VANHU vo tala va vula leswaku dyondzo ya Vunharhu-un’we i “dyondzo-nkulu ya vukhongeri bya Vakreste.” Hi ku ya hi dyondzo leyi, ku vuriwa leswaku Tatana, N’wana ni moya lowo kwetsima i vanhu vanharhu eka Xikwembu xin’we. Mufundhisi John O’Connor loko a vulavula hi Vunharhu-un’we u te: “Ha swi tiva leswaku leyi i dyondzo leyi rharhanganeke leyi na hina hi nga yi twisisiki.” Ha yini swi nga olovi ku twisisa dyondzo leyi?

Buku leyi vuriwaka The Illustrated Bible Dictionary yi hi nyika xivangelo xa kona. Loko yi vulavula hi dyondzo leyi ya Vunharhu-un’we yi ri: “Dyondzo leyi a yi sekeriwanga eBibeleni nikatsongo hikuva ku hava tsalwa ni rin’we leri vulavulaka hi yona eBibeleni.” Leswi dyondzo leyi ya Vunharhu-un’we yi nga ‘sekeriwangiki eBibeleni,’ vanhu lava pfumelaka eka yona i khale va ri karhi va wa va pfuka va lavana ni tindzimana leti yi seketelaka, lerova va kale va soholota ni tindzimana to karhi eBibeleni leswaku va yi seketela.

Tsalwa leri hakanyingi ri tirhisiwaka hi ndlela leyi hoxeke i ra Yohane 1:1. Hi ku ya hi Bibele—Mahungu Lamanene, tsalwa leri ri ri: “Eku sunguleni ka swilo hinkwaswo, Rito a ri ri kona, Rito a ri ri na Xikwembu [hi Xigriki i ton the·onʹ], kutani rito a ri ri Xikwembu [hi Xigriki i the·osʹ].” Tsalwa leri ri ni maviti mambirhi ya Xigriki ku nga the·osʹ (kumbe xikwembu). Hi Xigriki riviti ro sungula ri rhangeriwa hi xirhangi ton, naswona emhakeni leyi rito the·onʹ ri kombetela eka Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Hambiswiritano, hi Xigriki riviti ra vumbirhi ku nga the·osʹ a ri na xona xirhangi. Xana xirhangi eka riviti leri ra vumbirhi xi lo siyiwa hi xihoxo?

Buku ya Yohane a yi tsariwe hi ririmi ra Xikoine kumbe hi Xigriki lexi tolovelekeke lexi nga ni milawu yo hlawuleka malunghana ni ku tirhisiwa ka  swirhangi. Xidyondzi xin’wana xa Bibele lexi vuriwaka A. T. Robertson xi xiye leswaku maviti lawa hinkwawo ma ni swirhangi, “leswi vulaka leswaku ma fana naswona ma vula nchumu wun’we.” Robertson u tirhise xikombiso lexi nga eka Matewu 13:38, leyi nge: “Nsimu [hi Xigriki ku nga ho a·grosʹ] i misava [hi Xigriki ku nga ho koʹsmos].” Ririmi leri nga tirhisiwa laha ra hi pfuna ku xiya leswaku misava ni nsimu i nchumu wun’we.

Ku vuriwa yini loko ku tirhisiwe marito mambirhi lama fanaka kambe ma nga ri na swirhangi leswi fanaka hi Xigriki, hilaha swi nga hakona eka Yohane 1:1? James Allen Hewett mukambisisi wa Bibele loko a tshaha tsalwa leri tanihi xikombiso u ri: “Emhakeni leyi marito lawa a ma vuli nchumu wun’we naswona vanhu va kona a va ringani.”

Hi xikombiso, Hewett u tirhise tsalwa ra 1 Yohane 1:5 leri nge: “Xikwembu i ku vonakala.” Hi Xigriki vito leri nge “Xikwembu” ri ni xirhangi ku nga ho the·osʹ. Kambe rito phos leri vulaka ku “vonakala” a ri na xona xirhangi. Hewett u ri: “Munhu a nga ha vula . . . leswaku Xikwembu xi fana ni ku vonakala; kambe a nge vuli leswaku ku vonakala i Xikwembu.” Swikombiso swin’wana swi kumeka eka Yohane 4:24 leyi nge “Xikwembu i Moya” ni le ka 1 Yohane 4:16 leyi nge “Xikwembu i rirhandzu.” Eka tindzimana leti timbirhi, rito “Xikwembu” ri ni xirhangi hi Xigriki, kambe rito “Moya” na “rirhandzu” a ma na swona. Leswi swi vula leswaku a hi nge vuli leswaku “Moya i Xikwembu” kumbe “rirhandzu i Xikwembu.”

Swidyondzi swo tala swa Magriki ni vahundzuluxeri va Bibele va pfumela leswaku Yohane 1:1 yi swi veka erivaleni leswaku “Rito” i mani. William Barclay loyi a nga muhundzuluxeri wa Bibele u ri: “Leswi [muapostola Yohane] a nga xi tirhisangiki xirhangi emahlweni ka rito theos, sweswo swi vula leswaku . . . eka tsalwa leri Yohane a nga vuli swona leswaku Rito i Xikwembu. Hi marito man’wana, Yohane a nga vuli swona leswaku Yesu i Xikwembu.” Hilaha ku fanaka, xidyondzi xin’wana lexi vuriwaka Jason David BeDuhn xi ri: “Hi Xigriki loko u susa xirhangi eka rito theos (Xikwembu) exivulweni lexi nge, “rito a ri ri Xikwembu” eka Yohane 1:1, sweswo swi ta endla leswaku vahlayi va wena va twa onge a wa ha vulavuli hi ‘Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.’ . . . Ku susiwa ka xona swi endla leswaku rito theos ri nga fani na rito ho theos, hilaha rito ‘xikwembu’ leri tsariweke hi maletere lamatsongo ri nga vuliki nchumu wun’we ni rito ‘Xikwembu’ leri sungulaka hi letere lerikulu.” BeDuhn u ya emahlweni a ku: “Eka Yohane 1:1, Rito a hi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo kambe i xikwembu kumbe xivumbiwa xa moya.” Xidyondzi xin’wana lexi vuriwaka Joseph Henry Thayer lexi hoxeke xandla loko ku hundzuluxeriwa Bibele leyi vuriwaka American Standard Version, xi ri: “Rito a a ri xikwembu kambe a a nga ri Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.”

Xana ku tiva Xikwembu ku fanele ku va mhaka leyi “rharhanganeke”? A swi nga ri tano eka Yesu. Loko a khongela eka Tata wakwe u swi veke erivaleni leswaku yena ni Tata wakwe a hi munhu un’we loko a ku: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Loko hi ri ni ripfumelo eka Yesu naswona hi swi twisisa kahle leswi Bibele yi swi dyondzisaka, hi ta n’wi xixima tanihi N’wana wa Xikwembu loyi a tlakukeke, naswona leswi swi ta hi pfuna leswaku hi gandzela Yehovha tanihi “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso.”