Xana A Wu Swi Tiva?

Hi byihi vumbhoni byin’wana lebyi nga kona handle ka lebyi nga eBibeleni bya leswaku Yesu a a ri munhu wa xiviri loyi a tshameke a hanya emisaveni?

▪ Vatsari vo hlayanyana lava hanyeke enkarhini wa Yesu va vulavule ha yena. Un’wana wa vona i Cornelius Tacitus, loyi a nga tsala matimu ya Rhoma hi nkarhi lowu a ku fuma Varhoma. Malunghana ni ndzilo lowu nga hlasela eRhoma hi 64 C.E., Tacitus u vule leswaku munhu loyi a ehleketeleriwaka malunghana ni khombo rero i Mufumi Nero. Nero u vule leswaku Tacitus yena a a sola ntlawa lowu tivulaka Vakreste. Tacitus wa hlamusela: “Rito leri nge Vakreste ri huma eka rito leri nge Kreste naswona Pontiyo Pilato u ri herisile hi nkarhi wa ku fuma ka Tiberiyo.”—Annals, XV, 44.

Flavius Josephus n’wamatimu wa Muyuda na yena u vulavurile hi Yesu. Loko Josephus a hlamusela leswi nga endleka endzhaku ka rifu ra Festo, ndhuna-nkulu ya Murhoma leyi fumeke eYudiya kwalomu ka 62 C.E. ni leswi nga endleka loko Albinus a nghena exitulwini xakwe, u vule leswaku Muprista Lonkulu Ananiya “u hlengelete vaavanyisi va Sanedri kutani a tisa emahlweni ka vona wanuna la vuriwaka Yakobo, makwavo wa Yesu loyi a a vuriwa Kreste swin’we ni vanhu van’wana.”—Jewish Antiquities, XX, 200 (ix, 1).

Ha yini Yesu a a vuriwa Kreste?

▪ Tibuku ta Tievhangeli ti vula leswaku loko ntsumi Gabriyele yi humelela eka Mariya ku ta n’wi byela leswaku u ta kuma khwiri yi tlhele yi n’wi byela leswaku n’wana loyi a nga ta n’wi veleka u ta n’wi thya vito ra Yesu. (Luka 1:31) Vito leri a ri tolovelekile eka Vayuda va le minkarhini ya Bibele. N’wamatimu wa Muyuda Josephus u tsale hi vanhu va 12 handle ka lava boxiwaka eMatsalweni, lava na vona a va ri ni vito leri fanaka. N’wana wa jaha wa Mariya a a vitaniwa “Munazareta,” naswona leswi hi swona leswi a swi kombisa leswaku Yesu a a huma eNazareta. (Marka 10:47) Hi hala tlhelo a a tiviwa tanihi “Kreste” kumbe Yesu Kreste. (Matewu 16:16) Xana leswi swi vula yini?

Rito ra Xinghezi leri nge “Kreste” ri huma eka rito ra Xigriki Khri·stosʹ, naswona ri fana ni ra Xiheveru leri nge Ma·shiʹach (Mesiya). Marito lawa hamambirhi ma vula “Mutotiwa.” Rito leri ti tirhisiwile eka van’wana loko ri nga si nyikiwa Yesu. Hi xikombiso, Muxe, Aroni na Hosi Davhida na vona a ku vuriwa leswaku i vatotiwa, leswi kombisaka leswaku malunghelo ni vutihlamuleri lebyi a va ri na byona a va nyikiwe hi Xikwembu. (Levhitika 4:3; 8:12; 2 Samuwele 22:51; Vaheveru 11:24-26) Yesu loyi ku nga yena Mesiya la tshembisiweke hi yena muyimeri-nkulu wa Yehovha. Kutani a swi fanerile ku va Yesu a vitaniwa “Kreste, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.”—Matewu 16:16; Daniyele 9:25.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Xifaniso xa Flavius Josephus lexi nga mpfampfarhutiwa