1, 2. (a) Kasi kaboni mukuru comene wa Yehova ni njani? (b) Kasi zina lakuti Yesu likung’anamuraci? Kasi iyo wakacita wuli vinthu mwakukolerana na zina lake?

“PAKUTI ici ndico nkhababikira, ndipo ici ndico nkhizira mu caru, kuti nicitire ukaboni unenesko.” (Ŵazgani Yohane 18:33-37.) Yesu Khristu wakayowoya mazgu agha kwa kazembe wa boma la Romu mu Yudeya apo wakeruzgikanga. Yesu wakaŵa kuti wajilongosora kale kuti ni themba. Pakati pajumpha vyaka vinandi, mpositole Paulosi wakayowoya vya cikanga ca Yesu, “uyo pakuŵa kaboni, wakazomera pakweru panthazi pa Pontiyo Pilato.” (1 Tim. 6:13) Nadi, nyengo zinyake pakukhumbikwira cikanga cikuru kuti tiŵe “kaboni wakugomezgeka na waunenesko” mu caru ca Satana ico cazura na kutinkhana.—Uvu. 3:14.

² Pakuti wakaŵa Muyuda, Yesu wakaŵa kale kaboni wa Yehova. (Yes. 43:10) Nadi, pa ŵakaboni wose awo Ciuta wali kusora cifukwa ca zina lake, Yesu ndiyo mukuru comene. Yesu wakawonanga kuti ng’anamuro la zina ilo Ciuta wakamupa ndakuzirwa comene. Mungelo waphalira Yosefe, wiske wa Yesu wakumulera, kuti Mariya wakaŵa na nthumbo mwa mzimu utuŵa. Wakati wayowoya mazgu agha, wakasazgirapo kuti: “Wababenge mwana msepuka, ndipo zina lake ukwenera kumuthya Yesu, cifukwa wazamuponoska ŵanthu ŵake ku zakwananga zawo.” (Mat.  1:20, 21) Ŵakusanda vya Baibolo ŵanandi ŵakuzomerezga kuti zina lakuti Yesu lili kufuma ku zina Lacihebere lakuti, Jeshua, ndipo likung’anamura kuti “Yehova ni Mponoski.” Mwakukolerana na ng’anamuro la zina lake, Yesu wakawovwira “mberere zakuzgeŵa za nyumba ya Israyeli” kuti zipere ku zakwananga zawo mwakuti ziŵeso paubwezi na Yehova. (Mat. 10:6; 15:24; Luka 19:10) Kuti wafiske ici, Yesu wakacitira ukaboni mwamwamphu vya Ufumu wa Ciuta. Mariko, uyo wakalembako Makani Ghawemi, wakati: “Yesu wakaluta mu Galileya, wakapharazganga makani ghawemi gha Ciuta ndipo wakatenge: ‘Nyengo yakutemeka yafiskika, ndipo ufumu wa Ciuta waneng’enera. Perani, imwe mwaŵanthu, ndipo muŵe na cipulikano mu makani ghawemi.’” (Mrk. 1:14, 15) Kweniso Yesu wakasuska mwacikanga ŵalongozgi ŵa cisopa ca Ciyuda. Ici nchimoza mwa vifukwa ivyo ŵakamukomera.—Mrk. 11:17, 18; 15:1-15.

3. Kasi nchivici ico cikacitika pa zuŵa lacitatu Yesu wati wafwa?

³ Kweni cakuzizwiska cikuru cikacitika. Pa zuŵa lacitatu kufuma apo Yesu wakakomekera, Yehova wakamuwuska kuŵa cilengiwa cauzimu ico cikufwa yayi. (1 Pet. 3:18) Kuti Fumu Yesu yipeleke ukaboni wakuti yawuka nadi, yikavwara thupi la wunthu. Pa zuŵa ilo Yesu wakawukira, wakawoneka kankhondi ku ŵasambiri ŵakupambanapambana.—Mat. 28:8-10; Luka 24:13-16, 30-36; Yoh. 20:11-18.

4. Kasi nchivici ico cikacitika pa ungano uwo Yesu wakacita na ŵasambiri ŵake? Kasi wakaŵapa mulimo wuli?

⁴ Kacinkhondi, Yesu wakawoneka ku ŵapositole ŵake na ŵanji awo ŵakawungana nawo. Pa ungano uwu, wakaŵasambizga Mazgu gha Ciuta. “Wakajura maghanoghano ghawo kuti ŵapulikiske ng’anamuro la Malemba.” Ntheura ŵakapulikiska kuti nyifwa yake na ciwuka cake vikayowoyeka kale mu Malemba. Paumaliro wa ungano uwu, Yesu wakalongosolera ŵasambiri ŵake mulimo uwo ŵakeneranga kucita. Wakaŵaphalira kuti “mu zina lake, kupera kuti zakwananga zigowokereke kuzamupharazgika ku mitundu yose—kwambira mu Yerusalemu.” Wakasazgirapo kuti: “Mukwenera kuŵa ŵakaboni ŵa vinthu ivi.”—Luka 24:44-48.

