“Entiyisweni vanhu lava hanyaka va huma eka lava feke naswona mimoya-xiviri ya vanhu lava feke yi hambeta yi hanya.”—PLATO, MUTIVI WA FILOSOFI WA MUGRIKI WA LEMBE-XIDZANA RA VUNTLHANU B.C.E., LOKO A TSHAHA MARITO YA “SOCRATES.”
“Leswi moya-xiviri wu nga taka wu nga swi koti ku hanya handle ka miri, wu nga hanya eka mimiri yo hambana-hambana ya vanhu.”—GIORDANO BRUNO, MUTIVI WA FILOSOFI WA LE ITALIYA WA LEMBE-XIDZANA RA VU-16 C.E.
“Vanhu a va fi hi ku helela: vo tikomba va file, kambe xiphemu xa vona xi hambeta xi hanya naswona xiphemu xexo xa munhu xi sungula ku vona misava onge hiloko yi ri eka fasitere hikuva munhu yoloye u va a ri endzeni ka miri lowuntshwa.”—RALPH WALDO EMERSON, MUTSARI WA SWITSALWANA NI SWITLHOKOVETSELO WA LE AMERIKA WA LEMBE-XIDZANA RA VU-19 C.E.
XANA u tshame u tivutisa leswaku u mani hakunene? Xana u tshame u ehleketa leswaku u tshame u hanya? Loko swi ri tano a wu wexe. Ku sukela eminkarhini ya khale, vanhu va mindhavuko yo hambana-hambana va tivutise swivutiso swo tano. Loko va ri karhi va lavisisa tinhlamulo ta swivutiso sweswo, van’wana va kale va tshemba mhaka ya ku tswariwa ra vumbirhi. Leyi i dyondzo ya leswaku loko munhu a fa, “moya-xiviri” lowu nga vonakiki wa huma emirini kutani wu ya hanya emirini wun’wana—wa munhu, wa xiharhi hambi ku ri ximilana—hi swivumbeko swo hambana-hambana.
Loko van’wana va tshemba leswaku leyi i nhlamuselo ya kahle malunghana ni leswi humelelaka hi hina loko hi fa, xana hi nga tiyiseka njhani loko yi ri ntiyiso? Xana Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele ri vula yini hi mhaka leyi? Kambe, xo sungula hi fanele hi tivutisa leswaku, Xana dyondzo leyi yi huma kwihi?
Xana Dyondzo Ya Ku Tswariwa Ra Vumbirhi Yi Huma Kwihi?
Hi ku ya hi van’wamatimu ni swidyondzi, vaaki va le Babilona wa khale, ku nga muti lowu akiweke eka malembe lama tlulaka 2 000 emahlweni ka Kreste, va sungule ku tshemba leswaku ku ni xiphemu xa munhu lexi nga vonakiki lexi salaka xi hanya loko munhu a fa. Morris Jastrow, Jr., ebukwini yakwe leyi nge The Religion of Babylonia and Assyria, u ri: “Vafundhisi va le Babilona va ve ni swivutiso swo tala malunghana ni dyondzo ya ku nga fi ka moya-xiviri.” U vule leswaku eka Vababilona “rifu a ku ri ndlela yo ya hanya vutomi byin’wana. A swi kanakanisi leswaku vafundhisi va le Babilona a va tshemba dyondzo ya leswaku moya-xiviri a wu fi, hikuva a va nga pfumeli leswaku loko munhu a fa u va a nga ha ri kona.”
Nakambe, ku sukela kwalaho eBabilona, tidyondzo ta leswaku moya-xiviri wa munhu loyi a feke wu huma wu ya hanya eka munhu un’wana loyi a tswariweke, ti sungule ku andza ni le ka tindhawu tin’wana ta khale ta misava. Vativi va filosofi va Maindiya va tshemba leswaku muxaka wa vutomi lebyi munhu a byi hanyeke byi khumba muxaka wa miri lowu a nga ta wu kuma eka vutomi lebyi landzelaka. Nakambe vativi va filosofi va Magriki va sungule ku tshembela eka dyondzo ya ku tswariwa ra vumbirhi naswona eku heteleleni van’wana na vona va sungule ku tshembela eka yona.
Loko hi ta enkarhini wa hina, matiko ya le Vupela-dyambu ma ni ku tsakela lokukulu eka ku tswariwa ra vumbirhi. Vanhu lava dumeke ni vantshwa va kokiwe rinoko hi filosofi ni mukhuva wa vukhongeri bya le Vuxeni. Namuntlha, ku ni tibuku to tala ni tindhawu ta le ka Internet leti vulavulaka hileswi mintokoto ya nkoka leyi vanhu van’wana va tshembaka leswaku va tshame va va na yona eka vutomi lebyi va byi hanyeke eku sunguleni yi vulaka swona. Ematikweni yo tala ya misava ku ni vutshunguri lebyi dumeke lebyi vuriwaka vutomi bya nkarhi lowu nga hundza. Byi hlohlotela ku tirhisiwa ka ku tekeriwa ka munhu dzano leswaku va kota ku vhumbha vutomi byakwe bya nkarhi lowu nga hundza hi xikongomelo xo twisisa rihanyo ni mahanyelo yakwe ya sweswi.
Xana Ku Tswariwa Ra Vumbirhi I Ntiyiso?
Hambileswi ku pfumela eka ku tswariwa ra vumbirhi ku nga khale swi dzime timitsu, hakunene nhlamulo ya xivutiso xa nkoka ya laveka—Xana i ntiyiso? Kutani Vakreste a va ta lava ku tiva loko ku pfumela eka ku tswariwa ra vumbirhi ku fambisana ni ripfumelo ra Mukreste leri sekeriweke eBibeleni. (Yohane 17:17) Tanihi leswi Muvumbi wa hina, Yehovha Xikwembu a nga Xihlovo xa vutomi ni “Muhlavuteri wa swihundla,” u paluxa swilo malunghana ni vutomi ni rifu leswi vanhu va nga swi tiviki. Hi nga kambisisa Rito rakwe hi ku tiyiseka, ku nga Bibele, leswaku hi kuma tinhlamulo ta mhaka leyi.—Daniyele 2:28; Mintirho 17:28.
