NKHABABIKA mu 1926. Mu banja lakwithu tilimo ŵana 8. Ine nili wanambara 7. Tose tikababikira mu muzi uchoko wa Karítsa, ku Greece. Ŵapapi ŵakalimbikiranga chomene ntchito.

Pambere nindababike, ŵapapi ŵane ŵakakumana na John Papparizos uyo wakaŵa Msambiri wa Baibolo. Zina ili ndilo Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakamanyikwanga nalo kale. Msambiri uyu wakalimbikiranga chomene kupharazga. Ŵapapi ŵakati ŵawona kuti fundo za mu Baibolo izo ŵakadumbiskangana na John zikaŵa zaunenesko, ŵakamba kuwungana na Ŵasambiri ŵa Baibolo mu muzi withu. Nangauli amama ŵakaŵa ŵambura kusambira, kweni ŵakaŵa na chipulikano chakukhora mwa Yehova Chiuta. Nyengo zose ŵakapharazgiranga ŵanthu para mwaŵi wasangika. Chachitima ntchakuti adada ŵakaŵikanga chomene mtima pa kuwona waka tumaubudi twa Ŵakhristu ŵanyawo mu mpingo. Ndipo pamanyuma ŵakaleka kuwungana.

Ine pamoza na ŵakuru na ŵadumbu ŵane, tikawonanga fundo za mu Baibolo kuŵa zakuzirwa chomene. Kweni chinyamata ndicho chikatitimbanizganga. Mu 1939, Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose yikanunkha mu Europe, ndipo yikafika m’paka mu muzi withu. Mukuru withu Nicolas Psarras, uyo wakakhalanga pafupi nase, kweniso wakaŵa kuti wabatizika waka, ŵakamukora kuti waŵe musilikari wa charu cha Greece. Panyengo iyi wakaŵa na vyaka 20. Iyo wakaphalira ŵalaraŵalara ŵa ŵasilikari kuti: “Ningaŵa yayi msilikari winu chifukwa ndine msilikari wa Khristu.” Ŵakamutolera ku khoti la ŵasilikari ndipo ŵakagamura kuti wakagwire jele vyaka 10. Tikazizwa chomene na ivyo ŵakagamura.

Mwamwaŵi, kukwambilira kwa chaka cha 1941, ŵasilikari ŵa vyaru vinyake ŵakanjira mu charu cha Greece, ndipo Nicolas ŵakamufumiska mu jele. Wakawelera ku Karítsa, uko mukuru wane, Ilias wakamuphaphariska  na mafumbo ghakukhwaskana na Baibolo. Ine nkhapulikizgangako waka ivyo ŵakadumbiskananga. Pamanyuma, ine na mukuru wane Ilias, kweniso mudumbu wane muchoko, Efmorfia, tikamba kusambira Baibolo ndipo nyengo zose tikawungananga na Ŵakaboni. Chaka chakulondezgapo, tose taŵatatu tikajipeleka kwa Yehova na kubatizika. Pamanyuma, ŵakuru ŵane ŵaŵiri na ŵadumbu ŵane ŵaŵiri nawo ŵakaŵa Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakugomezgeka.

Mu 1942, mu Mpingo wa Karítsa mukaŵa ŵabali na ŵadumbu ŵachinyamata 9 awo ŵakaŵa na vyaka vyapakati pa 15 na 25. Tose tikamanyanga kuti nyengo yiliyose tingayezgeka. Kuti tiŵe ŵakukhora mwauzimu, tikawungananga pamoza kuti tisambire Baibolo, kwimba sumu zauzimu, na kulomba. Pamanyuma, tose tikaŵa na chipulikano chakukhora.

Apo nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose yikamaranga, gulu linyake mu Greece likagalukira boma. Ivi vikambiska nkhondo mu charu chithu. Gulu lakuwukira boma likasuzga chomene mu muzi withu. Likachichizganga ŵanthu kuti ŵanjire gulu lawo. Gulu ili likati lazingilizga muzi withu, likakora Ŵakaboni ŵatatu ŵachinyamata. Ine, Antonio Tsoukaris, na Ilias. Ŵakati ŵatikora, tikaŵaphalira kuti ndise Ŵakhristu, ndipo tikuchitako yayi vyacharu. Kweni ŵakatichichizga kuti tilute nawo ku Phiri la Olympus. Tikenda pasi maora 12 kufuma ku muzi withu.

Pamanyuma, mulara wa gulu lakugalukira boma wakatiphalira kuti tinjire gulu ili. Tikati tamulongosolera kuti Ŵakhristu ŵaunenesko ŵakutimba ŵanyawo yayi, wakakwiya chomene. Ndipo wakaluta nase kwa mulara wake. Tikati tamuphalira mulara wake fundo yakuyana waka, iyo wakatiphalira kuti: “Mutore myulu na kukatora ŵanthu awo ŵapwetekeka ku nkhondo na kuluta nawo ku chipatala.”

