa cha wofi na kulindilira vinthu ivyo vikwiza pa charu; pakuti nkhongono za kuchanya zizamusunkhunyika. Ndipo penepapo ŵazamuwona Mwana wa munthu wakwiza mu bingu pamoza na nkhongono na uchindami ukuru.” (Luka 21:25-27; Ŵazgani Mariko 13:24-26.) Kasi kuchanya kuzamuchitika nadi vimanyikwiro kweniso vinthu vyakofya? Tikumanya yayi. Kweni mulimose umo vizamuŵira, ŵalwani ŵa Chiuta ŵazamopa chomene para vinthu ivi vikuchitika.

12, 13. (a) Kasi Yesu wazamuchita vichi para wiza mu “nkhongono na uchindami ukuru”? (b) Kasi ŵateŵeti ŵa Chiuta ŵazamuchita wuli?

¹² Kasi Yesu wazamuchita vichi para wiza mu “nkhongono na uchindami ukuru”? Wazamutumbika awo mbakugomezgeka na kulanga awo mbambura kugomezgeka. (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30) Mu buku la Mateyu, Yesu wakayowoya ntharika ya mberere na mbuzi kuti walongore umo vizamuŵira. Wakati: ‘Para Mwana wa munthu wakwiza mu uchindami wake, na ŵangelo wose pamoza nayo, penepapo wazamukhala pa chizumbe chake chauchindami. Ndipo mitundu yose yizamuwungana panthazi pake, ndipo iyo wazamupatura ŵanthu, yumoza ku munyake, nga ni umo muliska wakupatulira mberere ku mbuzi. Ndipo wazamuŵika mberere ku woko lake lamalyero, kweni mbuzi ku lamazere.’ (Mat. 25:31-33) Kasi mberere na mbuzi zizamweruzgika wuli? Ntharika iyi yikulongora kuti mbuzi zizamukomeka kweni mberere zizamupokera umoyo wamuyirayira.—Mat. 25:46.

¹³ Kasi mbuzi zizamuchita wuli para zazakamanya kuti zikulindilira ‘kudumulika muyirayira’? ‘Zizamujipamantha chifukwa’ cha chitima. (Mat. 24:30) Kweni kasi ŵabali ŵa Khristu na mberere zinyake ŵazamuchita wuli pa nyengo iyi? Ŵazamugomezga chomene Yehova Chiuta na Mwana wake Yesu Khristu ndipo ŵazamupulikira ulongozgi wa Yesu wakuti: ‘Apo vinthu ivi vikwamba kuchitika, yimilirani na kwinuska mitu yinu, chifukwa kuwombokwa kwinu kukusendelera.’ (Luka 21:28) Ise tizamufipa mtima yayi, kweni tizamuŵa na chigomezgo chose kuti tiponenge.

14, 15. Kasi ntchivichi chizamuchitika para Gogi wazakamba kuwukira ŵanthu ŵa Chiuta?

¹⁴ Kasi chizamuchitika ntchivichi para  Gogi wa charu cha Magogi wazakamba kuwukira ŵanthu ŵa Chiuta? Mateyu na Mariko wose ŵakalemba vyakuyana waka. Ŵakati: ‘[Mwana wa munthu] wazamutuma ŵangelo ndipo ŵazamuwunganya pamoza ŵakusoleka ŵake, kufuma ku mphepo zinayi, kufuma ku mphelerekezgo ya charu chapasi m’paka ku mphelerekezgo ya kuchanya.’ (Mrk. 13:27; Mat. 24:31) Iyi ni nyengo iyo ŵakuphakazgika ŵazamwamba kuwunganyika yayi nesi kudinda ŵakuphakazgika awo ŵachali pa charu chapasi chidindo chaumaliro. (Mat. 13:37, 38) Ŵakuphakazgika awo ŵachali pa charu chapasi ŵazamudindika chidindo chaumaliro pambere suzgo yikuru yindambe. (Uvu. 7:1-4) Kasi mazgu ghakuti kuwunganya agho Yesu wakayowoya apa ghakung’anamurachi? Pa nyengo iyi ŵakukhalapo ŵa 144,000 ŵazamupokera njombe yawo kuchanya. (1 Tes. 4:15-17; Uvu. 14:1) Ivi vizamuchitika pamanyuma pakuti Gogi wa charu cha Magogi wamba waka kuwukira ŵanthu ŵa Chiuta. (Ezek. 38:11) Mazgu gha Yesu ghazamufiskika ghakuti: “Pa nyengo iyo, ŵarunji ŵazamuŵala ngwee nga ni dazi mu Ufumu wa Ŵawiskewo.”—Mat. 13:43. *

