Eka lembe leri landzeleke, ku ve ni xitiviso eBethele xa leswaku ku laveka vatirhi erhavini ra Afrika Dzonga laha a ku ta sunguriwa ku kandziyisiwa tibuku. Ndzi tsarisile naswona a ndzi tsake ngopfu loko ndzi hlawuriwa. A ndzi hlawuriwe ni vamakwerhu vanharhu va le Bethele ya le Canada, ku nga Dennis Leec, Bill McLellan, na Ken Nordin. Hi byeriwe leswaku hi ta tirha kona malembe yo tala!

Ndzi fonele mhani ndzi ku: “Mhani, ndzi ku khomele mahungu. Ndzi ya eAfrika Dzonga!” Mhani a a nga rhandzi ku vulavula kambe a a ri wansati wa ripfumelo naswona a a ri ni vuxaka lebyinene na Yehovha. A nga vulanga swo tala kambe a ndzi swi tiva leswaku wa ndzi seketela. Mhani na bava a va vilela hileswi a ndzi ta va ekule ngopfu na vona kambe a va xi solanga xiboho lexi ndzi xi tekeke.

Hi mune ka hina, hi leteriwe tin’wheti tinharhu eka swa vukandziyisi eBethele ya le Brooklyn. Ku suka kwalaho, hi khandziye xikepe lexi yaka eCape Town, eAfrika Dzonga. A ndza ha ku hlanganisa malembe ya 20. Se a ri perile loko hi khandziya xitimela lexi a xi suka eCape Town xi ya eJoni. Hi yime ro sungula eKaroo, ku nga xidorobana lexi a xi omile swinene. A ku ri ni ritshuri naswona a ku hisa. Hi hlometele hi mafasitere hi ri karhi hi tivutisa leswaku i ndhawu ya njhani leyi. A hi vilela leswaku laha hi yaka kona ku ta va njhani. Endzhakunyana ka malembe, hi tlhele hi vuya exidorobanini xolexo naswona hi xiye leswaku vanhu va kwalaho va ni mahanyelo lamanene naswona i vanhu vo rhula.

Ndzi tirhe malembe yo hlayanyana emuchinini wa Linotype lowu a wu kandziyisa timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! Rhavi a ri kandziyisa timagazini hi tindzimi to tala ku nga ri ta laha Afrika Dzonga ntsena kambe ni ta le matikweni man’wana ya le n’walungu wa Afrika. A hi tsake ngopfu ku tiva leswaku ntirho lowu a hi tele wona wo kandziyisa, a wu nga ri nyuku wa mbyana!

Endzhaku ndzi tirhe eHofisini ya Fektri leyi a yi khathalela ntirho wo kandziyisa tibuku, ku ti rhumela emavandlheni ni ku hundzuluxela. A ndzi tshama ndzi khomekile naswona a ndzi tiphina hi vutomi.

Hi 1968, ndzi tekane na Laura Bowen phayona leri a ri tshama ekusuhi ni le Bethele. A a tirha ku thayipa eka Ndzawulo Yo Hundzuluxela. Hi nkarhi wolowo, a swi nga pfumeleriwi leswaku vatekani lavantshwa va tshama eBethele kutani hi nyikiwe ntirho lowuntshwa wo va maphayona yo hlawuleka. Kambe a ndzi vilela. Emalembeni ya khume lawa ndzi ma heteke ndzi ri eBethele a ndzi kuma swakudya ni byetlelo mahala, xana sweswi a hi ta swi endlisa ku yini hi swimalana leswi a hi nyikiwa swona swa maphayona yo hlawuleka? Hi n’hweti, munhu un’we a a kuma 25 wa tirhandi (Leyi hi nkarhi wolowo a yi ringana na 35 wa tidolara ta le Amerika.) kambe ntsena loko hi fikelela tiawara leti a ti laveka, maendzo yo vuyela ni nhlayo yo karhi ya tibuku. A hi tirhisa mali yoleyo ku hakelela ndhawu yo tshama, swakudya, petirolo, vutshunguri ni swin’wana leswi a swi koxa timali.

