HI April 2006, maphepha-hungu emisaveni hinkwayo a ma tamele rungula ro hlamarisa leri ntlawa wa swidyondzi a wu ri karhi wu ri humesa erivaleni, ku nga ndzimana leyintshwa ya khale leyi a ya ha ku tshuburiwa leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge, “Evhangeli ya Yudasi.” Swihloko leswi swi vule leswaku swidyondzi swi vone onge ndzimana yi nga yi cinca hi ku helela ndlela leyi hi ehleketaka ha yona hi Yudasi, ku nga mudyondzisiwa loyi a xengeke Yesu. Swidyondzi leswi a swi endla Yudasi nghwazi hi ku vula leswaku a a twisisa ndlela leyi Yesu a a titwa ha yona ni leswaku u yise Yesu leswaku a dlayiwa hikuva Yesu u n’wi kombele leswaku a endla tano.

Xana hakunene leyi i ndzimana ya khale? Loko swi ri tano, xana yi paluxa swilo leswi a swi nga tiveki malunghana ni matimu ya Yudasi Iskariyota, Yesu Kreste kumbe Vakreste vo sungula? Xana yi fanele yi khumba ndlela leyi hi n’wi tekaka ha yona Kreste ni tidyondzo takwe?

Ndlela leyi “Evhangeli ya Yudasi” yi tshuburiweke ha yona a yi tiveki. Ematshan’weni yo va yi tshuburiwa ni ku tsariwa hi vayimburi, ndzimana yi lo na swipfuketana yi humelela eka timakete ta khale eku heleni ka va-1970 kumbe eku sunguleni ka va-1980. Swi nga ha endleka leswaku yi kumiwe aEgipta hi 1978 eka sirha-bako leri tshikiweke, kumbexana endzeni ka bako. Hi yin’wana ya tindzimana ta mune leti hambanisiweke leti nga eka codex (ku nga muxaka wa buku ya khale) leti tsariweke hi Xicoptic (ku nga ririmi leri tekiweke eka Vaegipta va khale).

Endzhaku ka loko codex yi susiwile eka ndhawu leyi omeke ya le Egipta, laha yi hlayisiweke ku ringana malembe-xidzana yo tala, yi sungule ku onhaka hi ku hatlisa. Swidyondzi swi nga ri swingani swi kombiwe codex katsongo hi 1983; kambe nxavo wa yona a wu durha swinene naswona a yi xavisiwanga. Leswi ku hundzeke malembe yi nga khathaleriwi, yi hatle yi hlakala. Hi 2000, yi xave hi muxavisi wa swilo swa khale wa le Switzerland. U yi nyike ntlawa wa vatshila, lava a va tirha ehansi ka Maecenas Foundation for Ancient Art and the National Geographic Society, leswaku va vuyetela codex leyi se a yo va swiphemu-phemu switsongo. Nakambe ntlawa lowu a wu fanele wu kambisisa malembe ya codex wu tlhela wu yi hundzuluxela.

Khaboni ya vu-14 leyi nga ni codex ya xiviri swi nga ha endleka yi ri ya lembe-xidzana ra vunharhu  kumbe lembe-xidzana ra vumune C.E. Hambiswiritano, swidyondzi swi gimete hi leswaku tsalwa ra Xicoptic ra “Evhangeli ya Yudasi” ri hundzuluxeriwe ri suka eka Xigriki xo sungula xa khale. Xana a ku ri wihi nkarhi wolowo wo sungula ni ndhawu leyi “Evhangeli ya Yudasi” yi tsariweke ha wona?

Ku boxiwa ko sungula ka vukona bya ndzimana leyi vuriwaka “Evhangeli ya Yudasi” ku kumeka eka matsalwa ya Irenaeus, mutsari la tivulaka Mukreste wa le ku heleni ka lembe-xidzana ra vumbirhi C.E. Eka buku leyi vuriwaka Against Heresies, Irenaeus u tsale leswi malunghana ni wun’wana wa mintlawa yo tala leyi a a kaneta tidyondzo ta yona: “Wu vule leswaku Yudasi lowa muxengi a a swi tiva hi ku helela swilo leswi nileswaku leswi a ku ri yena ntsena a a tiva ntiyiso lowu van’wana a va nga wu tivi u hetisise mhaka yo va muxengi. Hikwalaho ka yena, swilo hinkwaswo swa le misaveni ni swa le tilweni, swi sungule ku yima hi nhloko. Wu humese matimu lama nga riki ntiyiso, lama nga ni nhloko-mhaka ya Evhangeli ya Yudasi.”