5, 6. (a) Cifukwa wuli Yesu wakati: “Muzamuŵa ŵakaboni ŵane”? (b) Kasi ŵasambiri ŵa Yesu ŵakeneranga kupharazga vici?

⁵ Ntheura, pakati pajumpha mazuŵa 40, apo Yesu wakawonekanga kaumaliro ku ŵapositole ŵake, iwo ŵakwenera kuti ŵakapulikiska languro lake lakuti: “Muzamuŵa ŵakaboni ŵane mu Yerusalemu na mu Yudeya mose na Samariya ndiposo ku vigaŵa vyakutali comene vya caru capasi.” (Mil. 1:8) Cifukwa wuli Yesu wakati: “Muzamuŵa ŵakaboni ŵane,” m’malo mwa kuyowoya kuti ŵakaboni ŵa Yehova? Yesu wakhumbenge mphanyi wakayowoya kuti ŵakaboni ŵa Yehova, kweni awo wakayowoyanga nawo ŵakaŵa Ŵaisrayeli ndipo ŵakaŵa kale ŵakaboni ŵa Yehova.

⁶ Pa nyengo yasono, ŵasambiri ŵa Yesu ŵakeneranga kupharazga kuti Yehova wakuponoska ŵanthu kwizira mwa Yesu. Nthowa iyi njakuzirwa comene kuluska iyo wakafwatulira Ŵaisrayeli ku wuzga mu nyengo yakale. Nyifwa na ciwuka ca Yesu Khristu, vili kupeleka mwaŵi ku ŵanthu wakuti ŵafwatuke ku wuzga wa kwananga na nyifwa, uwo ni wuzga uheni comene. Pa Pentekoste mu 33 C.E., ŵasambiri ŵa Yesu ŵakaphakazgika na mzimu utuŵa, ndipo ŵakamba kuphalira ŵanthu “vinthu vikuru vya Ciuta.” Ŵanandi awo ŵakapulika ŵakapera na kuŵa na cipulikano mu sembe ya Yesu. Yesu, uyo wakaŵa kuti wawuskika, wakapika mazaza kucanya, ndipo Yehova wakamba kuponoska ŵanthu  masauzandi ghanandi pa caru capasi kwizira mwa iyo.—Mil. 2:5, 11, 37-41.

7. Kasi ivyo vikacitika pa Pentekoste mu 33 C.E. vikaŵa ukaboni wa vici?

⁷ Ivyo vikacitika pa Pentekoste mu 33 C.E., vikaŵa ukaboni wakuti Yehova wapokelera sembe yakuphepiskira panji yakubenekelera zakwananga, iyo yikaŵa mtengo wa umoyo waurunji wa Yesu. (Heb. 9:11, 12, 24) Nga umo Yesu wakalongosolera, iyo wakiza “kuteŵetereka cara, kweni kuteŵetera na kupeleka umoyo wake kuŵa ciwombolero ca ŵanandi.” (Mat. 20:28) Pa lemba ili, mazgu ghakuti “ŵanandi,” agho ghakwimira ŵanthu awo ŵakusanga candulo na sembe ya Yesu, ghakuyowoya za Ŵayuda pera yayi. M’malo mwake, ni khumbo la Ciuta kuti ‘ŵanthu ŵa mitundu yose ŵaponoskeke,’ pakuti sembe yakuwombora yikuwuskako “kwananga kwa caru!”—1 Tim. 2:4-6; Yoh. 1:29.

8. Kasi ŵasambiri ŵa Yesu ŵakacitira ukaboni kufika mpha? Cifukwa wuli ici cikaŵa camacitiko?

⁸ Kasi ŵasambiri ŵa Yesu ŵakaŵa na cikanga kuti ŵalutilire kucitira ukaboni vya iyo? Enya ŵakaŵa naco, kweni ŵakacitira ukaboni na nkhongono zawo yayi. Nkhongono ya mzimu utuŵa wa Yehova yikaŵaciska na kuŵawovwira kuti ŵalutilire kucitira ukaboni. (Ŵazgani Milimo 5:30-32.) Pakati pajumpha vyaka 27 kufuma pa Pentekoste mu 33 C.E., “unenesko wa makani ghawemi” ukaŵa kuti wapharazgika ku Ŵayuda na ku Ŵamitundu wuwo “mu cilengiwa cose kusi ku mtambo.”— Kol. 1:5, 23.

