Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Nozgekerani Masuzgo

Nozgekerani Masuzgo

Nozgekerani Masuzgo

“Nkhasankha kuleka kukhweŵa hona chifukwa cha mwana withu uyo wakaŵa pafupi kubabika. Ntheura pa mulyango wa nyumba nkhalembapo kuti ‘kukhweŵa hona muno yayi.’ Kweni pakati pajumpha waka ora limoza chilyokolyoko chikanikora chomene, nkhatondeka kujikora mbwenu nkhabuskaso waka ndudu.”—Yoshimitsu, Japan.

NGA umo Yoshimitsu walongosolera, ntchipusu yayi kuti munthu waleke kukhweŵa hona. Nakuti kafukufuku ukulongora kuti ŵanthu pafupifupi 90 pa 100 yiliyose awo ŵakaleka kukhweŵa hona paumaliro ŵakwambiraso. Usange namwe mukukhumba kuleka kukhweŵa hona, mungakwaniska kuleka kweni mukwenera kunozgekera masuzgo. Kasi mungasangana na masuzgo wuli?

Chilyokolyoko panji kuti chibaba: Para pajumpha mazuŵa ghatatu kufuma apo mukalekera kukhweŵa hona chibaba chingamusuzgani chomene panji kwa masabata ghatatu. Mwanalume munyake uyo wakaleka kukhweŵa wakati “pa nyengo iyi ndipo chibaba chikuŵa chankhongono chomene.” Nanga pangajumpha vyaka vinandi munthu wakulutilira kusuzgika na chibaba. Kweni lekani kugongowa na kwambiraso kukhweŵa. Nyengo zinyake para pajumpha maminiti 5 panji ghanandiko chibaba chingazika.

Vinyake ivyo vikuchitika: Kanandi munthu ukutondeka kuchita vinthu mwamahara panji kughanaghana makora, ivi vingapangiska kuti ututuŵe chomene. Nyengo zinyake munthu wangamba kutupa, kufuma mavuchi, thupi lingamba waka kunyenyera, kukhosomora, kwenjerwa, kukwiya luŵiro panji kusuzgika maghanoghano. Kanandi vinthu ivi vikuchitika para pajumpha masabata 4 panji 6 kufuma apo wakalekera kukhweŵa.

Pa nyengo yakusuzga iyi, pali vinthu vinyake ivyo vingawovwira. Mwachiyelezgero:

● Mugonenge mwakukwana.

● Mumwenge chomene maji panji juwisi. Muryenge vyakurya viwemi.

● Muchitenge maseŵero ghakukhozga thupi.

● Muthutenge mwakukwana.

Ivyo vingamupangiskani kukhweŵa: Vinthu ivi ghangaŵa maseŵero panji maghanoghano agho ghangamupangiskani kuti mukhweŵe. Mwachiyelezgero, panji apo mukamwanga moŵa mukatemwanga kukhweŵapo ndudu yimoza ya hona. Ntheura para mukukhumba kuleka kukhweŵa, chepeskaniso kumwa moŵa. Para pajumpha nyengo muzamukondwa chomene kumwa moŵa mwakwenelera.

Madokotala ghanandi ghakuti pakwenera kujumpha vyaka vinandi kuti hona wafumiremothu mu thupi kufuma apo munthu wakalekera kukhweŵa. Torben uyo tamuzunura kukwambilira wakuti, “Nangauli pajumpha vyaka 19 kufuma apo nkhalekera kukhweŵa, kweni chibaba chichali kunisuzga chomenechomene para nkhumwa khofi.” Fundo yinyake yakuzirwa chomene njakuti para munthu ukuchezga chomene na ŵanthu awo ŵakukhweŵa yayi panji ukuleka kuchitako maseŵero agho ghangapangiska kuti ukhweŵe hona mbwenu ulekerengethu kukhweŵa.

Ndimo viliriso pa nkhani ya kumwa moŵa. Para ukukhumba kuleka kukhweŵa, ukwenera kuleka kumwa chomene moŵa panji kuluta ku malo uko kukusangika chomene moŵa. Chifukwa wuli?

● Munthu wangaŵa na chilyokolyoko panji kuti chibaba nanga wangamwa moŵa uchoko waka.

● Kanandi munthu para wakumwa moŵa pa gulu pakuŵaso munyake uyo wakukhweŵa.