Irenaeus a a ri ni kungu ro lwisana ni tidyondzo to hambana-hambana ta Vakreste va Vagnostic, lava a va vula leswaku va ni vutivi byo hlawuleka. Ku ni mintlawa yo tala ya Vagnostic naswona ntlawa wun’wana ni wun’wana wu ni nhlamuselo ya wona leyi wu ehleketaka leswaku i ntiyiso. Tinhlamuselo ta Vagnostic ti sekeriwe eka matsalwa ya vona lawa ma andzeke hi lembe-xidzana ra vumbirhi C.E.

Hakanyingi Matsalwa wolawo ya Vagnostic ma vule leswaku vaapostola va Yesu lava nga ni ndhuma a va ri twisisanga rungula rakwe nileswaku ku ni dyondzo ya xihundla leyi Yesu a yi nyikeleke leyi twisisiweke ntsena hi vanhu vatsongo lava hlawuriweke. * Van’wana va Vagnostic volavo a va tshemba leswaku misava leyi vanhu va hanyaka eka yona yi hambana ni xivandla xa moya xa vanhu lava feke. Hikokwalaho, “xikwembu lexi nga muvumbi” xa Matsalwa ya Xiheveru entiyisweni a xi ri xikwembu lexi nga riki xa nkoka, lexi a xi kanetiwa eka swikwembu swo hambana-hambana leswi nga ni matimba leswi a va tshembela eka swona. Va tshemba leswaku munhu loyi a nga ni vutivi byo hlawuleka u ta swi twisisa leswaku munhu u fanele a huma eka miri wakwe wa nyama.

“Evhangeli ya Yudasi” yi sekeriwe eka dyondzo leyi. Yi sungula hi marito lama nge: “Lexi i xihundla lexi Yesu a xi byeleke Yudasi Iskariyota, eka masiku ya nhungu, ni le ka masiku manharhu emahlweni ko va ku tlangeriwa Paseka.”

Xana codex leyi a yi fana swinene ni ndzimana leyi Irenaeus a tsaleke ha yona, leyi ku ringana malembe-xidzana a ku vuriwa leswaku yi lahlekile? Marvin Meyer, loyi a nga xirho xa ntlawa wo sungula lowu kambisiseke ni ku hundzuluxela codex leyi u vula leswaku “nhlamuselo [ya Irenaeus] yo koma yi fanela kahle ndzimana ya namuntlha ya Coptic leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge Evhangeli ya Yudasi.”

“Evhangeli ya Yudasi” yi kombisa leswaku Yesu u hleke hi ndlela yo monya loko vadyondzisiwa vakwe va kombisa leswaku a va nga ri ni vutivi lebyi faneleke. Kambe Yudasi hi yena ntsena eka vaapostola va 12 loyi a a twisisa ndlela ya xiviri leyi Yesu a a ri ha yona. Hikokwalaho, u byele yena ntsena “swihundla malunghana ni mfumo.”

Ntlawa wo sungula wa swidyondzi lowu hundzuluxeleke “Evhangeli ya Yudasi” wu khumbiwe hileswi Irenaeus a swi vuleke. Eka vuhundzuluxeri bya wona, Yudasi a a rhandziwa hi Yesu tanihi mudyondzisiwa un’we ntsena loyi a a ta twisisa swihundla kutani a “nghena emfun’weni.” Hambileswi vaapostola a va ta kuma munhu loyi a ta siva Yudasi, Yudasi a a ta kuma hakelo yo antswa ku tlula vadyondzisiwa lavan’wana hinkwavo hikuva u pfune Yesu leswaku a suka eka miri wakwe wa nyama.