Wakati watiphalira nthena, tikamufumba kuti: “Para ŵasilikari ŵaboma ŵakatikora ke? Ŵamuwona kuti ndise ŵalwani ŵawo yayi?” Iyo wakati: “Mbwe mukapelekenge waka chakurya ku ŵasilikari.” Tikamufumbaso kuti: “Kasi tamuchita mbu para mulara wawo wakatiwona na myulu na kutiphalira kuti tikapeleke vilwero ku ŵasilikari? Bwana uyu wakati lwii! Paumaliro wakati: “Oke, mbwe muliskenge mberere! Mukhalenge muno mu phiri, na kuliska mberere.”

Apo nkhondo yikaŵa mukati, tose taŵatatu njuŵi yikatizomerezga kuliska mberere. Pakati pajumpha chaka chimoza, mukuru wane mulara, Ilias, ŵakamuzomerezga kuti wakapwelelere amama awo ŵakaŵa chokoro. Pamanyuma Antonio wakalwara, ndipo ŵakamuwezga. Kweni ine nkhalutilira kuŵa muzga.

Pa nyengo iyi, ŵasilikari ŵa boma ŵakizanga kufupi na ŵasilikari ŵakugaluka awo ŵakanisunganga. Gulu la ŵasilikari ŵakugaluka likachimbira mu mapiri pera m’paka kufupi na Albania. Kweni tikati tafika kufupi na mphaka ya Albania, tikasangika kuti tili pakati pa ŵasilikari ŵa boma la Greece. Gulu lakugaruka likasoŵa chakuchita ndipo likachimbira. Ine nkhabisama musi mwa khuni. Apa ndipo nkhakumana na ŵasilikari awo nanguyowoya kukwambilira.

Nkhati naŵaphalira ŵasilikari ŵa boma la Greece kuti gulu lakugaruka likanikora wuzga, ŵakaluta nane ku msasa wakufupi na Véroia mu msumba wa Beroea. Kura, ŵakanituma kuti nijime vyakubisamamo  ŵasilikari. Nkhati nakana, mulara wawo wakagamura kuti nkhagwire jele lakalavura gaga ku Makrónisos (Makronisi).

Chirwa cha Makrónisos icho chili ku Attica, ntchiheni chomene, chambura maji, kweniso ntchamalibwe. Chirwa ichi chili pa mtunda wa makilomita 50 kufuma ku Athens. Mu utali chili na makilomita 13, ndipo mu usani, mamita 500. Kweni kufuma mu 1947 m’paka mu 1958, chikaŵa na ŵakayidi 100,000 kweniso ŵanthu awo ŵakaŵa kuti ŵandaŵazenge mulandu. Kukaŵaso awo ŵakakoleka chifukwa cha kukana kurwako nkhondo, kweniso Ŵakaboni ŵa Yehova.

Apo nkhafikanga ku jele kukwambilira kwa chaka cha 1949, ŵakayidi ŵakaŵagaŵa kuti ŵakhalenge mu misasa yakupambanapambana. Ine ŵakaniŵika ku msasa uko tikaŵako ŵanthu ŵanandi chomene kweniso kukaŵavya chivikiliro. Taŵanthu 40 tikagonanga pasi mu thenti (hema) ilo mukeneranga kugona ŵanthu 10. Tikamwanga maji ghakununkha, ndipo kanandi tikaryanga mphoza na mabilinganya. Tikasuzgikanga chomene na fuvu kweniso mphepo. Kweni vinthu vikaŵako makora kwa ise chifukwa tikakunkhuzganga malibwe yayi, agho ghakadinya ŵakayidi ŵanandi.

Zuŵa linyake apo nkhendanga mumphepete mwa nyanja, nkhakumana na Ŵakaboni ŵanyane ŵanandi ŵakufuma mu misasa yinyake. Tikakondwa chomene tikati tasangana. Para mwaŵi wasangika tikakumananga kweni mwakuchenjera kuti ŵanthu ŵaleke kumanya. Kweniso tikapharazganga mwakuchenjera ku ŵakayidi ŵanyithu. Ŵanyake mwa iwo pamanyuma ŵakazakaŵa Ŵakaboni ŵa Yehova. Vinthu ivi, kweniso lurombo lwakufumira pasi pa mtima vikatovwira chomene kuti tilutilire kukhora mwauzimu.

Pakati pajumpha myezi 10 kufuma apo ŵakaniwuskirako ku msasa, ŵakaniphalira kuti nyengo yakwana kuti nivware yunifomu ya usilikari. Nkhati nakana, ŵakaniguguzira kwa mulara uyo wakawoneleranga msasa. Nkhati nafika, nkhamupa chipepara icho nkhalembapo kuti: “Ine ndine msilikari wa Khristu.” Wakati wanofya, wakanipeleka kwa wachiŵiri wake, uyo wakaŵa bishopu mulara chomene wa tchalitchi la Orthodox. Munthu uyu wakavwara mukhanjo wa tchalitchi. Nkhati namuzgora mwachikanga kufumira mu Baibolo, wakayowoya mwaukali kuti: “Mufumiskanipo. Chisopa chake chili kumunjira chomene.”