Hi rhumeriwe ku ya phayona edorobeni ra le Durban, eIndian Ocean. A ku tele vanhu lava humaka eIndiya naswona vo tala a va te hi xikongomelo xo ya tirha eka khamphani ya chukela leyi sunguleke ku va kona hi va 1875. Sweswi se a va tirha ni mitirho yin’wana kambe a va ha khomelele swi tiya eka mindhavuko ni swakudya swa vona. A va vulavula Xinghezi, sweswo swi endle swi hi olovela ku va chumayela.

Maphayona yo hlawuleka a ma fanele ma chumayela tiawara ta 150 hi n’hweti, hi siku ro sungula mina na Laura hi tirhe tiawara ta tsevu. Siku rero dyambu a ri vavula. A hi nga ri na maendzo yo vuyela kumbe tidyondzo ta Bibele kambe hi chumayele tiawara ta tsevu hi yindlu ni yindlu. Loko ha ha ku sungula, ndzi langute wachi ya mina ivi ndzi kuma leswaku a ho va na 40 wa timinete ntsena. Ndzi tivutisile loko hi ta wu kota ntirho lowu.

Hi sungule ku antswisa ndlela leyi a hi endla swilo hayona. A hi pfuka nimpundzu hi endla tisangweji, supu kumbe hi chela kofi eka fulaski. Loko hi lava ku wisa a hi paka movha wa hina ehansi ka nsinya lowu nga ekusuhi, mikarhi yin’wana a hi rhendzeriwa hi vana lavatsongo vo xonga lava humaka eIndiya va ri karhi va hi honolela hileswi a hi nga fani ni vanhu va kwalaho! Hi ku famba ka nkarhi hi xiye leswaku endzhaku ko tirha tiawara timbirhi kumbe tinharhu, siku se a ro tsutsuma kunene.

A swi tsakisa ku chumayela vanhu va kwalaho lava a va ri ni malwandla! Hi xiye leswaku vanhu va le Indiya va xixima, va ni musa naswona va rhandza Xikwembu. Vanhu vo tala va ndhavuko wa Xihindu va amukele ntiyiso lowu a hi va dyondzisa wona. A va swi rhandza ku dyondza hi Yehovha, Yesu, Bibele, misava leyintshwa leyi nga ta va ni ku rhula ni ntshembo lowu hi nga na wona hi lava feke. Endzhaku ka lembe se a hi dyondza Bibele ni vanhu va 20. Siku ni siku, a hi tiphina hi swakudya swo nandziha ni ndyangu lowu a hi dyondza na wona. A hi tsakile swinene.

Kambe swi nga si ya kwihi, hi nyikiwe ntirho wo va valanguteri va muganga etlhelo ka Indian Ocean. Vhiki ni vhiki a hi amukeriwa hi ndyangu lowu nga evandlheni leri hi ri endzeleke naswona a hi tirha ni vahuweleri va kwalaho hi tlhela hi va khutaza. A va hi khoma tanihi ndyangu wa vona naswona a hi tiphina hi ku tlanga ni vana ni swifuwo swa vona. Ku hele malembe mambirhi hi ri eku tiphineni. Hi nga swi langutelanga, hi kume riqingho leri humaka erhavini. Va te: “Hi tsakela leswaku mi tlhela mi vuya eBethele.” Ndzi hlamule ndzi ku: “Ma tiva hi tsakile laha hi nga kona.” Hambiswiritano, a hi tiyimisele ku ya tirha kun’wana ni kun’wana laha a hi laveka kona.

Loko ndzi ri eBethele, a ndzi tirha eka Ndzawulo ya Ntirho naswona a swi tsakisa ku tirha ni vamakwerhu lava nga ni ntokoto. Hi nkarhi wolowo, a hi tsalela mavandlha mapapila mayelana ni xiviko lexi hi xi kumeke eka mulanguteri wa muganga endzhaku ka riendzo rakwe. Mapapila wolawo a ma khutaza ni ku nyika nkongomiso lowu a wu laveka. Sweswo swi engetele ntirho eka vamakwerhu hikuva a va fanele va hundzuluxela swiviko leswi humaka eka mulanguteri wa muganga leswi a swi ri hi Xixhosa, Xizulu ni tindzimi tin’wana ku ya eka Xinghezi. Endzhaku a va hundzuluxela  mapapila lama yaka emavandlheni ku suka eka Xinghezi ma va hi tindzimi tin’wana to hambanahambana ta laha Afrika. A ndzi swi tlangela ku tikarhata ka vamakwerhu volavo ni ndlela leyi va ndzi pfuneke hayona ndzi twisisa swiphiqo leswi vamakwerhu va ntima va laha Afrika a va langutana na swona.

