1. I yini leswi Yehovha a swi hlayiseke hi rirhandzu leswaku ku vuyeriwa vanhu?

YEHOVHA, “Xikwembu lexi hanyaka ni lexi tshamaka hi masiku,” u hlayisele vanhu rungula rakwe leri nyikaka vutomi. A ri cincanga, hikuva “rito ra Yehovha ri tshama hi masiku.” (1 Pet. 1:23-25) Ha swi tlangela swinene leswi Yehovha hi rirhandzu a hlayiseke rungula rolero ra nkoka eRitweni ra yena leri tsariweke, ku nga Bibele!

2. Hi wihi nchumu lowu Xikwembu xi wu hlayiseke eRitweni ra xona leri tsariweke leswaku wu ta tirhisiwa hi vanhu va xona?

² ERitweni ra xona, Xikwembu xi hlayise vito leri xi tihlawuleleke rona leswaku vanhu va xona va ta ri tirhisa. Matsalwa ma boxa vito ra “Yehovha Xikwembu” ro sungula eka “matimu ya matilo ni misava.” (Gen. 2:4) Vito ra Xikwembu ri tsariwe hi ndlela ya singita minkarhi yo hlayanyana eka swiphepherhele swa maribye leswi a swi ri ni Milawu ya Khume. Hi xikombiso, xileriso xo sungula xi te: “Hi mina Yehovha Xikwembu xa wena.” (Eks. 20:1-17) Vito ra Xikwembu ra ha ri kona hikuva Yehovha Hosi Leyi Lawulaka u hlayise Rito ra yena ni vito ra yena ku nga khathariseki matshalatshala ya Sathana yo lava ku swi herisa.—Ps. 73:28.

3. I yini leswi Xikwembu xi swi hlayiseke hambileswi vanhu va nga ni mavonelo lama hoxeke malunghana na xona?

³ Yehovha u tlhele a hlayisa ntiyiso eRitweni ra yena. Hambileswi vanhu va nga ni mavonelo lama hoxeke malunghana ni Xikwembu, ha tsaka swinene leswi xi hi nyikeke ku vonakala ka moya ni ntiyiso! (Hlaya Pisalema 43:3, 4.) Loko vanhu vo tala va famba emunyameni, hina hi ntsako hi hambeta hi famba eku vonakaleni ka moya loku humaka eka Xikwembu.—1 Yoh. 1:6, 7.

4, 5. Hi rihi lunghelo ro hlawuleka leri hi veke na rona ku sukela hi 1931?

⁴ Hina Vakreste hi ni ndzhaka ya risima. Collins Cobuild English Dictionary yi ri: “Ndzhaka ya tiko i timfanelo hinkwato, mindhavuko kumbe mahanyelo leswi xitukulwana ha xin’we  xi swi dyondzisaka xitukulwana lexi landzelaka.” Ndzhaka ya hina ya moya yi katsa nkateko wa ku va ni vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra Xikwembu ni ku wu twisisa kahle ntiyiso malunghana na xona ni swikongomelo swa xona. Nakambe yi katsa lunghelo ro hlawuleka swinene.

⁵ Lunghelo rolero ri ve xiphemu xa ndzhaka ya hina ya moya entsombanweni wa hina le Columbus, eOhio, le U.S.A., hi 1931. Eka xiyimiso xa kona a ku tsariwe maletere mambirhi. Vayingiseri vo tala a va ringeta ku kumbetela leswaku maletere wolawo ma yimela yini naswona van’wana va kumbetele kahle. Maletere wolawo a ma yimela vito ra hina lerintshwa! A hi vitaniwa Swichudeni swa Bibele, kambe hi endle xihlambanyo xo amukela vito leri nge Timbhoni ta Yehovha hi Sonto, July 26, 1931. A swi tsakisa swinene ku amukela vito rolero leri sekeriweke eMatsalweni. (Hlaya Esaya 43:12.) Makwerhu un’wana wa xinuna u te: “A ndzi nge ku rivali ku huwelela lokukulu ni ku phokotela loku veke kona endhawini leyi a ku khomeriwe ntsombano eka yona.” Ku hava ntlawa wa vukhongeri lowu a wu lava ku vitaniwa hi vito ra Xikwembu, kambe Xikwembu xi hi katekisile hikuva se hi ni malembe yo tlula 80 hi ri tirhisa. Mawaku lunghelo ro hlawuleka ra ku va Timbhoni ta Yehovha!

