1, 2. (a) Hi yihi ndlela yo biha leyi Naboti ni vana vakwe va khomiweke ha yona? (b) Hi tihi timfanelo timbirhi leti hi nga ta tikambisisa exihlokweni lexi?

ANAKANYA hi xiyimo lexi. Wanuna u lumbetiwa hi nandzu lowukulu swinene. Ndyangu ni vanghana vakwe va twe ku vava swinene loko wanuna yoloye a voniwa nandzu lowu a nga wu endlangiki, hikwalaho ka leswi vanhu lava nga pfuniki nchumu va nyikeleke vumbhoni bya vunwa ha yena. Vanhu lava rhandzaka vululami va twe ku vava swinene loko va vona wanuna yoloye a dlayiwa swin’we ni vana vakwe. Mhaka leyi a hi ntsheketo. Yi endlekile eka nandza wa Yehovha wo tshembeka, ku nga Naboti loyi a hanyeke hi nkarhi wa ku fuma ka Hosi Akabu wa le Israyele.—1 Tih. 21:11-13; 2 Tih. 9:26.

² Exihlokweni lexi hi ta kambisisa leswi humeleleke Naboti swin’we ni xihoxo lexi nkulu un’wana wa le nkarhini wa vaapostola a xi endleke. Loko hi kambisisa swikombiso leswi swa le Bibeleni hi ta dyondza leswaku ku titsongahata i ka nkoka loko hi ri karhi hi tikarhatela ku hoxa xandla eku kombiseni ka vululami bya Yehovha. Hi ta tlhela hi dyondza ndlela leyi ku rivalela loko hi khomiwe  hi ndlela yo biha evandlheni swi nga ha kombisaka vululami bya Yehovha ha yona.

3, 4. Naboti a a ri wanuna wa njhani naswona ha yini a ale ku xavisela Hosi Akabu nsimu yakwe ya vhinyo?

³ Naboti a a ri wanuna wo tshembeka eka Yehovha hambileswi Vaisrayele vo tala a va tekelela xikombiso xo biha xa Hosi Akabu ni nsati wakwe, ku nga Hosi ya xisati Yezabele. Vaisrayele vo tala a va gandzela Bali naswona a va nga n’wi xiximi Yehovha swin’we ni milawu yakwe. Kambe Naboti a rhandza Yehovha ku tlula vutomi byakwe.

⁴ Hlaya 1 Tihosi 21:1-3. Loko Akabu a lava ku xava nsimu ya vhinyo kumbe ku nyika Naboti nsimu yo antswa, u arile. Ha yini? Hi ndlela ya xichavo u te: “A hi swinene eka mina, hi ku ya hi langutelo ra Yehovha leswaku ndzi ku nyika ndzhaka ya vatatana.” Naboti u ale ku endla sweswo hi leswi a xixima nawu lowu Yehovha a wu nyike Vaisrayele, lowu a wu nga pfumeleli munhu leswaku a xavisa ndzhaka ya ka vona. (Lev. 25:23; Tinhl. 36:7) Swi le rivaleni leswaku Naboti a xixima Nawu wa Yehovha.

5. Yezabele u endle yini leswaku Naboti a dlayiwa?

⁵ Lexi twisaka ku vava, ku ala ka Naboti ku xavisa nsimu ya ka vona, swi endle leswaku Hosi Akabu ni nsati wakwe va endla nchumu wo biha swinene. Leswaku a ta kumela nuna wakwe nsimu ya vhinyo, Yezabele u hehle Naboti hi mhaka leyi nga riki ntiyiso. Sweswo swi endle leswaku a dlayiwa swin’we ni vana vakwe. Yehovha a a ta nghenelela njhani leswaku a kombisa vululami byakwe emhakeni leyi?

6, 7. Yehovha u swi kombise njhani leswaku u rhandza vululami naswona ha yini maxaka ni vanghana va Naboti va chavelelekile ku tiva sweswo?

⁶ Hi ku hatlisa Yehovha u rhumele Eliya leswaku a ya vulavula na Akabu. Eliya u vule leswaku Akabu i mudlayi ni khamba. Yehovha a ta endla yini emhakeni leyi? Akabu ni nsati wakwe swin’we ni vana vakwe va majaha a va ta dlayiwa hilaha a endleke hakona eka Naboti ni vana vakwe va majaha.—1 Tih. 21:17-25.