● Kanandi para munthu wamwa moŵa wakughanaghana makora yayi ndipo wakutondeka kusankha vinthu mwakwenelera. Baibolo likuti: ‘Vinyo likumara mahara ghakuchitira icho ntchiwemi.’—Hoseya 4:11.

Mendezgano: Musankhenge ŵanthu ŵakuchezga nawo. Mwachiyelezgero, lekani kuchezga na ŵanthu awo ŵakukhweŵa panji awo ŵakumuchemani kuti mukakhweŵenge. Kweniso lekani kuchezga na ŵanthu awo ŵangamupangiskani kuti chiŵe chakusuzga kuti muleke kukhweŵa hona, panji awo ŵakumunenani chifukwa chakuti muli kuleka kukhweŵa.

Umo mukujipulikira: Kafukufuku ukulongora kuti ŵanthu awo ŵambiraso kukhweŵa hona ŵakusuzgika chomene maghanoghano kweniso ŵakuŵa na kamtima kakunjoŵi. Para mwawona kuti pali chinthu chinyake icho chingamupangiskani kuti mwambireso kukhweŵa mbwenu chitanipo kanthu. Mungasumba babugamu, kumwa maji, kukatembeya panji kuchita chinthu chinyake kuti musuleko vyakukhweŵa hona. Muŵe na maghanoghano ghakwenelera, ndipo lombani Chiuta kuti wamovwirani panji kuŵerenga Baibolo.—Salimo 19:14.

Lekani Kujigowokera

Niguzengepo kamoza pera.

Unenesko: Nanga munthu wangaguzapo kamoza hona ukukhala mu wongo kwa maora ghatatu. Ndipo paumaliro chikuŵa chakusuzga kuti munthu waleke kukhweŵa hona.

Kukhweŵa kukunovwira kuti nileke kusuzgika maghanoghano.

Unenesko: Kafukufuku ukulongora kuti hona ndiyo wakupangiska kuti munthu wasuzgikenge chomene maghanoghano. Ntheura usange munthu wakusuzgika maghanoghano chingaŵa chakusuzga kuti waleke kukhweŵa.

Ningaleka yayi kukhweŵa chifukwa nkhamba nikale chomene.

Unenesko: Ntchiwemi yayi kughanaghana vinthu viheni. Baibolo likuti: “Usange ukulopwa mu zuŵa la soka, nkhongono zako ziŵenge zichoko.” (Zintharika 24:10) Ipo lekani kughanaghana vinthu viheni. Ntheura para waliyose uyo wakukhumba nadi kuleka kukhweŵa wangalondezga fundo za mu magazini iyi, vimovwirenge kuti waleke nadi kukhweŵa.

Ningakwaniska yayi kuleka kukhweŵa.

Unenesko: Mbunenesko kuti ntchakusuzga nadi kuleka kukhweŵa, kweni munthu wangasuzgika kwa masabata ghachoko waka. Ntheura ŵikanipo mtima! Nyengo zinyake mungalutilira kusuzgika na chibaba kwa myezi panji vyaka, kweni para mulekenge kubuska ndudu mbwenu chimalirengethu.

Nkhusuzgika maghanoghano.

Unenesko: Usange mukusuzgika maghanoghano, phalirani dokotala winu kuti wamovwirani kuti muleke kukhweŵa. Adokotala ŵangamovwirani chomene, kweniso wangamupani minkhwala yinyake iyo yingamovwirani kuti nikotini uwo uli mu wongo umare luŵiro.

Para natondeka kamoza, mbwenu ningakwaniskaso yayi.

Unenesko: Usange mukaleka kukhweŵa mbwenu ulendo unyake mwakhweŵa, lekani kuwona kuti ndimwe ŵakutondeka. Lutilirani waka kuyezgayezga. Usange munthu wawa pa chiphalizgano chikung’anamura kuti ngwakutondeka yayi. Kweni para wawa na kutondeka kuwuka ndikuti ngwakutondeka nadi. Ntheura lutilirani kuyezgayezga waka, paumaliro mulekerengethu kukhweŵa!

Wonani ivyo vikachitikira mwanalume munyake zina lake Romualdo uyo wakakhweŵa hona kwa vyaka 26 ndipo kufuma apo wakalekera kufika sono pajumpha vyaka 30. Iyo wakalemba kuti: “Nkhatondeka kanandi waka, ndipo nyengo zinandi nkhajiwonanga kuti ndine wakutondeka. Kweni nkhati naŵikapo mtima kuti niŵe paubwezi wakukhora na Yehova Chiuta kweniso kumuŵeyelera mu lurombo wakanovwira kuti nileke, ndipo paumaliro nkhalekerathu nadi kukhweŵa.”