9. Nga umo vikayowoyekerathu, kasi nchivici ico cikacitikira mpingo Wacikhristu wakwambilira?

⁹ Cacitima nchakuti Ŵakhristu ŵanyake ŵakamba kusambizga visambizgo vyautesi. (Mil. 20:29, 30; 2 Pet. 2:2, 3; Yuda 3, 4) Nyengo yikati yajumphapo, Ŵakhristu aŵa ŵakatimbanizga mpingo waunenesko. Yesu wakayowoyerathu kuti ucigaluka uwu uzamulutilira mpaka “umaliro wa mgonezi.” (Mat. 13:37-43) Mu Okutobala 1914, Yehova wakimika Yesu kuŵa Themba. Pa nyengo iyi, “mazuŵa ghaumaliro” gha mgonezi uheni wa Satana ghakamba.—2 Tim. 3:1.

10. (a) Kasi ni deti wuli ilo Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵa mazuŵa ghano ŵakapharazga kuti ndapadera? (b) Kasi nchivici ico cikacitika mu Okutobala 1914? Kasi cimanyikwiro ca ivyo vikacitika cawoneka wuli makora ku ŵanthu wose?

¹⁰ Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵa mazuŵa  ghano, ŵakapharazga mwakutendekera kuti Okutobala 1914 lizamuŵa deti lapadera. Ŵakamanya fundo iyi cifukwa ca ucimi wa Daniyeli wakuyowoya vya khuni likuru ilo likadumulika ndipo likeneranga kuphuka para pajumpha “nyengo zinkhondi na ziŵiri.” (Dan. 4:16) Apo Yesu wakacimanga vya kuŵapo kwake kwa munthazi na “umaliro wa mgonezi,” wakati nyengo izi ni “nyengo zakutemeka za mitundu.” Kufuma waka mu 1914, “cimanyikwiro ca kuŵapo” kwa Khristu nga ni Themba liphya la caru capasi, cikuwoneka makora ku ŵanthu wose. (Mat. 24:3, 7, 14; Luka 21:24) Ntheura, kwambira waka pa nyengo iyi, pa “vinthu vikuru vya Ciuta” pali mulimo wa Yehova wa kwimika Yesu kuŵa Themba.

11, 12. (a) Kasi nchivici ico cikacitika mu 1919? (b) Kasi nchivici ico cikamanyikwa mu 1935? (Wonani cithuzithuzi cakwamba.)

¹¹ Pakuŵa Themba liphya, mwaluŵiro Yesu Khristu wakamba kufwatura ŵalondezgi ŵake ŵakuphakazgika ku wuzga wa “Babuloni Mukuru.” (Uvu. 18:2, 4) Mu 1919, nkhondo yikati yamara, pakaŵa mpata wakucitira ukaboni pa caru cose capasi. Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵakapharazga makani ghawemi gha Ufumu wa Ciuta ndiposo kuti Ciuta wakuthaska ŵanthu kwizira mu sembe yakuwombora. Cifukwa ca mulimo uwu, ŵanthu masauzandi ghanandi ŵakasambira unenesko ndipo ŵakaphakazgika kuti ŵazakawuse lumoza na Khristu kucanya.

¹² Mu 1935, vikamanyikwa kuti Khristu wamba kuwunganya mamiliyoni ghanandi gha “mberere [zake] zinyake,” kuŵa “mzinda ukuru” wa ŵanthu ŵa mitundu yose. Mwakulongozgeka na Ŵakhristu ŵakuphakazgika, mzinda ukuru uli na cikanga nga ni Yesu ndipo ukupharazga kuti ciponosko cawo cikufuma kwa Ciuta na Khristu. Para mzinda ukuru ulutilirenge kucitira ukaboni na kuŵa na cipulikano mu sembe yakuwombora ya Khristu, uzamupona “suzgo yikuru,” iyo yizamuparanya caru ciheni ca Satana.—Yoh. 10:16; Uvu. 7:9, 10, 14.

13. Pakuŵa Ŵakaboni ŵa Yehova, kasi taŵikapo mtima kucita vici? Cifukwa wuli tikwenera kusimikizga kuti ticitenge makora?

¹³ Mphanyi talutilira kuzirwiska mwaŵi wa kuŵa Ŵakaboni ŵa “vinthu vikuru” ivyo Yehova Ciuta wacita na ivyo walayizga kuzakacita munthazi. Mbunenesko kuti ni nyengo zose yayi apo cikuŵa cipusu kucitira ukaboni. Ŵabali ŵithu ŵanandi ŵakupharazga mu vigaŵa ivyo ŵanthu awo ŵakutegherezga mbacoko, muli ŵakususka ŵanandi, panji muli nthambuzgo. Tikwenera kucita nga umo mpositole Paulosi na ŵanyake ŵakacitira. Paulosi wakati: “Tikacita cikanga mwa Ciuta withu kuyowoya kwa imwe makani ghawemi gha Ciuta na kulimbalimba kukuru.” (1 Tes. 2:2)  Ntheura, tiyeni tileke kugongowa. M’malo mwake, tiŵikepo mtima comene kuti tilutilire kuŵa ŵakujipeleka apo mgonezi wa Satana ukuparanyika. (Yes. 6:11) Ivi tingacita na nkhongono zithu yayi, kweni nga Mbakhristu ŵakwambilira, tikwenera kulomba Yehova kuti watipe mzimu wake kuti tiŵe na “nkhongono zakuluska zakawiro.”—Ŵazgani 2 Ŵakorinte 4:1, 7; Luka 11:13.