6. Ndzhaka ya hina ya moya yi katsa rungula rihi leri kongomeke?

⁶ Ndzhaka ya hina ya moya yi katsa rungula ro tala leri pakanisaka ni leri nga ra nkoka ra le nkarhini lowu hundzeke. Hi xikombiso, anakanya hi Abrahama, Isaka na Yakobe. Vapatriyaka lava ni mindyangu ya vona va fanele va bule hi ndlela leyi va nga n’wi tsakisaka ha yona Yehovha. Hikwalaho a swi hlamarisi leswi Yosefa wo lulama a aleke ku endla vumbhisa leswaku a nga “[dyoheli] Xikwembu.” (Gen. 39:7-9) Mikhuva ya Vukreste, na yona yi hundziseriwe hi nomu kumbe hi xikombiso. Yin’wana ya yona a ku ri tinhla leti vulavulaka hi Xilalelo xa Hosi leti muapostola Pawulo a ti hundziseleke eka mavandlha ya Vukreste. (1 Kor. 11:2, 23) Namuntlha, vuxokoxoko lebyi hi byi lavaka leswaku hi gandzela Xikwembu “hi moya ni ntiyiso” i xiphemu xa Rito ra xona leri tsariweke. (Hlaya Yohane 4:23, 24.) Bibele yi nga pfuna vanhu hinkwavo, kambe hina malandza ya Yehovha hi fanele hi yi tlangela swinene.

7. Ndzhaka ya hina yi katsa xitshembiso xihi lexi khutazaka?

⁷ Ndzhaka ya hina ya moya yi katsa ni marungula lama ha ku kandziyisiwaka lama kombisaka leswaku “Yehovha u le tlhelweni ra [hina].” (Ps. 118:7) Leswi swi hi endla hi titwa hi sirhelelekile, hambiloko hi xanisiwa. Xiyenge lexi khutazaka xa ndzhaka ya hina ya moya leyi tshamaka yi ri eku andzeni i xitshembiso lexi: “‘Tlhari rihi ni rihi leri nga ta endleriwa ku ku hlasela a ri nge humeleli, ni ririmi rihi ni rihi leri nga ta kanetana na wena ehubyeni u ta ri gweva. Leyi i ndzhaka ya malandza ya Yehovha, naswona ku lulama ka wona ku huma eka mina,’ ku vula Yehovha.” (Esa. 54:17) Ku hava tlhari ra Sathana leri nga hi vavisaka hilaha ku nga heriki.

8. Hi ta tlhuvutsa yini exihlokweni lexi ni lexi landzelaka?

⁸ Sathana u ringetile ku herisa Rito ra Xikwembu,  ku sivela vanhu ku tiva vito ra Yehovha ni ku tumbeta ntiyiso. Kambe a nga na matimba ku tlula Yehovha loyi a xaxiseke matshalatshala lawa hinkwawo. Exihlokweni lexi ni lexi landzelaka, hi ta vona (1) ndlela leyi Yehovha a ri sirheleleke ha yona Rito rakwe; (2) ndlela leyi A tiyisekeke ha yona leswaku vanhu va tiva vito ra yena; ni (3) ndlela leyi A nga Xihlovo ni Musirheleri wa ntiyiso lowu hi wu dyondzaka.

9-11. I swikombiso swihi leswi kombisaka leswaku Bibele yi pone minhlaselo yo hambana-hambana?

⁹ Yehovha u sirhelele Rito ra yena eka matshalatshala hinkwawo yo lava ku ri herisa. Enciclopedia Cattolica (Catholic Encyclopedia) yi ri: “Hi 1229, Huvo ya le Toulouse yi sivele swirho swa kereke ku tirhisa [Tibibele ta ririmi ra xintu] hileswi a ku lwiwa ni Vaalbigen ni Vawalden . . . Enhlengeletanweni leyi khomiweke hi 1234 eTarragona, le Spain, leyi a yi ungameriwe hi James wo Sungula ku humesiwe xileriso lexi fanaka xo ti yirisa. . . . Vabixopo va le Rhoma va nghenelerile emhakeni leyi ro sungula hi 1559, loko buku ya Paul wa Vumune leyi xaxametaka tibuku hinkwato leti yirisiweke yi yirise ku kandziyisiwa ni ku va ni Tibibele ta ririmi ra xintu handle ko pfumeleriwa hi Hofisi yo Kwetsima.”