Mu nkhani yaumaliro, tiwonenge masachizgo ghanyake agho ghangamovwirani kuti mukondwenge na umoyo pamasinda pakuti mwaleka kukhweŵa.

[Bokosi/​Chithuzithuzi]

HONA WALI MU MITUNDU YAKUPAMBANAPAMBANA

Ŵanthu ŵakugwiliskira ntchito hona mu nthowa zakupambanapambana. Hona unyake ŵakupangira munkhwala, unyake ŵakuŵika ku magulu yanyake ya vyakurya. Kweni wupu wakuwona vya umoyo pa charu chose chapasi ukuti mulimose umo vingaŵira, “mtundu uliwose nguheni.” Hona wakwambiska matenda ghakupambanapambana nga khansa kweniso masuzgo gha mtima, ndipo wakukoma ŵanthu ŵanandi. Usange mwanakazi wa nthumbo wakukhweŵa hona, wakupweteka mwana uyo wandababike. Kasi hona ŵakumugwiliskiraso ntchito munthowa wuli?

Ndudu zakuzinga pa mawoko: Kanandi ndudu izi, zikutemwa kusangika ku vyaru vya ku Asian. Awo ŵakukhweŵa hona uwu, ŵakuguza tar, nicotine, na carbon monoxide munandi chomene kuluska awo ŵakukhweŵa hona wakufuma ku fakitale.

Ndudu za ku fakitale: Hona uyu ŵakuzinga pa mahamba gha hona panji pa mapepala agho ŵakupanga kufuma ku hona. Ku hona uyu kukuŵa alkaline munandi chomene.

Ndudu za Kreteks panji kuti clove cigarettes: Hona uwu ukusangika chomene ku Indonesia. Mu hona uwu mukuŵa tar, nicotine, na carbon monoxide munandi chomene kupambana na hona munyake.

Hona wa mu mapayipi panji kuti mbiya: Hona uwu ukuyana waka na hona munyake, vyose vikwambiska matenda nga khansa kweniso matenda ghanyake.

Hona wambura kufumiska josi: Hona uwu ukusazgapo wakuchita kusumba kweniso kubema, ndipo ukusangika chomene cha kumwera kwa charu cha Asia. Para munthu wakhweŵa hona uwu, nicotine ukunjira mu ndopa. Hona uyu nayo ni muheni chomene nga umo waliri hona munyake.

Hona wa mu mapayipi ya maji (bongs, hookahs, narghiles, shishas): Hona uyu wakujumpha dankha mu maji pambere munthu wandakhweŵe. Nangauli ukujumpha dankha mu maji, kweni nkhongono yake yikumala yayi ndipo nawo ungambiska matenda nga khansa.

[Bokosi/​Chithuzithuzi]

WOVWIRANI ŴANJI KUTI ŴALEKE KUKHWEŴA

Muŵawonenge mwakwenelera. Ŵawongani apo ŵakuchita makora, kuŵanena waka yayi. Ivi viŵawovwirenge kuti ŵaleke kujiyimba waka mulandu. Mungachita makora kuyowoya kuti “nkhuwona kuti para mungachita ivi vingamovwirani” kuluska kuyowoya kuti “Mwatondekaso nadi haa!”

Mugowokenge. Lekani kukwiya luŵiro panji kugongowa para uyo mukumovwira wakuchita yayi ivyo mukumuphalira. Yowoyani mazgu ghalusungu nga ghakuti, “Nkhumanya kuti kuchita ichi ntchipusu yayi kweni nkhukondwa kuti mukuŵikapo mtima.” Lekani kuyowoya kuti, “Ningakutemwa chomene para ungaleka kukhweŵa!”

Muŵe mubwezi wanadi. Baibolo likuti: “Mubwezi wanadi wakutemwa nyengo zose, ndipo ni mubali uyo wali kubabikira kovwira mu suzgo.” (Zintharika 17:17) Enya, tiyeni “nyengo zose” tiŵenge ŵakuzikira kweniso ŵachitemwa apo tikovwira munyithu kuti waleke kukhweŵa.