Hi nkarhi wolowo, Afrika Dzonga a ya ha ri ehansi ka mfumo wa xihlawuhlawu. Vanhu a va tshama hi ku ya hi rixaka ra vona naswona a swi nga koteki leswaku vanhu va tinxaka to hambana va tshama swin’we. Vamakwerhu va ntima a va vulavula, va chumayela ni ku khoma tinhlengeletano ta vandlha hi tindzimi ta vona.

Leswi a ndzi ri eka vandlha ra Xinghezi, a ndzi nga tivi vamakwerhu vo tala va ntima va laha Afrika. Sweswi se ndzi tiva vamakwerhu va ntima va laha Afrika ni mindhavuko ya vona. Ndzi tive mitlhontlho leyi a va langutana na yona hikwalaho ka mindhavuko ni vukhongeri bya vanhu lava a va tshama na vona. Ya khutaza ndlela leyi va yi hluleke hayona mihivahivana ya vanhu lava tshamaka na vona leyi nga humiki ematsalweni ni ku tiyisela nxaniso wa ndyangu ni vanhu lava tshamaka na vona hi leswi a va nga katseki eka swa vungoma! Vusweti a byi tinyike matimba etindhawini ta le makaya. Vo tala a va nga dyondzekanga kambe a va yi xixima swinene Bibele.

Ndzi ve ni nkateko wo tirha eka swa nawu ndzi tenga milandzu leyi a yi fambisana ni ntshunxeko wo gandzela ni ku nga katseki enyimpini. A swi khutaza ku vona ku tshembeka ni xivindzi xa vantshwa va Timbhoni lava hlongoriweke exikolweni hikwalaho ko ala ku yimbelela tinsimu ta vukhongeri.

Vamakwerhu va laha Afrika va le Swaziland, va langutane ni ntlhontlho wun’wana. Endzhaku ka rifu ra Hosi Sobhuza, vanhu va kwalaho a va lerisiwe ku endla mihivahivana leyi endliwaka loko munhu a file. Vavanuna va byeriwe ku tsemeta misisi yi va timpandla, kasi vavasati a va fanele va yi tsema yi koma. Vamakwerhu va xanisiwile hileswi va aleke ku endla mihivahivana leyi fambisanaka ni ku gandzela vafi. Ku tiyimisela ka vona ko tshama va tshembekile eka Yehovha ku hi tsakisile swinene! Hi dyondze swo tala hi ku tshembeka ni ku tiyisela ka vamakwerhu va laha Afrika naswona sweswo swi tiyise ripfumelo ra hina.

Hi 1981, ndzi nyikiwe ntirho wo pfuneta ku kandziyisa hi ku tirhisa tikhompyuta. Se a ndzi tlhelele entirhweni wa mina wa khale wo Kandziyisa. Sweswo a swi tsakisa swinene. Se a ku tirhisiwa tindlela letintshwa to kandziyisa. Wanuna un’wana loyi a xavisa michini eswitolo swa le kusuhi, u nyike rhavi muchini wa phototypesetter leswaku wu ringetiwa mahala. Endzhaku ku cinciwe kaye wa ti-Linotype ivi ku tirhisiwa ntlhanu wa ti-phototypesetter. Nakambe ku sungule ku tirhisiwa ni michini leyintshwa yo kandziyisa. Swilo se a swo khuluka kunene!

Ku kandziyisa hi ku tirhisa tikhompyuta swi hi pfunile leswaku hi sungula matirhiselo lamantshwa ya MEPS (Multilanguage Electronic Publishing System.) Laha hi humaka kona i kule, ku suka eka michini yo tika, yo nonoka, ya Linotype ni leyi a swi nga olovi ku yi tirhisa leyi endleke vavanuna va mune va suka eBethele ya le Canada va ta laha Afrika Dzonga! (Esa. 60:17) Hi nkarhi wolowo, hinkwerhu se a hi cate ni maphayona lama rhandzaka Yehovha. Mina na Bill a ha ha tirha eBethele. Ken na Dennis se a va ri ni vana naswona a va nga tshami ekule ni le Bethele.

