Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Paradiso—Kasi Wangaŵa Winu?

Paradiso—Kasi Wangaŵa Winu?

Paradiso—Kasi Wangaŵa Winu?

“Nkhumanya munthu wa mwa Khristu . . . mweneuyo wakakwapulikira ku paradiso.”—2 ŴAKORINTE 12:2-4.

1. Ni malayizgo wuli gha mu Baibolo agho ghakukondweska ŵanandi?

 PARADISO. Kasi mukukumbuka umo mukajipulikira nyengo yakwamba apo mukapulika layizgo la Ciuta lakuti caru capasi cizamuzgoka paradiso? Kumbukani apo mukasambira kuti ‘maso gha vinthuru ghazamujulika, makutu gha ŵakumangwa nagho ghazamubanuka ndipo maji ghazamubwibwituka mu mapopa’ ndipo ghazamuzgoka malo ghakutowa comene. Panji mukajipulika wuli apo mukasambira ucimi wa mphumphi na kanamberere kweniso nyalubwe na kanambuzi? Kasi mukakondwa yayi kuŵazga kuti ŵakutemweka ŵinu awo ŵali kutayika ŵazamuwuka na kuzakakhala mu Paradiso?—Yesaya 11:6; 35:5, 6; Yohane 5:28, 29.

2, 3. (a) Cifukwa wuli tikuti cigomezgo cinu ca mu Baibolo nchanadi? (b) Kasi nchinthu wuli cinyake ico cikukhozgera cigomezgo cithu?

2 Mukulindilira vinthu vyawaka ivyo vizamuleka kucitika yayi. Pali cifukwa cakugomezgera ivyo Baibolo likulayizga pakuyowoya za Paradiso. Mwaciyelezgero, mukugomezga mazgu agho Yesu wakaphalira wakwananga uyo wakapayikika kuti: “Uzamuŵa na ine mu Paradiso.” (Luka 23:43, NW) Mukuligomezga layizgo lakuti: “Tikulindilira macanya ghaphya na caru ciphya mwenemumo mukukhala urunji.” Kweniso mukugomezga layizgo lakuti Ciuta wazamufyura masozi ghose; nyifwa yizamuŵakoso yayi; citima, citengero na vyakuŵinya vizamumara. Ici cikung’anamura kuti paradiso wazamuŵakoso pa caru capasi!—2 Petros 3:13; Civumbuzi 21:4.

3 Cinyake ico cikutikhorweska kuti kuzamuŵa Paradiso nchinthu ico Ŵakhristu pa caru cose ŵalimo sono. Nchinthu wuli? Ciuta wapanga paradiso wauzimu ndipo wawunganiska ŵanthu ŵake mu paradiso uyu. Cingaŵa cinonono kupulikiska “paradiso wauzimu,” kweni ucimi ukatazgapo, ndipo waliko nadi.

Mboniwoni ya Paradiso

4. Kasi lemba la 2 Ŵakorinte 12:2-4 likuzunura mboniwoni wuli, ndipo yikwenera kuti yikacitikira njani?

4 Pakuyowoya za paradiso wauzimu, pulikani ivyo mpositole Paulosi wakalemba: ‘Nkhumanya munthu wa mwa Khristu . . . mweneuyo wakakwapulikira ku macanya ghacitatu. Ndipo nkhumanya munthu wakuŵa ntheura (panji mu thupi, panji padera pa thupi, ndilive kumanya; Ciuta wakumanya), kuti wakakwapulikira ku paradiso, ndipo wakapulika mazgu ghambura mayowoyeko, agho ngambura kwenelera kuti munthu wayowoye.’ (2 Ŵakorinte 12:2-4) Mazgu agha ghali panthazi pa mavesi agho Paulosi wakayowoyamo fundo zakukhozgera upositole wake. Kweniso Baibolo likuyowoyapo yayi za munthu munyake uyo wakatolekera kucanya, ndipo nkhani iyi tikuyipulikira kwa Paulosi. Ntheura mboniwoni iyi yikwenera kuti yikacitikira Paulosi. Apo wakawonanga vinthu vyakuzizika ivi, kasi Paulosi wakanjira mu “paradiso” wuli?—2 Ŵakorinte 11:5, 23-31.