⁷ Hambileswi ndyangu wa Naboti ni vanghana vakwe va tweke ku vava swinene hikwalaho ka leswi Akabu a swi endleke, a swi kanakanisi leswaku swi va chavelerile ku tiva leswaku Yehovha u swi vonile leswi endlekeke naswona u ta swi lulamisa hi ku hatlisa. Hambiswiritano, ku titsongahata ka vona ni ku tshembela ka vona eka Yehovha a ku ta ringiwa hileswi a swi ta endleka.

8. Akabu u angule njhani eka rungula ra Yehovha ra vuavanyisi, naswona ku ve ni vuyelo byihi?

⁸ Loko Akabu a twa hi ta vuavanyisi bya Yehovha “a handzula tinguvu takwe hi le xikarhi, a kapeka nguvu yakwe yo khwaxa ehenhla ka nyama yakwe; a hambeta a titsona swakudya naswona a tshama a etlele engubyeni yo khwaxa, a famba hi mbilu leyi tshovekeke.” Akabu u titsongahatile! Ku ve ni vuyelo byihi? Yehovha u byele Eliya a ku: “Hikwalaho ka leswi a titsongahateke eka mina, a ndzi nge ri tisi khombo emasikwini yakwe. Ndzi ta tisa khombo ehenhla ka yindlu yakwe emasikwini ya n’wana wakwe.” (1 Tih. 21:27-29; 2 Tih. 10:10, 11, 17) Yehovha “mukambisisi wa timbilu” u kombise Akabu musa.—Swiv. 17:3.

9. Ha yini ku titsongahata ku nga ha vaka ku sirhelele ndyangu wa Naboti swin’we ni vanghana vakwe?

⁹ Xana xiboho lexi Yehovha a xi tekeke xi va khumbe njhani vanhu lava voneke vubihi lebyi Akabu a byi endleke? Leswi swi nga ha va swi ringe ripfumelo ra ndyangu ni vanghana va Naboti. Loko swi ri tano, ku titsongahata swi nga va swi va sirhelerile, swi endla leswaku  va ya emahlweni va gandzela Yehovha ni ku tshemba leswaku Yehovha a nge tsandzeki ku kombisa vululami. (Hlaya Deteronoma 32:3, 4.) Naboti, vana vakwe ni mindyangu ya vona va ta vona vululami bya Yehovha loko a pfuxa vanhu vo lulama. (Yobo 14:14, 15; Yoh. 5:28, 29) Nakambe munhu loyi a titsongahataka wa tsundzuka leswaku “Xikwembu xa ntiyiso xi ta tisa ntirho wa muxaka wun’wana ni wun’wana eku avanyisiweni malunghana ni nchumu wun’wana ni wun’wana lowu fihliweke, hambi wu ri wunene kumbe wu ri wo biha.” (Ekl. 12:14) I ntiyiso leswaku loko Yehovha a avanyisa u languta ni swilo leswi hina hi nga swi tiviki. Kutani loko vanhu lava nga riki na nandzu va titsongahata swi ta sirhelela vuxaka bya vona na Yehovha.

10, 11. (a) Hi le ka swiyimo swihi laha langutelo ra hina hi vululami ri nga ringiwaka? (b) Ku titsongahata swi nga hi sirhelela njhani?

¹⁰ U ta endla yini loko vakulu va endla xiboho lexi u nga xi twisisiki kumbexana lexi u nga pfumelelaniki na xona? Hi xikombiso, u ta endla yini loko wena kumbe munhu loyi u n’wi rhandzaka a lahlekeriwa hi lunghelo evandlheni? Ku vuriwa yini loko munghana wa wena wa vukati, n’wana wa wena kumbe munghana wa wena lonkulu a susiwa naswona u nga pfumelelani na xona xiboho lexi vakulu va xi tekeke? Ku vuriwa yini loko u vona onge makwerhu wo  karhi la dyoheke u tsetseleriwile? Swiyimo sweswo swi nga ringa ripfumelo ra wena eka Yehovha ni le ka ndlela leyi nhlengeletano yakwe yi tirhaka ha yona. Xana ku titsongahata ku nga ku sirhelela njhani loko u langutane ni ndzingo wolowo? A hi kambisiseni tindlela timbirhi.