Zuŵa lakulondezgapo mulenji, ŵasilikari ŵakizaso na kuniphalira kuti nivware yunifomu ya usilikari. Nkhati nakana, ŵakanitimba na mafayiti kweniso ndodo. Pamanyuma, ŵakaluta nane ku chipatala cha pa msasa kuti ŵakawone usange viwangwa vindapyoke. Ŵakanitimbanga zuŵa lililose kwa myezi yiŵiri.

Chifukwa chakuti nkhakhumba yayi kuleka ivyo nkhagomezganga, ŵasilikari ŵakakwiya chomene ndipo ŵakayezga nthowa yinyake kuti m’paka nithere. Ŵakanikaka mawoko ku msana na kwamba kunithyapura na vingwe mu malundi. Apo vikaŵinyanga, nkhakumbuka mazgu gha Yesu ghakuti: “Ŵakukondwa ndimwe para ŵanthu ŵakumutombozgani na kumutambuzgani . . . Sekelerani na kukondwa chomene, pakuti njombe yinu njikuru kuchanya, chifukwa ndimo ŵakatambuzgira ntchimi izo zikaŵako pambere imwe mundaŵeko.” (Mat. 5:11, 12) Nkhati natimbika nyengo yitali, nkhafenta.

Nkhazizimukira mu selo umo mukazizimanga chomene. Mukaŵavya chakurya, maji ghakumwa, kweniso bulangete. Kweni mtima ukaŵa m’malo ndipo nkhajipulikanga makora. Nga umo Baibolo likulayizgira, “mtende wa Chiuta” ukavikiliranga ‘mtima wane na maghanoghano ghane.’ (Fil. 4:7) Zuŵa lakulondezgapo, msilikari munyake walusungu wakanipa chakurya, maji ghakumwa, na champhepo. Msilikari munyake wakanipako chakurya chake. Nkhajipulika kuti Yehova wakunipwelelera munthowa zinandi. Yehova wakanipwelelera nadi.

Ŵalara ŵa boma ŵakawona kuti ndine wakugaluka chomene. Ndipo ŵakaluta nane ku Anthens ku khoti la ŵasilikari. Khoti likagamura kuti nkhagwire jele vyaka vitatu ku Yíaros (Gyaros), chirwa icho chili pa mtunda wa makilomita pafupifupi 50 kumafumiro gha dazi kwa Makrónisos.

Yíaros likaŵa jele likuru chomene kweniso lakuzengekeka na njerwa zakotcha. Mukaŵa ŵakayidi ŵakujumpha 5,000 awo ŵakakika chifukwa cha ndyali. Mukaŵaso Ŵakaboni ŵa Yehova 7, awo ŵakakakika chifukwa cha kuleka kunjilirapo pa vyacharu. Tose 7 tikakumananga mwakubisilizga kuti tisambirenge Baibolo nangauli ŵakakanizganga chomene. Nyengo zose tikapokeranga magazini gha Gongwe la Mulinda mwakubisilizga.  Para tapokera tikakoperanga pa mapepara kuti vitovwire para tikusambira.

Zuŵa linyake mulinda wa jele wakatisanganizga kuti tikusambira ndipo wakatipoka mabuku ghithu. Wakatituma kwa wachiŵiri kwa mulinda mulara wa jele. Tikakhazganga kuti wamutisazgirako vyaka vyakukhalira mu jele. Kweni tikati tafika, iyo wakati: “Tikumumanyani makora, ndipo tikuchindika ivyo mukugomezga. Tikumugomezgani. Welerani ku ntchito yinu.” Kweniso taŵanyake wakatipa ntchito zipusu. Tikakondwa chomene. Nangauli tikaŵa mu jele, kweni Yehova wakalumbikanga chifukwa chakuti tikaŵa ŵakugomezgeka.

Pakaŵaso viwemi vinyake ivyo vikachitika chifukwa chakuŵa ŵakugomezgeka. Mukayidi munyake uyo wakaŵa purofesa (nkhwantha) wa masamu, wakanweka ndipo wakatifumba ivyo tikugomezga chifukwa cha nkharo yithu yiwemi. Apo Taŵakaboni ŵakatifumiska mu jele mu 1951, nayo ŵakamufumiska. Pamanyuma, wakabatizika na kuŵa Kaboni wa Yehova ndipo wakamba upayiniya wanyengozose.

Ŵakati ŵanifumiska mu jele, nkhawelera kukaya kwithu ku Karítsa. Pamanyuma, ine na ŵanyane ŵanandi ŵa kukaya, tikaluta ku Melbourne, Australia. Tikati tafika, nkhakumana na mudumbu muwemi, Janette, uyo tikatorana na kubabirana ŵana ŵanayi. Munyamata yumoza na ŵasungwana ŵatatu. Wose tikaŵasambizga unenesko.

Pasono nili na vyaka vyakujumpha 90, ndipo nichali kuteŵetera nga mulara mu mpingo. Chifukwa cha umo ŵasilikari ŵakanipwetekera kumanyuma, nyengo zinyake muthupi na malundi vikuŵinya, chomenechomene para nafuma mu uteŵeti. Nangauli vili nthena, kweni naŵikapo mtima kuti nilutilirenge kuŵa “msilikari wa Khristu.”—2 Tim. 2:3.