Hi ku hatlisa vatsari lava dumeke vo kota Bart Ehrman na Elaine Pagels, lava nakambe va nga swidyondzi leswi dumeke swa le ku sunguleni ka Vukreste ni Vugnostic, va humese nkambisiso ni tinhlamuselo ta vona ta “Evhangeli ya Yudasi” leyi a yi yelana  ni vuhundzuluxeri lebyi tsariweke hi ntlawa wo sungula. Hambiswiritano, endzhakunyana ka sweswo, swidyondzi swin’wana swo tanihi April DeConick na Birger Pearson swi phofule swivilelo swa swona. Swi vule leswaku eka mphikizano wa yona wa le ka swihaxa-mahungu leswi dumeke, National Geographic Society yi endle leswaku ndzimana ya khale yi hatla yi humesiwa. Ku engeta kwalaho, April DeConick na Birger Pearson va vone onge ku kambisisiwa ka ndzimana leyi a ku endliwanga hi ndlela leyinene.

Leswi a va titirha, DeConick na Pearson havumbirhi bya vona va gimete hileswaku swin’wana swa swiyenge leswikulu swa codex leyi a yi hlakarile a swi hundzuluxeriwanga kahle hi swidyondzi swa khale. Hi ku ya hi ndzimana leyi lulamisiweke ya DeConick, Yesu u vule leswaku Yudasi a nga ta kuma hakelo ematshan’weni yo vula leswaku a a ta kuma hakelo yo antswa ku tlula vadyondzisiwa lavan’wana.” * Nakambe Yesu hi ku kongoma u byele Yudasi leswaku a nge ngheni “emfun’weni.” Ematshan’weni yo va ‘ehenhla’ ka vadyondzisiwa lavan’wana, Yesu u vule leswi eka Yudasi: “U ta endla swo biha ku tlula hinkwavo. U ta kuma hakelo yo antswa ku tlula vadyondzisiwa lavan’wana hinkwavo hikuva u ndzi pfune leswaku ndzi suka eka miri wa mina wa nyama.” Hi ku ya hi langutelo ra DeConick, vatsari va “Evhangeli ya Yudasi” a va endla xihlekiso hi vaapostola hinkwavo. DeConick na Pearson va gimete hileswaku eka “Evhangeli ya Yudasi,” Yudasi a hi nghwazi.

Ku nga khathariseki leswaku va teka Yudasi wa evhangeli leyi tanihi nghwazi kumbe dimona, ku hava ni un’we wa swidyondzi loyi a kambisiseke ndzimana leyi loyi a vuleke leswaku yi tamele rungula ra matimu leri pakanisaka. Bart Ehrman u ri: “A hi Evhangeli leyi tsariweke hi Yudasi kumbe leyi vulaka leswaku yi tsariwe hi yena. . . . A hi Evhangeli leyi tsariweke hi munhu un’wana loyi a hanyeke enkarhini wakwe, loyi entiyisweni a a n‘wi tiva . . . Hikokwalaho, a hi buku leyi nga hi nyikaka rungula leri engetelekeke malunghana ni leswi entiyisweni swi humeleleke enkarhini wa Yesu.”

“Evhangeli ya Yudasi” i ndzimana ya Vugnostic ya lembe-xidzana ra vumbirhi C.E., leyi eku sunguleni a yi tsariwe hi Xigriki xo sungula. Swidyondzi a swi si tiyiseka loko “Evhangeli ya Yudasi” leya ha ku tshuburiwaka yi fana ni ndzimana leyi Irenaeus a a vulavula ha yona. Kambe swi le rivaleni leswaku “Evhangeli ya Yudasi” yi nyikela vumbhoni bya nkoka bya leswaku ku ve ni nkarhi lowu Vukreste bya mavunwa byi sunguleke tidyondzo ta byona, leswi endleke leswaku byi avana hi mintlawa yo hambana-hambana. Ematshan’weni yo sola Matsalwa, “Evhangeli ya Yudasi” entiyisweni yi tiyisekisa swilemukiso swa vaapostola, swo tanihi leswi muapostola Pawulo a swi tsaleke eka Mintirho 20:29, 30, leyi nge: “Ndza swi tiva leswaku loko se ndzi fambile . . . exikarhi ka n’wina ku ta humelela vavanuna va vulavula swilo leswi soholotiweke leswaku va tikokela vadyondzisiwa.”