¹¹ Xo sungula, ku titsongahata ku ta endla leswaku hi swi xiya leswaku a hi tivi mhaka hinkwayo. Nakambe ku nga khathariseki leswaku hi tiva mhaka yoleyo ku fikela kwihi, i Yehovha ntsena loyi a kotaka ku vona mbilu ya munhu. (1 Sam. 16:7) Ku tiva leswi, a swi kanakanisi leswaku swi ta hi susumetela ku titsongahata, ku xiya leswaku a hi nge tivi swilo hinkwaswo ni ku va ni langutelo lerinene. Xa vumbirhi, ku titsongahata ku ta hi pfuna leswaku hi yimela Yehovha leswaku a lulamisa xiyimo xexo. Solomoni wanuna wo tlhariha u tsale a ku: “Swi ta va fambela kahle lava chavaka Xikwembu xa ntiyiso . . . Kambe a swi nge n’wi fambeli kahle nikatsongo lowo homboloka, naswona a nge ma lehisi masiku yakwe.” (Ekl. 8:12, 13) Hakunene ku titsongahata i ka nkoka loko hi ri karhi hi tirhela Xikwembu.—Hlaya 1 Petro 5:5.

12. Hi ta kambisisa yini sweswi naswona ha yini?

¹² Vakreste va le nkarhini wa vaapostola va le Antiyoka eSiriya va langutane ni xiyimo lexi a xi ta ringa ku titsongahata ni ku rivalela ka vona. Kutani a hi kambisiseni rungula leri ivi hi vona leswaku ri nga hi pfuna njhani ku kambisisa langutelo ra hina emhakeni yo rivalela. Nakambe ri ta hi pfuna ku twisisa ndlela leyi ku rivalela ku fambisanaka ha yona ni langutelo ra Yehovha hi vululami.

13, 14. I malunghelo wahi lawa Petro a ri na wona naswona u xi kombise njhani xivindzi?

¹³ Muapostola Petro a a ri nkulu la tivekaka swinene evandlheni ra Vukreste. Nakambe a ri munghana wa Yesu naswona a nyikiwe vutihlamuleri lebyikulu. (Mat. 16:19) Hi xikombiso, hi 36 C.E., Petro u ve ni lunghelo ro chumayela mahungu lamanene eka Korneliyo ni ndyangu wakwe. Sweswo a swi nga tolovelekanga hikuva Korneliyo a a ri munhu wa matiko naswona a nga yimbanga. Loko Korneliyo ni ndyangu wakwe va amukele moya lowo kwetsima, Petro u te: “Xana u kona loyi a nga alaka ni mati leswaku va nga khuvuriwi lava amukeleke moya lowo kwetsima ku fana na hina hi wu amukeleke?”—Mint. 10:47.

¹⁴ Hi 49 C.E., vaapostola ni vakulu eYerusalema va hlanganile leswaku va kambisisa loko swi fanerile ku va Vakreste lava va nga riki Vayuda va yimbisiwa. Eka nhlangano wolowo, Petro u vulavule hi xivindzi a tsundzuxa vamakwerhu volavo leswaku enkarhini lowu hundzeke vanhu lava nga riki Vayuda naswona va nga yimbangiki na vona va amukele nyiko ya moya lowo kwetsima. Mhaka leyi Petro a yi vuleke yi pfune huvo leyi fumaka ya le nkarhini wa vaapostola ku endla xiboho. (Mint. 15:6-11, 13, 14, 28, 29) A swi kanakanisi leswaku Vakreste lava nga Vayuda ni lava nga riki Vayuda va yi tlangerile ndlela leyi Petro a yi hlamuseleke ha yona mhaka leyi. Sweswo swi nga ha va swi endle leswaku Vakreste lava va n’wi tshemba swinene wanuna loyi!—Hev. 13:7.

15. I xihoxo xihi lexi Petro a xi endleke loko a ri eAntiyoka le Siriya? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

¹⁵ Endzhaku ka nhlangano lowu veke kona hi 49 C.E., Petro u ye eAntiyoka le Siriya. Loko a ri kwalaho, u tiphine hi xinghana ni Vakrestekulobye lava nga riki Vayuda. A swi kanakanisi leswaku va vuyeriwile eka vutivi ni ntokoto wa Petro. Hambiswiritano, anakanya ndlela leyi swi va hlamariseke ni ku va heta matimba ha yona, loko hi xitshuketa Petro a tshika ku  dya na vona. Petro u tlhele a kucetela Vakreste van’wana leswaku va endla hilaha ku fanaka ku katsa na Barnaba. I yini lexi endleke leswaku nkulu loyi a endla xihoxo xexo lexi a xi ta vanga ku avana evandlheni? Xa nkoka ngopfu, hi nga dyondza yini eka xihoxo xa Petro lexi nga ta hi pfuna loko hi twisiwe ku vava hi marito kumbe hi swiendlo swa nkulu wo karhi?