5. Nchivici ico Paulosi wakawona cara, kweni wakawona “paradiso” wuli?

5 Nkhani iyi yikulongora kuti “macanya ghacitatu” ghakwimira mlengalenga uwo wuli pacanya pa caru yayi, nesi mtambo. Kanandi mu Baibolo para vinthu vitatu vyazunulika, panji cinthu cimoza cazunulika katatu, cikulongora kuti nchanadi, nchikuru panji nchankhongono. (Mupharazgi 4:12; Yesaya 6:3; Mateyu 26:34, 75; Civumbuzi 4:8) Ntheura ico Paulosi wakawona mu mboniwoni cikaŵa cinthu capacanya panji cakuthuwuskika, cinthu cauzimu.

6. Kasi ni vyakucitika wuli ivyo vikutingweruska pa ivyo Paulosi wakawona?

6 Maucimi ghakutendekera gha mu Baibolo ghakutingweruska pa nkhani iyi. Apo ŵanthu ŵa Ciuta ŵakale ŵakatondeka kugomezgeka kwa iyo, wakazomerezga Ŵababulone kuti ŵawukire Yuda na Yerusalemu. Mwakuyana na mdauko wa Baibolo, pharaniko likiza mu 607 B.C.E. Ucimi ukati caru cizamuzgoka mapopa kwa vilimika 70; ndipo pamanyuma pake Ciuta wazamuwezga Ŵayuda awo ŵapera kuti ŵakayambeso kusopa mwaunenesko. Ici cikacitika kwamba mu 537 B.C.E. (Duteronome 28:15, 62-68; 2 Mathemba 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Yeremiya 29:10-14) Kweni caru cikaŵa wuli nyengo iyo? Mu vilimika 70 ivi, thondo likakura, caru cikazgoka cinkhamwa, ndipo mukakhalanga ŵakambwe. (Yeremiya 4:26; 10:22) Ndipouli, pakaŵa layizgo ili: ‘Yehova wasanguluskenge Ziyoni; wasanguluskenge malo ghake ghose ghakupasuka, kucita cipalamba cake cikozgane na Edeni, na luwalala lwake nga ndi munda [panji Paradiso, Septuagint] wa Yehova.’—Yesaya 51:3.

7. Ni vinthu wuli ivyo vikenera kucitika para caru cakhala mapopa vilimika 70?

7 Ivi vikacitika pakati pajumpha vilimika 70. Ciuta wakaŵatumbika, ndipo vinthu vikasinthira ku uwemi. Awonani: ‘Mapopa na malo gha mayiyi ghakondwenge, luwalala lusekelerenge na kuphuka; luphukenge na kufulura comene, lusekelerenge na cimwemwe na kwimba. . . . Mugonthi wadukenge nga ndi mphala, lulimi lwa mbuwu lwimbenge; cifukwa maji ghabwibwitukenge mu mapopa, mironga nayoso mu luwalala: mcenga wakocha wamkuŵa ciziŵa, dongo la cinkhamwa lamkuŵa mbwiwi; malo gha ŵakambwe ghamkuŵa mathakalimbwa, uko ŵakagonanga kwamkuŵa matete na malukwa.’—Yesaya 35:1-7.