¹⁵ Kasi fundo iyi yikung’anamura kuti ŵakuphakazgika ŵazamutolekera kuchanya na thupi la nyama? Visopa vinandi vikugomezga kuti Ŵakhristu ŵazamutolekera kuchanya uku ŵali na thupi la nyama. Pamasinda Yesu wazamwiza kuzakawusa charu ndipo ŵanthu wose ŵazamumuwona. Kweni Baibolo likuti “chimanyikwiro cha Mwana wa munthu” chizamuwoneka kuchanya ndipo Yesu wazamwiza “pa mabingu gha kuchanya.” (Mat. 24:30) Mazgu agha ghakulongora kuti Yesu tizamumuwona na maso yayi. Pakuti “thupi na ndopa  vingahalira chara ufumu wa Chiuta,” awo ŵazamutolekera kuchanya ‘ŵazamuzgoreka mu kanyengo kachoko, mu kuphayira kwa jiso, mu kulira kwa mbata yaumaliro.’ * (Ŵazgani 1 Ŵakorinte 15:50-53.) Ntheura ŵakuphakazgika ŵazamutolekera kuchanya na thupi la nyama yayi. Fundo njakuti ŵakuphakazgika awo ŵachali pano pasi ŵazamuwunganyika mu kanyengo kachoko.

16, 17. Kasi chizamuchitika ntchivichi pambere nthengwa ya Mwanamberere yindachitike?

¹⁶ Para ŵakuphakazgika wose ŵaluta kuchanya, chiphikiro cha nthengwa ya Mwanamberere chamwamba kunozgeka. (Uvu. 19:9) Kweni pambere chiphikiro ichi chindachitike, pazamuchitika chinthu chinyake. Kumbukani kuti para kwazakakhala nyengo yichoko waka kuti ŵakukhalapo ŵa 144,000 ŵalute kuchanya, Gogi wazamuwukira ŵanthu ŵa Chiuta. (Ezek. 38:16) Kasi chizamuchitika ntchivichi para vyaŵa nthena? Ŵanthu ŵa Chiuta pa charu chapasi ŵazamuwoneka nga mbambura kuvikilirika. Kweni ŵazamupulikira ulongozgi uwo Chiuta wakapeleka mu nyengo ya Themba Yehoshafati, wakuti: ‘Mwamukhumbikwira kurwa nkhondo chara; mwimilire mute waka chete, muwone chiponosko cha Yehova imwe Ŵayuda na Yerusalemu. Mungopanga nesi kutenthema.’ (2 Mid. 20:17) Para Gogi wamba kuwukira ŵanthu ŵa Chiuta, ŵakuphakazgika awo ŵachali pa charu chapasi ŵazamutolekera kuchanya. Lemba la Uvumbuzi 17:14 likutiphalira kuti ŵalwani ŵa ŵithu ‘ŵazamurwa na Mwanamberere, kweni chifukwa chakuti iyo ni Fumu ya mafumu na Themba la mathemba, Mwanamberere wazamuŵatonda. Kweniso awo mbakuchemeka na ŵakusoleka na ŵakugomezgeka ŵazamutonda pamoza nayo.’ Yesu pamoza na ŵa 144,000 ŵazamunjilirapo na kuthaska ŵanthu ŵa Chiuta pano pa charu chapasi.

¹⁷ Nkhondo ya Haramagedoni yizamuchindika zina la Yehova. (Uvu. 16:16) Pa nyengo iyi, ŵanthu wose awo ŵali nga ni mbuzi ‘ŵazamudumulika muyirayira.’ Pa charu chapasi pazamuŵavya viheni ndipo ŵa mzinda ukuru ŵazamupona chigaŵa chaumaliro cha suzgo yikuru. Chiphikiro cha nthengwa ya Mwanamberere chizamuŵa kuti chamara kunozgeka. (Uvu. 21:1-4) * Chiuta wazamulongora lusungu na chitemwa kwa wose awo ŵazamupona pa charu chapasi. Ichi chizamuŵa chiphikiro cha nthengwa chakukondweska chomene. Kasi tikulindilira mwakunweka yayi zuŵa ili?—Ŵazgani 2 Petrosi 3:13.

18. Pakuti tikulindilira vinthu viwemi, kasi tikwenera kuchita vichi?

¹⁸ Pakuti tikulindilira vinthu vyakukondweska, kasi waliyose wakwenera kuchita vichi pasono? Petrosi wakalemba kuti: ‘Pakuti vinthu vyose ivi vizamusongonoka ntheura, mughanaghanire mtundu wa ŵanthu uwo mukwenera kuŵa. Muŵe ŵanthu ŵa makhaliro ghatuŵa na kuchita milimo ya kusopa Chiuta mwakujipeleka, uku mukulindilira na kukumbuka nyengo zose kuŵapo kwa zuŵa la Yehova. Ntheura, ŵakutemweka, pakuti mukulindilira vinthu ivi, yezgani chomene kuti paumaliro, iyo wazakamusangani ŵambura kabanga na ŵambura kalema ndiposo mu mtende.’ (2 Pet. 3:11, 12, 14) Ntheura tilutilire kuŵa ŵakutowa mwauzimu, kweniso kovwira Fumu ya Mtende.