¹⁰ Hambileswi vanhu va ringeteke ku herisa Bibele, yi sirheleriwile. Kwalomu ka 1382, John Wycliffe ni vanghana va yena va humese vuhundzuluxeri byo sungula bya Bibele hi Xinghezi. Muhundzuluxeri un’wana wa Bibele a ku ri William Tyndale, loyi a dlayiweke hi 1536. Loko a ha boheleriwe emhandzini, ku vuriwa leswaku u huwelerile a ku: “Hosi, pfula mahlo ya hosi ya le Nghilandhi.” Endzhaku ka sweswo u tlimbiwile ivi a hisiwa.

¹¹ Bibele yi pone nkaneto. Hi xikombiso, hi 1535, ku ve ni vuhundzuluxeri bya Xinghezi bya Bibele ya Miles Coverdale. Coverdale u tirhise vuhundzuluxeri bya Tyndale bya “Testamente Leyintshwa” ni bya “Testamente Ya Khale” ku sukela eka Genesa ku ya fika eka Tikronika. U hundzuluxele swiyenge swin’wana swa Matsalwa swi suka eka Xilatini ni le Bibeleni ya Xijarimani ya Martin Luther. Namuntlha, Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima byi tekiwa byi ri bya nkoka hikwalaho ka leswi byi vekaka mhaka erivaleni, byi tshembekaka eka matsalwa ya Bibele ni leswi byi pfunaka ensin’wini. Ha tsaka leswi ku nga riki na dimona kumbe munhu la nga pfukaka a sivele ku sirheleriwa ka Rito ra Yehovha.

12. Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi va pfune njhani vanhu ku tiva vito ra Xikwembu?

¹² Yehovha Xikwembu u tiyisekile leswaku vito ra yena a ri susiwanga hi ku helela eRitweni ra yena. Emhakeni leyi, Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi hetisisa xiphemu xa nkoka. Eka rito ra yona ro rhanga, komiti ya yona ya vahundzuluxeri lava tinyiketeleke yi tsarile yi ku: “Nchumu lowu xiyekaka hi vuhundzuluxeri lebyi, byi vuyisele vito ra Xikwembu endhawini  ya rona eka matsalwa ya Xinghezi. Sweswo swi endliwe hi ku tirhisa vito leri amukelekaka hi Xitsonga, leri nge ‘Yehovha’ leri humelelaka minkarhi ya 6 973 eka Matsalwa ya Xiheveru ni minkarhi ya 237 eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki.” Sweswi Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi kumeka byi helerile kumbe byi nga helelanga hi tindzimi to tlula 116, naswona ku kandziyisiwe tikopi to tlula 178 545 862.

13. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku vanhu va tive vito ra Xikwembu ku sukela loko va tumbuluxiwile?

¹³ Vanhu va tive vito ra Xikwembu ku sukela loko vanhu va tumbuluxiwile. Adamu na Evha a va ri tiva naswona a va swi tiva ku ri vitana kahle. Loko Hamu a delele tata wa yena endzhaku ka Ndhambi, Nowa u te: “A ku dzunisiwe Yehovha, Xikwembu xa Xeme, Kanana [n’wana wa Hamu] a a ve hlonga ra yena.” (Gen. 4:1; 9:26) Xikwembu xi te: “Hi mina Yehovha. Rero i vito ra mina; naswona ku vangama ka mina a ndzi ku nyiki un’wana.” Xikwembu xi tlhele xi ku: “Hi mina Yehovha, ku hava un’wana. Handle ka mina a ku na Xikwembu.” (Esa. 42:8; 45:5) Yehovha u tiyisekile leswaku vito ra yena ri sirheleriwile ri tlhela ri tivisiwa vanhu emisaveni hinkwayo. Mawaku lunghelo leri hi nga na rona ra ku tirhisa vito ra Yehovha ni ku n’wi tirhela tanihi Timbhoni ta yena! Entiyisweni, hi huwelela hi ku: “Hi ta tlakusa mijeko ya hina hi vito ra Xikwembu xa hina.”—Ps. 20:5.