Ŵanthu Ŵawelera Kwawo Ndipo Ŵasintha

8. Kasi tikumanya wuli kuti lemba la Yesaya cipaturo 35 likuyowoya za ŵanthu?

8 Vinthu vyasintha nadi! Mapopa ghazgoka paradiso. Kweni ucimi uwu na maucimi ghanyake ghakalongora kuti ŵanthu nawo ŵakenera kusintha, nga umo caru ca mapopa cikwambira kupambika vipambi. Cifukwa wuli tikuyowoya nthena? Nchifukwa cakuti Yesaya wakanenanga “ŵakuwomboreka ŵa Yehova,” awo ŵawelerenge ku caru cawo “na zisumu” pakuzura na “cimwemwe na kukondwa.” (Yesaya 35:10) Wakayowoyanga za dongo yayi, kweni ŵanthu. Kweniso Yesaya wakayowoyerathu za ŵanthu awo ŵawelera ku Ziyoni kuti: ‘Ŵacemekenge makuni gha urunji, ghakupandika na Yehova . . . Cifukwa umo caru cikuphukiskira vyakumera, . . . Yehova Ciuta wamezgenge urunji na malumbo pamaso pa mitundu yose.’ Kweniso Yesaya wakayowoya za ŵanthu ŵa Ciuta kuti: ‘Yehova wamulongozganinge lutaluta, . . . kumupani nkhongono ku viwangwa vinu; muŵenge nga ndi munda wanthilira.’ (Yesaya 58:11; 61:3, 11; Yeremiya 31:10-12) Ntheura, nga umo caru cisinthirenge ndimo ŵasinthirenge Ŵayuda awo ŵawelera kwawo.

9. Kasi Paulosi wakawona “paradiso” wuli, ndipo wakafiskika pawuli?

9 Vyakucitika ivi vikutovwira kupulikiska ivyo Paulosi wakawona mu mboniwoni. Vikukhwaskana na mpingo Wacikhristu, uwo wakawuthya “munda wa Ciuta” weneuwo ukulimika, ndipo ukwenera kupambika vipambi. (1 Ŵakorinte 3:9) Kasi ucimi uwu ukenera kufiskika pawuli? Ivyo Paulosi wakawona wakati ni “mauvumbukwiro,” vinthu vya munthazi. Wakamanya kuti para iyo wafwa, kuzamuwuka ŵakugaruka. (2 Ŵakorinte 12:1; Milimo 20:29, 30; 2 Ŵatesalonika 2:3, 7) Apo ŵakugaruka ŵakandana, Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakaŵa ngati ŵajandizgika, ndipo cikaŵa cambura kupulikikwa kuŵayaniska na munda wakutowa. Ndipouli, cisopo caunenesko cikenera kuthuwuskika nyengo yinyake. Ŵanthu ŵa Ciuta ŵakwenera kuwelerapo ndipo “ŵarunji ŵati ŵaŵalenge nga ndi dazi mu Ufumu wa Ŵawiskewo.” (Mateyu 13:24-30, 36-43) Ivi vikacitika nadi pakati pajumpha vilimika vicoko waka Ufumu wa Ciuta ukati wimikika kucanya. Nakuti vilimika vyose ivyo vyajumphapo kwamba nyengo iyo, tawona kuti ŵanthu ŵa Ciuta ŵakukondwa na paradiso wauzimu uyo Paulosi wakawona mu mboniwoni.

10, 11. Cifukwa wuli tikuti tili mu paradiso wauzimu nangauli tili ŵakutondeka?

10 Mbunenesko, tikumanya kuti tose tili ŵakupeleŵera, ndipo tikuzizwa yayi usange nyengo zinyake pakuwuka masuzgo, pakuti nanga muŵe mu nyengo ya Paulosi, ivi vikaŵacitikiranga Ŵakhristu. (1 Ŵakorinte 1:10-13; Ŵafilipi 4:2, 3; 2 Ŵatesalonika 3:6-14) Ndipouli, ghanaghanani za paradiso wauzimu uyo tilimo. Para tikuyaniska na ulwari uwo tikaŵamo, tikuwona kuti sono tacira mwauzimu. Ndipo pambaniskani njara iyo tikaŵa nayo na umo tikulyera makora mwauzimu lero. M’malo mwa kuwurawura mu caru ca cinkhamwa mwauzimu, Ciuta wakuŵatemwa ŵanthu ŵake ndipo wakuŵapungulira vitumbiko vinandi comene. (Yesaya 35:1, 7) M’malo mwa kujalika kumaso na cisi cakofya cauzimu, tikuwona ungweru uwo ukutifwatura, na citemwa ca Ciuta. Ŵanandi awo ŵakaŵa nga mbakumangwa pakuleka kumanya ico maucimi gha Baibolo ghakung’anamura, sono ŵakupulika na kupulikiska ivyo Malemba ghakuyowoya. (Yesaya 35:5) Mwaciyelezgero, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakukwana mamiliyoni pa caru cose capasi ŵasanda ucimi wa Daniyeli, vesi na vesi. Ndiposo ŵasambira cipaturo cilicose ca buku la mu Baibolo la Yesaya mwakufwasa. Kasi cakurya ciwemi cauzimu ici mbukaboni yayi wa paradiso wauzimu?