Mitirho erhavini se a yi ri matutu vana va ntavasi. Mikandziyiso leyi sekeriweke eBibeleni a yi hundzuluxeriwa ni ku kandziyisiwa hi tindzimi to tala, a yi rhumeriwa ni le marhavini man’wana. Hikwalaho, a ku laveka muako lowuntshwa eBethele. Vamakwerhu va wu akile evupeladyambu bya le Joni naswona wu nyiketeriwe hi 1987. A swi tsakisa ku va kona loko ku va ni ku cinca loku hinkwako naswona ndzi tiphinile hi ku tirha eka Komiti ya Rhavi ra Afrika Dzonga.

Swi hi hlamarisile loko hi 2001 hi kuma xirhambo xo ya tirha eka Komiti ya Rhavi ra le United States leri a ra ha ku simekiwa. Hambileswi a hi nga swi lavi ku famba hi siya ntirho ni vanghana va hina eAfrika Dzonga kambe a hi tsakile ku tiva leswaku hi ya sungula vutomi lebyintshwa hi ri ndyangu wa Bethele ya le United States.

A swi nga hi dyisi byi rhelela loko hi ehleketa hi ku famba hi siya mhani wa Laura loyi se a a dyuhele. A hi nga ta swi kota ku n’wi hlayisa hi ri eNew York kambe lexi tsakisaka, vasesi wa Laura va vule leswaku va ta n’wi hlayisa. Va te: “A hi nge swi koti ku va eka ntirho wa nkarhi hinkwawo kambe loko hi hlayisa mhani swi ta mi pfuna leswaku mi ya emahlweni ni ntirho wa n’wina.” Ha va khensa swinene.

Hilaha ku fanaka, buti wa mina ni nsati wakwe lava tshamaka eToronto eCanada, a va hlayisa mhani loyi se a a ri noni. U tshame na vona kwalomu ka malembe yo tlula 20. Ha ri khensa rirhandzu ra vona ni ndlela leyi va n’wi khathaleleke hayona kukondza a lova loko se hi ri eNew York. Swa tsakisa ku va ni ndyangu lowu ku seketelaka ni ku tiyimisela ku cinca vutomi bya wona leswaku wu khathalela vatswari lava dyuhaleke hambileswi sweswo swi nga ha vaka ntlhontlho!

Ndzi tirhe malembe yo tala eka ndzawulo yo kandziyisa tibuku eUnited States leyi se a yi ri ya manguva lawa naswona a yi olova. Sweswinyana a ndzi tirha eka Ndzawulo yo Xava. A swi tsakisa ngopfu ku va xiphemu xa rhavi leri eka malembe ya 20 lama hundzeke, leri sweswi ri nga ni vatirhi va le Bethele va kwalomu ka 5 000 ni vatirhi va nkarhinyana va kwalomu ka 2 000!

Loko ndzi ehleketa hi malembe ya 60 lama hundzeke, a ndzi nga tshembi leswaku ndzi nga tikuma ndzi ri laha. Emalembeni wolawo hinkwawo, Laura a a ri karhi a ndzi seketela swinene. Vutomi a byi tsakisa. Ha yi khensa mitirho hinkwayo leyi hi veke na yona ni vanhu hinkwavo lava hi tirheke na vona, ku katsa ni lava nga emarhavini lawa a hi ma endzela ematikweni yo hambanahambana. Leswi sweswi ndzi nga ni malembe yo tlula 80, ndzi hunguteriwe mitirho tanihi leswi se ku nga ni vamakwerhu lava ha tsakamaka lava nga kotaka ku yi tirha kahle mitirho yo tala.

Mupisalema u te: “Ra tsaka tiko leri Xikwembu xa rona ku nga Yehovha.” (Ps. 33:12) Marito wolawo i ntiyiso! Ndza tsaka swinene ku tiva leswaku ndzi tirhele Yehovha ni vanhu vakwe lava tsakeke.