14. Hi kwihi kun’wana laha vito ra Xikwembu ri kumekaka kona handle ka le Bibeleni?

¹⁴ Vito ra Xikwembu a ri humeleli eBibeleni ntsena. Anakanya hi Ribye ra Vamowabu, leri kumiweke le Dhiban (eDiboni), 21 wa tikhilomitara evuxeni bya Lwandle leri Feke. Ribye leri ri boxa Hosi Omri wa le Israyele ri tlhela ri vulavula hi ndlela leyi Hosi Mexa wa le Mowabu a pfukeleke Israyele ha yona. (1 Tih. 16:28; 2 Tih. 1:1; 3:4, 5) Kambe Ribye ra Vamowabu i ra nkoka swinene hikuva vito ra Xikwembu ri humelela eka rona hi xivumbeko xa Tetragrammaton. Nakambe Tetragrammaton yi humelela hi ku phindha-phindha eka Mapapila ya le Lakixi, ku nga swiphemu swa vumba leswi kumekaka eIsrayele.

15. I yini Septuagint, naswona ha yini a yi laveka?

¹⁵ Vahundzuluxeri vo sungula va Bibele va hoxe xandla eku sirheleleni ka vito ra Xikwembu. Endzhaku ka ku ntshunxiwa ka vona evuhlongeni eBabilona laha va yeke hi 607 B.C.E. ku fikela hi 537 B.C.E., Vayuda vo tala a va tlhelelanga eYuda ni le Israyele. Hi lembe-xidzana ra vunharhu B.C.E., eAleksandriya le Egipta, a ku tshama Vayuda vo tala lava a va lava leswaku Matsalwa ya Xiheveru ma hundzuluxeriwa ma ya eka Xigriki, ku nga ririmi leri a ri tirhisiwa emisaveni hinkwayo hi nkarhi wolowo. Vuhundzuluxeri byolebyo lebyi hetiweke hi lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E., i Septuagint. Tikopi tin’wana ta byona ti ni vito ra Yehovha leri tsariweke hi Xiheveru.

16. Nyika xikombiso xa ku tirhisiwa ka vito ra Xikwembu ebukwini leyi kandziyisiweke ro sungula hi 1640.

¹⁶ Vito ra Xikwembu ri kumeka ni le Bukwini ya Bay Psalm, ku nga buku yo sungula ku kandziyisiwa eka tikoloni ta tiko ra Nghilandhi leti a ti ri eAmerika. Nkandziyiso wa yona wo sungula (lowu kandziyisiweke hi 1640) wu ni Tipisalema, leti hundzuluxeriweke ti suka eka Xiheveru ti yisiwa eka Xinghezi xa le nkarhini wolowo. Yi tirhisa vito ra Xikwembu eka tindzimana to tanihi Pisalema 1:1, 2, leyi vulaka leswaku “munhu la katekisiweke” a nga fambi hi xitsundzuxo xa lavo homboloka, “kambe u tsakela nawu wa Yehovha.” Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke hi vito ra Xikwembu, hlaya broxara leyi nge Vito Ra Xikwembu Leri Nga Ta Tshama Hi Masiku.

17, 18. (a) U nga ri hlamusela njhani rito leri nge, “ntiyiso”? (b) “Ntiyiso wa mahungu lamanene” wu katsa yini?

¹⁷ Hi tirhela “Yehovha Xikwembu xa ntiyiso” hi ntsako. (Ps. 31:5) Collins Cobuild English Dictionary yi ri: “Ntiyiso hi nchumu wo karhi i swilo hinkwaswo leswi pakanisaka malunghana na wona, ematshan’weni ya swilo leswi ngo anakanyiwa kumbe leswi ngo hlanganisiwa.” Hi Xiheveru  xa le Bibeleni, rito leri hakanyingi ri hundzuluxeriwaka ri va “ntiyiso” ri fambisana ni nchumu lowu tshembekaka, kumbe lowu nga wa xiviri. Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “ntiyiso” ri vula nchumu lowu fambisanaka ni ntiyiso kumbe nchumu lowu faneleke ni lowunene.

¹⁸ Yehovha u sirhelele ntiyiso wa moya naswona u endle leswaku hi wu tiva hi xitalo. (2 Yoh. 1, 2) Ku twisisa ka hina ntiyiso ku ya ku va erivaleni hakatsongo-tsongo, hikuva “ndlela ya lavo lulama yi fana ni ku vonakala ko vangama loku vonakalaka hakatsongo-tsongo kukondza siku ri simekiwa ri tiya”! (Swiv. 4:18) Entiyisweni, hi pfumelelana hi ku helela na Yesu, loyi a khongeleke eka Xikwembu a ku: “Rito ra wena i ntiyiso.” (Yoh. 17:17) Rito ra Xikwembu leri tsariweke ri ni “ntiyiso wa mahungu lamanene,” ku nga tidyondzo hinkwato ta Vukreste. (Gal. 2:14) Sweswo swi katsa ntiyiso hinkwawo malunghana ni vito ra Yehovha, vuhosi bya yena, gandzelo ra nkutsulo ra Yesu, ku pfuxiwa ka vafi ni Mfumo. Sweswi a hi kambisiseni ndlela leyi Xikwembu xi sirheleleke ntiyiso ha yona ku nga khathariseki matshalatshala ya Sathana yo wu tumbeta.