11 Kweniso, wonani kuti ŵanthu ŵanenesko mtima ŵakupambanapambana ŵafwilirapo comene kuti ŵapulikiske Mazgu gha Ciuta na kughalondezga. Fundo njakuti ŵalimbikira na kusintha nkharo iyo ŵakaŵa nayo, pakuti ŵakaŵa nga ni vikoko. Panji mwalimbikira comene kuti muleke nkharo yantheura, ndipo ŵabali na ŵadumbu ŵinu ŵauzimu nawo ndimo ŵacitira. (Ŵakolose 3:8-14) Ntheura, apo mukwendezgana na mpingo wa Ŵakaboni ŵa Yehova, muli pakati pa ŵanthu awo ŵasintha na kuŵa ŵamtende ndiposo ŵawemi. Iwo mbakutondeka nipera pa vinyake, kweni tingati ŵali nga ni nkharamu zakofya yayi, panji vikoko vikali. (Yesaya 35:9) Kasi mtende wauzimu uwu ukulongora vici? Ukulongora umoyo wauzimu uwo tikuti paradiso wauzimu. Ndipo paradiso withu wauzimu nchiyelezgero ca caru capasi ca paradiso ico tizamukhalamo usange tilutilirenge kugomezgeka kwa Ciuta.

12, 13. Kasi tikwenera kucita vici kuti tikhalilire mu paradiso wauzimu?

12 Ndipouli, pali cinthu cinyake ico tileke kucizerezga. Ciuta wakaphalira Ŵaisrayeli kuti: ‘Musungenge malango ghose agho nkhumuphalirani muhanya uno, kuti muŵenge ŵankhongono kukanjira na kuhara caru kwenekura mukuluta kukacipoka.’ (Duteronome 11:8) Pa Leviticus 20:22, 24, caru cenecici pera cikuzunulika: ‘Musungenge malango ghane ghose ghakwimikika, na maweruzgo ghose ghane, na kughacita; mwakuti caru ico nkhumutoleraniko cileke kumuwukurani imwe. Kweni kwa imwe ndanena, Muharenge caru cawo, nimupaninge ico ciŵenge cinu, caru ceneico mukwenda mkaka na uci nga ndi maji.’ Inya, kuti ŵapoke Caru ca Layizgano, ŵakenera kupulikana na Yehova Ciuta. Ŵaisrayeli ŵakatondeka kumupulikira, lekani Ciuta wakazomerezga Ŵababulone kuti ŵaŵathereske na kuŵafumiska mu caru cawo.

13 Pali vinandi vyakukondweska mu paradiso wauzimu. Ni muwemi pakumuwona ndipo ngwakupembuzga. Tili pa mtende na Ŵakhristu awo ŵafwilirapo comene kuleka nkharo yakuyana na vikoko. Ŵakuyezga comene kuŵa ŵalusungu na kovwira ŵanyawo. Ndipouli, kuti tikhalilire mu paradiso wauzimu nchakukwana yayi kuŵa waka paubwezi na ŵanthu aŵa. Tikwenera kuŵa paubwezi uwemi na Yehova ndipo ticitenge khumbo lake. (Mika 6:8) Tikiza tekha mu paradiso wauzimu, kweni tingalekana nayo, panji kucimbizgika mu mpingo usange tikuleka kusungilira ubwezi withu na Ciuta.