14, 15. (a) Kasi mu nyengo yakale ŵanthu ŵakaŵawonanga wuli Ŵakhristu? Kasi mpositole Petrosi wakayowoya vici vya Ŵakhristu? (b) Kasi tikwenera kucita wuli para tikutombozgeka cifukwa cakuti tili Ŵakaboni ŵa Yehova?

¹⁴ Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵanandi ŵakuti Mbakhristu, “kweni ŵakumukana [Ciuta] na milimo yawo, cifukwa mbanyankhasi na ŵambura kupulikira, ndipo mbambura kwenelera mulimo uliwose uwemi.” (Tito 1:16) Tikwenera kukumbuka kuti mu nyengo yakale, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakatinkhikanga na ŵanthu ŵanandi. Lekani mpositole Petrosi wakalemba kuti: “Usange mukutombozgeka cifukwa ca zina la Khristu, muli ŵakukondwa, cifukwa . . . mzimu wa Ciuta . . . ukukhala pa imwe.”—1 Pet. 4:14.

¹⁵ Kasi mazgu agha ngaunenesko na ku Ŵakaboni ŵa Yehova mazuŵa ghano? Enya, cifukwa tikucitira ukaboni kuti Yesu ni Themba. Ntheura, para tikutinkhika cifukwa ca kumanyikwa na zina la Yehova vikuyana waka na ‘kutombozgeka cifukwa ca zina la [Yesu] Khristu,’ uyo wakaphalira awo ŵakamususkanga kuti: “Niza mu zina la Ŵadada, kweni mukunipokelera cara.” (Yoh. 5:43) Ipo para zuŵa linyake ŵanthu ŵamutombozgani cifukwa ca kupharazga, kumbukani kuti Ciuta wakumutemwani ndiposo kuti mzimu wake “ukukhala pa imwe.”

16, 17. (a) Nga ni Sarie, kasi ŵanthu ŵa Yehova mu vigaŵa vinandi vya caru capasi ŵakujipulika wuli? (b) Kasi imwe mwaŵikapo mtima kucita vici?

¹⁶ Kweniso kumbukani kuti mu vigaŵa vinandi vya caru capasi, ŵanthu ŵanandi ŵakwiza mu gulu la Yehova. Nanga ni mu vigaŵa ivyo tapharazgamo kanandi waka, tikusanga ŵanthu awo ŵakutegherezga uthenga wa ciponosko. Tiyeni tiŵikepo mtima kuti tiwelerengeko ku ŵanthu ŵakunweka, ndipo para nchamacitiko tisambirenge nawo Baibolo na kuŵawovwira kuti ŵajipatulire na kubapatizika. Panji namwe mukujipulika nga ni Sarie wa ku South Africa, uyo waŵa Kaboni wa Yehova wamwamphu kwa vyaka vyakujumpha 60. Iyo wakati, “Nkhuwonga comene kuti kwizira mu sembe yakuwombora ya Yesu, nili paubwezi na Yehova, Fumu ya cilengiwa cose, ndipo nili wakukondwa kuti nkhumanyikwa na zina lake laucindami.” Iyo na mfumu wake, Martinus, ŵawovwira ŵanthu ŵanandi, ndiposo ŵana ŵawo ŵatatu, kuti ŵambe kusopa Yehova. Sarie wakasazgirapo kuti: “Palije mulimo unyake uwo ngwakukhorweska kuluska uwu, ndipo Yehova wakupeleka mzimu wake utuŵa kuti tiŵe na nkhongono izo zikukhumbikwa kuti tilutilire kucita mulimo wakuponoska umoyo uwu.”

¹⁷ Kwali tili kubapatizika kale kwali tikukhumba kubapatizika munthazi, tikwenera kuwonga kuti tikukolerana na gulu la pa caru cose la Ŵakaboni ŵa Yehova. Ntheura, tiyeni tilutilire kucitira ukaboni mwakukwana uku tikufwilirapo kuti tileke kufipiskika na caru ca Satana. Para ticitenge nthena, Ŵadada ŵithu ŵa kucanya, awo tikumanyikwa na zina lawo laucindami, ŵacindikikenge.