19, 20. A ku ri mani Nimrodo naswona vanhu va ringete ku endla yini enkarhini wa ku fuma kakwe?

¹⁹ Endzhaku ka Ndhambi, a ku ri ni xivuriso lexi nge: “Ku fana na Nimrodo muhloti wa matimba la lwaka na Yehovha.” (Gen. 10:9) Leswi a a kaneta Yehovha Xikwembu, Nimrodo entiyisweni a a gandzela Sathana naswona a a fana ni vakaneti lava Yesu a va byeleke marito lawa: “N’wina mi huma eka tata wa n’wina Diyavulosi, naswona mi navela ku endla ku navela ka tata wa n’wina. Yena . . . a nga yimanga a tiyile entiyisweni.”—Yoh. 8:44.

²⁰ Nimrodo a a fuma eBabele ni le madorobeni man’wana lawa a ma ri exikarhi ka nambu wa Tigri ni wa Yufrata. (Gen. 10:10) Swi nga ha endleka ku ri yena la sunguleke ku aka Babele ni xihondzo xa kona kwalomu ka lembe ra 2269 B.C.E. Yehovha a a lava leswaku vanhu va tala emisaveni hinkwayo, kambe vaaki volavo va te: “Tanani! A hi tiakeleni muti ni xihondzo lexi nhlohlorhi ya xona yi nga ta fika ematilweni, naswona a hi tiendleleni vito ra ndhuma, hikuva hi nga tshuka hi hangalasiwa ehenhla ka vuandlalo bya misava hinkwayo.” Kambe kungu rolero ri boheke ku tshikiwa loko Xikwembu xi “pfilunganye . . . ririmi ra misava hinkwayo” kutani xi hangalasa vanhu lava a va lava ku aka xihondzo. (Gen. 11:1-4, 8, 9) Sathana a a lava ku herisa vugandzeri bya ntiyiso kutani a endla leswaku un’wana ni un’wana a gandzela yena, kambe kungu ra yena ri tsandzekile hi ku helela. Ematin’wini hinkwawo ya vanhu, vugandzeri bya Yehovha byi hlurile naswona siku ni siku vanhu lava engetelekeke va sungula ku n’wi gandzela.

21, 22. (a) Ha yini vukhongeri bya mavunwa byi nga taka byi nga pfuki byi byi xungete swinene vugandzeri bya ntiyiso? (b) Hi ta tlhuvutsa yini exihlokweni lexi landzelaka?

²¹ Vukhongeri bya mavunwa a byi si tshama byi byi xungeta swinene vugandzeri bya ntiyiso. Ha yini? Hikuva Muleteri wa hina Lonkulu u sirhelele Rito ra yena leri tsariweke, u tivise vanhu vito ra yena naswona i Xihlovo lexi nga heriki xa ntiyiso wa moya. (Esa. 30:20, 21) Ku gandzela Xikwembu hi ku pfumelelana ni ntiyiso swi hi tisela ntsako, kambe leswaku hi endla tano hi fanele hi tshama hi xalamukile hi tlhelo ra moya, hi titshega hi ku helela hi Yehovha hi tlhela hi landzela nkongomiso wa moya wa yena lowo kwetsima.

²² Exihlokweni lexi landzelaka, hi ta dyondza hi ndlela leyi tikereke tin’wana ti sunguleke ha yona ku dyondzisa tidyondzo ta mavunwa. Hi ta dyondza leswaku Matsalwa a ma dyondzisi tidyondzo toleto leti hoxeke. Ku tlula kwalaho, hi ta vona ndlela leyi Yehovha, Musirheleri wa ntiyiso la nga pimanisiwiki na munhu, a hi katekiseke ha yona hi tidyondzo leti nga ntiyiso leti hi ti tlangelaka tanihi xiphemu xa ndzhaka ya hina yo hlawuleka swinene.