14. Nchivici citovwirenge kuti tikhalilire mu paradiso wauzimu?

14 Cinthu cakuzirwa ico citovwirenge nchakuti tilutilire kukhozgeka na Mazgu gha Ciuta. Wonani umo lemba la Salmo 1:1-3 likuyowoyera: ‘Ngwamwaŵi munthu uyo kuti wakwenda mu fundo ya ŵaheni cara . . . Kweni mu dango la Yehova ndimo muli cimwemwe cake; ndipo mu dango lake wakulanguruka muhanya na usiku. Wakhalenge nga ndi khuni lakupandika mu mironga mumphepete, ilo likupambika vipambi vyake mu nyengo yake, ndipo hamba lake nalo kuti likufota cara; cose ico iye wacitenge cisakatenge.’ Kweniso mabuku ghakulongosora Baibolo gha Muzga wa magomezgeko na wa vinjeru nchakurya mu paradiso wauzimu.—Mateyu 24:45-47.

Kumumanya Makora Paradiso

15. Cifukwa wuli Mozesi wakatondeka kulongozga Ŵaisrayeli kunjira mu Caru ca Layizgano, kweni wakawona vici?

15 Wonaniso cilongolero cinyake ca Paradiso. Ŵaisrayeli ŵakati ŵayinga mu mapopa vilimika 40, Mozesi wakaŵalongozgera ku Vidikha vya Moabu, kuvuma kwa Mronga wa Yorodani. Cifukwa cakuti nyengo yinyake Mozesi wakapuvya, Yehova wakamukanira kulongozga Ŵaisrayeli kwambuka Yorodani. (Maŵazgo 20:7-12; 27:12, 13) Mozesi wakaŵeyelera Ciuta kuti: ‘Mundizomerezge ndambuke, nkhawone caru ciwemi ico cili kusirya kwa Yorodani.’ Nangauli Mozesi wakazomerezgeka yayi kunjiramo, wakati wakwera pa Phiri la Pisga na kuwona vigaŵa vya caru cira, wakamanya kuti cikaŵa “caru ciwemi.” Kasi mukughanaghana kuti caru cira cikaŵa wuli?—Duteronome 3:25-27.

16, 17. (a) Kasi Caru ca Layizgano ca kale cikupambana wuli na umo ciliri lero? (b) Cifukwa wuli tingakhorwa kuti Caru ca Layizgano cikaŵa nga ni paradiso?

16 Usange mungatolera umo caru ici cikuwonekera lero, mbwenu mutenge cikaŵa caru ca cinkhamwa na mcenga, cipalamba ca malibwe ndiposo cakocha comene. Ndipouli, pali ukaboni wakuti kale caru ici cikaŵa nthena yayi. Mu magazini ya Scientific American, dokotala wakusanda maji na dongo, Walter C. Lowdermilk wakalongosora kuti caru ici “canangika cifukwa ca ivyo ŵanthu ŵacita naco vilimika cikwi ivyo vyajumpha.” Iyo wakalemba kuti: “‘Cipalamba’ ici cikacita kulengeka yayi, kweni ŵanthu ndiwo ŵali kunanga caru ico cikaŵa ciwemi comene.” Nakuti mwakuyana na ivyo wasanga, caru ici cikaŵa “paradiso wakuliskamo viŵeto.” Apa tawona kuti ŵanthu ŵananga malo agho pakwamba ghakaŵa “paradiso wakuliskamo viŵeto.” a

17 Usange mukughanaghanira ivyo muli kuŵazga mu Baibolo, mungawona kuti uwu mbunenesko. Kumbukani ivyo Yehova wakalayizga ŵanthu ŵake mwa Mozesi: “Caru ico mukuyako kucihara ndi caru ca mapiri na madambo, cikumwa maji gha vura ya kucanya, caru ico Yehova Ciuta winu wakucipwelelera.”—Duteronome 11:8-12.

18. Kasi mazgu gha pa Yesaya 35:2 ghakaŵawovwira wuli Ŵaisrayeli mu wuzga kuti ŵaghanaghanire umo Caru ca Layizgano cikenera kuŵira?