16. Petro u lulamisiwe njhani naswona ku ve ni swivutiso swihi?

¹⁶ Hlaya Vagalatiya 2:11-14. Petro u endle sweswo hikwalaho ko chava vanhu. (Swiv. 29:25) Hambileswi Petro a ri tiva langutelo ra Yehovha emhakeni yoleyo, kambe a chava leswaku Vayuda lava nga Vakreste va le Yerusalema va ta n’wi tekela ehansi loko a tihlanganisa ni Vakreste lava nga yimbangiki. Muapostola Pawulo loyi a ri kona eka nhlangano lowu a wu ri eYerusalema hi 49 C.E., u ye eAntiyoka a ya byela Petro hi vukanganyisi byakwe. (Mint. 15:12; Gal. 2:13) Vakreste lava a va nga ri Vayuda a va ta titwa njhani hi xihoxo lexi Petro a xi endleke? Xana a va ta khunguvanyeka? Xana Petro a a ta lahlekeriwa hi malunghelo ya risima hikwalaho ka xihoxo xakwe?

17. Petro u vuyeriwe njhani eka ndlela leyi Yehovha a n’wi rivaleleke ha yona?

¹⁷ Swi le rivaleni leswaku Petro hi ku titsongahata u amukele ndzayo ya Pawulo. Matsalwa a ma boxi leswaku Petro u lahlekele hi malunghelo. Hi ku famba ka nkarhi u huhuteriwe ku tsala mapapila mambirhi lama nga kona eBibeleni. Eka papila rakwe ra vumbirhi, Petro u vule leswaku Pawulo i “makwerhu la rhandzekaka.” (2 Pet. 3:15) Hambileswi xihoxo xa Petro xi nga ha vaka xi va twise ku vava Vakreste lava nga riki Vayuda, Yesu la nga nhloko ya vandlha u ye emahlweni a n’wi tirhisa. (Efe. 1:22) Hikwalaho swirho swa vandlha swi ve ni lunghelo ro tekelela Yesu ni Tata wakwe hi ku hambeta swi rivalelana. Swi nga endleka a nga vanga kona ni un’we loyi a pfumeleke ku khunguvanyisiwa hi xihoxo xa Petro.

18. Hi le ka swiyimo swihi laha hi nga ha kombisaka langutelo ra Yehovha hi vululami?

¹⁸ Hilaha a swi ri hakona eka Vakreste va le nkarhini wa vaapostola, ninamuntlha evandlheni ra Vukreste vakulu a va hetisekanga, “hikuva hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala.” (Yak. 3:2) Hi nga va hi ma tsundzuka marito lawa, kambe swi nga ha tika ku ma tirhisa loko nkulu wo karhi a hi khunguvanyisa. Exiyin’weni xo tano, xana hi ta kombisa langutelo ra Yehovha hi vululami? Hi xikombiso, u ta endla yini loko nkulu a kombisa leswaku u ni xihlawuhlawu? Xana u ta khunguvanyeka loko nkulu handle ko anakanya a vula marito lama tlhavaka? Ematshan’weni yo hatlisela ku anakanya leswaku makwerhu yoloye a nga ha faneleki ku va nkulu, xana u ta rindzela leswaku Yesu nhloko ya vandlha a lulamisa xiyimo xexo? Xana u ta tikarhatela ku languta leswinene eka nkulu yoloye, kumbexana u anakanyisisa hi ntirho lowu a wu endleleke Yehovha hi ku tshembeka malembe yo tala? Loko makwerhu loyi a ku khunguvanyiseke a ya emahlweni a va nkulu kumbe a kuma malunghelo lama engetelekeke, xana u ta tsaka na yena? Loko u tiyimisela ku rivalela swi ta kombisa leswaku u ni langutelo ro fana ni ra Yehovha.—Hlaya Matewu 6:14, 15.

19. Hi fanele hi tiyimisela ku endla yini?

¹⁹ Lava rhandzaka vululami va ri langutele hi mahlongati siku leri Yehovha a nga ta herisa ku kala vululami lebyi vangiwaka hi Sathana ni misava yakwe yo homboloka. (Esa. 65:17) Loko ha ha rindzele nkarhi wolowo, onge un’wana ni un’wana wa hina a nga tiyimisela ku kombisa langutelo ra Yehovha hi vululami hi ku xiya swipimelo swakwe ni ku rivalela van’wana.