XANA MISAVA YI TA PONA?
Makhwati
MAKHWATI ma vitaniwa leswaku i “mahahu ni nchumu lowu endlaka leswaku swilo swo karhi swi ya emahlweni swi hanya” naswona sweswo swa twala. Misinya yi teka moya lowu thyakeke lowu a wu ta hi vavisa. Yi tlhela yi humesa okisijini, ku nga xiphemu xa nkoka eka moya lowu hi wu hefemulaka. Kwalomu ka 80 wa tiphesente ta swiharhi ni swimilana leswi nga kona emisaveni hinkwayo swi hanya emakhwatini. Loko a ku nga ri na makhwati, a swi ta hi tikela ku ya emahlweni hi hanya.
Ku Le Ku Endlekeni Ka Yini Hi Makhwati Ya Hina?
Lembe ni lembe, misinya ya tibiliyoni ya tsemiwa, ngopfungopfu leswaku ku ta endliwa mapurasi. Eka malembe ya 75 lama hundzeke, hafu ya makhwati lama nga kona emisaveni hinkwayo lama nga endhawini leyi ku talaka ku na mpfula, ma tsemeleriwile.
Loko misinya leyi nga ekhwatini yi tsemeleriwa, swiharhi ni swimilana leswi nga kwalaho swi nga ha fa.
Misava Yi Endleriwe Ku Tshama Hi Masiku
Makhwati lama tsemeleriweke ma ni vuswikoti byo tivuyetela hi ku endla leswaku misinya yi tlhela yi kula. Vativi va mbango va ha ku kuma nchumu wo karhi lowu va hlamariseke hi makhwati, ku nga ku tiva ndlela leyi ma hatlisaka ma tivuyetela hayona hi ku endla leswaku misinya yi tlhela yi kula ni ku va lama hanyeke kahle. Xiya swikombiso leswi landzelaka:
-
Valavisisi va le ku kambisiseni leswi endlekaka eka makhwati lama tsemeleriweke hi xikongomelo xa leswaku ku ta endliwa swa vurimi kumbe laha se vanhu va tshikeke ku byala. Ndzavisiso wa vu-2 200 wa tindhawu to tano ta le Amerika na le West Africa wu paluxe leswaku makhwati ma nga tlhela ma sungula ku kula eka malembe ya le hansi ka khume.
-
Valavisisi va ringanyeta leswaku ku nga se hela malembe ya kwalomu ka 100, makhwati wolawo ma nga tlhela ma va hi ndlela leyi a ma ri hayona loko ku nga si tsemeteriwa misinya, hi ku ya hi magazini lowu humesiweke wa Sayense.
-
Sweswinyana van’wasayense eBrazil va ringanise nkarhi lowu makhwati ma wu hetaka ma ri karhi ma ti kulela hi woxe ni matshalatshala ya vanhu yo endla leswaku misinya leyi byariweke yi kula.
-
Loko swiviko swa National Geographic swi vulavula hi valavisisi volavo swi te: “Va xiye leswaku ku byala misinya a swi nga bohi.” Hi malembe ya ntlhanu ntsena, tindhawu leti kamberiweke leti a ti nga ri na misinya leyi byariweke, “se a ti tele hi misinya leyi timileleke.”
Leswi Nga Eku Endliweni
Ku endliwe matshalatshala yo sirhelela makhwati lama nga kona emisaveni hinkwayo ni ku vuyetela lama se ma onheteriweke. Hi ku ya hi xiviko xa United Nations “emisaveni hinkwayo ku tsemeleriwe misinya yo ringana hafu loko ku ringanisiwa ni yo tala leyi ana se yi tsemeleriweke” eka malembe ya 25 lama hundzeke.
Kambe matshalatshala lawa a ma enelanga leswaku hi sirhelela makhwati ya hina. Xiviko lexi humesiweke hi nhlangano wa Global Forest Watch xi vula leswaku “nhlayo ya makhwati lama onheteriweke a yi cincanga ngopfu eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke.”
Tikhampani leti tsemaka misinya handle ka mpfumelelo lowu humaka eka mfumo ti endla tibiliyoni ta tidolara naswona makwanga lawa hi xona xivangelonkulu lexi endlaka leswaku makhwati ma onheteriwa.
Mitlawa leyi tirhaka hi makhwati ya tirha leswaku yi ma sirhelela hi ku tsemelela misinya yitsongo leyi kuleke yi tlhela yi byala yin’wana.
Leswi Endlaka Hi Va Ni Ntshembo—Leswi Bibele Yi Swi Vulaka
“Yehovha a Xikwembu a endla leswaku misava yi mirisa mirhi yo saseka leyi dyiwaka.”—Genesa 2:9.
Muvumbi wa makhwati hinkwawo u ma endle hi ndlela leyi nga ta endla leswaku hi ya emahlweni hi tiphina hi wona. U lava ku sirhelela ni ku hlayisa makhwati ya hina ni ndlela yo saseka leyi ma endliweke hayona.
Bibele yi kombisa leswaku Xikwembu a xi nge va pfumeleli vanhu lava nga ni vutianakanyi leswaku va onha misava ni swilo hinkwaswo leswi hanyaka leswi nga eka yona. Vona nhlokomhaka leyi nge, “Xikwembu Xi Tshembisa Leswaku Misava Yi Ta Pona,” eka tluka 15.
a Yehovha i vito ra Xikwembu.—Pisalema 83:18.