18 Caru ca Layizgano cikaŵa cakutowa comene ndiposo ca vipambi, mwakuti para malo agho ghakaŵamo ghakuzunulika, tikukumbuka umo paradiso uyu wakaŵira. Fundo iyi tikuyiwona makora mu ucimi wakulembeka mu Yesaya cipaturo 35, uwo ukafiskika kakwamba apo Ŵaisrayeli ŵakawerako ku Babulone. Yesaya wakayowoyerathu kuti: ‘Ciphukenge na kufulura comene, cisekelerenge na cimwemwe na kwimba; ucindami wa Lebanon upikenge kwa ico, utozi wakuzirwa wa Karmel na Sharone, Ŵanthu ŵawonenge ucindami wa Yehova, utozi wakuzirwa wa Ciuta withu.’ (Yesaya 35:2) Pakupulika mazina gha Lebanon, Karmel na Sharone, Ŵaisrayeli ŵakwenera kuti ŵakaghanaghananga za malo ghawemi ghakukondweska.

19, 20. (a) Longosorani umo cigaŵa ca Sharone cikaŵira. (b) Ni nthowa wuli yinyake iyo tingakhozgera cigomezgo cithu ca Paradiso?

19 Tiyeni tiwone Sharone, malo gha cidikha agho ghakaŵa pakati pa mapiri gha Samariya na Nyanja Yikuru, panji ya Meditereniyani. (Wonani cithuzithuzi pa peji 10.) Ghakamanyikwanga cifukwa ca kutowa ndiposo dongo lake liwemi. Cifukwa cakuti kukaŵa maji ghanandi, ghakaŵa malo ghawemi ghakuliskako viŵeto, kweni kukaŵa makuni gha oki cadera kumpoto. (1 Midauko 27:29; Sumu ya Solomon 2:1; Yesaya 65:10) Ntheura, pa Yesaya 35:2; 35:2 wakayowoyanga za caru ico cizamuwelerapo ndipo cizamutowa nga ni paradiso. Kweniso ucimi uwu ukayowoyanga za paradiso wakukondweska wauzimu, mwakuyana na ivyo Paulosi wakawona mu mboniwoni pamanyuma pake. Paumaliro, ucimi uwu na maucimi ghanyake ghakukhozga cigomezgo cithu ca paradiso wa pa caru capasi uyo ŵanthu ŵakulayizgika.

20 Uku tili mu paradiso withu wauzimu, tingasazgirako viwongo vithu cifukwa ca paradiso uyu ndiposo cifukwa ca Paradiso wa pa caru capasi uyo tikulindilira. Mwauli? Mwa kupulikiska ivyo tikuŵazga mu Baibolo. Kanandi pakulongosora vinthu ndiposo maucimi, Baibolo likuzunura malo. Kasi mungatemwa kuti mumanye makora uko malo agha ghakaŵa na kukolerana uko kukaŵapo pakati pa malo agho na ghanyake? Mu nkhani yakulondezgapo, tizamuwona umo mungacitira ici mwakuti mupindure.

[Mazgu ghamusi]

a Denis Baly mu buku la The Geography of the Bible wakuti: “Lero makuni ghali nga umo ghakaŵira kale yayi mu caru ici, vinthu vyasintha comene.” Nchivici cacitiska? “Ŵanthu ŵakakhumbanga makuni ghakuzengera na nkhuni, ntheura . . . ŵakamba kutema makuni ndipo nyengo zikamba kutimbanizgika mu caru ici. Cifukwa cakuti malo ghakasintha, mphepo na vura . . . vikasintha, ndipo vyasazgirako kuti caru ici cinangike.”

Kasi Mukukumbuka?

• Kasi Paulosi wakawona “paradiso” wuli mu mboniwoni?

• Mphauli apo mazgu gha mu Yesaya cipaturo 35 ghakafiskika kakwamba, ndipo ghakuyana wuli na ivyo Paulosi wakawona mu mboniwoni?

• Kasi tingasazgirako wuli viwongo vithu cifukwa ca paradiso wauzimu na paradiso wa pa caru capasi uyo tikulindilira?

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 10]

Cidikha ca Sharone, cigaŵa ca vundira mu Caru ca Layizgano

[Kulongosora Cithuzithuzi]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Cithuzithuzi pa peji 12]

Mozesi wakamanya kuti cikaŵa “caru ciwemi”