Loko hi hlaya Bibele hi vukheta, hi ta kuma tinhlamulo leti humaka eka Xikwembu malunghana ni leswi endlekaka hi hina loko hi fa. Hi xikombiso, eka Genesa 3:19, hi kuma marito ya Xikwembu lama xi ma byeleke Adamu na Evha endzhaku ka loko va nga xi yingisanga. Xikwembu xi te: “U ta dya xinkwa hi nyuku wa xikandza xa wena kukondza u tlhelela emisaveni hikuva u humesiwe eka yona. Hikuva u ntshuri u ta tlhelela entshurini.” Adamu a a tumbuluxiwe hi ntshuri wa misava. Loko a fa, u tlhelele entshurini. Rero a ku ri rungula ra Xikwembu leri kongomeke malunghana ni mhaka yoleyo. Loko munhu a file a nga tswariwi nakambe a ri munhu un’wana kambe u va a nga ha ri kona.* Tanihi leswi ku hisa ni ku titimela, ku oma ni ku tsakama, ku vonakala ni munyama swi nga faniki, rifu i rito-fularha ra vutomi. Loko vanhu va fa, va fa hi ku helela! Xana sweswo a swi olovi ni ku tlhela swi twisiseka?
Kutani ku nga ha va ku ri ni swivangelo swin’wana leswi endlaka leswaku vanhu van’wana va anakanya leswaku va tsundzuka swiendlakalo swa nkarhi lowu nga hundza. A yi si tiveka kahle ndlela leyi mianakanyo ya munhu yi tirhaka ha yona, ku katsa loko a titivarile ni vuyelo lebyi vaka kona hikwalaho ko tirhisa mirhi kumbe ndlela leyi a vaka ha yona endzhaku ka loko a vone swilo leswi tsemaka nhlana. Milorho ni swiendlakalo leswi sekeriweke eka rungula ro tala leri hlayisiweke ebyongweni swi nga kanganyisa lerova swi vonaka onge i swa xiviri. Minkarhi yin’wana, mimoya yo biha yi nga endla mihavahivana yi vonaka onge i ya xiviri.—1 Samuwele 28:7-19.
I swa ntumbuluko leswaku munhu a navela ku hanya ni ku tiva malunghana ni vumundzuku. Kambe xana ku navela koloko ku huma kwihi? Lexi tsakisaka, Bibele yi vula leswi malunghana ni Muvumbi: “Nkarhi lowu nga riki na makumu xi wu veke embilwini ya vona.” (Eklesiasta 3:11) Hikwalaho, vanhu va swi navela hi mbilu hinkwayo ku hanya hilaha ku nga heriki.
Loko ku ri leswaku Muvumbi wa hina, ku nga Yehovha Xikwembu, u veke ku navela ku hanya hilaha ku nga heriki etimbilwini ta vanhu, swa twisiseka leswaku u ta tlhela a hlamusela ndlela leyi ku navela koloko ku nga ta enerisiwa ha yona. Bibele yi vulavula hi xikongomelo xa Muvumbi xo katekisa vanhu lava yingisaka hi vutomi lebyi nga heriki eparadeyisini ya laha misaveni. Hosi Davhida u huhuteriwe ku tsala marito lawa: “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.” (Pisalema 37:29) Dyondzo-nkulu ya Bibele leyi fambisanaka ni xikongomelo xa Xikwembu xa hilaha ku nga heriki i ku pfuxa vanhu lava feke.—Mintirho 24:15; 1 Vakorinto 15:16-19.
Ku Pfuxiwa Ka Vafi—Ntshembo Lowu Tiyisekisiweke Eka Lava Feke
Bibele yi tamele marungula ya timbhoni ta nhungu leti ku voneke hi mahlo ku pfuxiwa ka vanhu lava feke emisaveni.* Loku a ku ri ku pfuxiwa ka vanhu lava feke, ku nga ri ku tswariwa ra vumbirhi. Lava pfuxiweke eku feni hi ku hatlisa va xiyiwe hi mindyangu ni maxaka ya vona. A ku nga ri na xilaveko xa leswaku maxaka ma lava-lava tincece leta ha ku velekiwaka leswaku ma tiyiseka loko ricece rin’wana ku nga ri moya wa xaka ra wona leri feke leri tswariweke ravumbirhi.—Yohane 11:43-45.
Swa chavelela ku tiva leswaku Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku vanhu vo tala lava feke va ta pfuxiwa emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, leyi nga ta siva misava leyi yo homboloka ku nga ri khale. (2 Petro 3:13, 14) Sweswi, vutomi bya vanhu va tibiliyoni byi hlayisiwe hi ndlela leyi nga pimanisiwiki na nchumu eka miehleketo ya Yehovha leyi hetisekeke, ku nga Xikwembu lexi tsundzukaka hambi ku ri mavito ya tinyeleti hinkwato! (Pisalema 147:4; Nhlavutelo 20:13) Loko a pfuxa vanhu emisaveni yakwe leyintshwa, va ta kota ku tiva matimu ya ndyangu naswona va ta tiva vakokwa wa vona. Mawaku ntshembo lowu tsakisaka!
^ ndzim. 13 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke, vona ndzima 6, leyi nga ni nhloko-mhaka leyi nge, “Lava Feke Va Kwihi?” ebukwini leyi nge Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha.
