Ku Pfumelelana Ni Swiyimo Swi Ndzi Vuyerisile

Hi ku vula ka James A. Thompson

Ndzi velekiwe hi 1928 edzongeni wa United States naswona hi nkarhi wolowo nawu a wu nga pfumeli leswaku valungu ni vantima va tshama swin’we. Vanhu a va pfaleriwa kumbe va xupuriwa hi ndlela yo vava loko va tlula nawu wolowo.

HI NKARHI wolowo, Timbhoni ta Yehovha ta valungu ni ta vantima a ti fanele ti hambanisiwa hi mavandlha, swifundzha ni miganga etindhawini tin’wana ta le United States. Hi 1937 Tatana u ve nandza wa vandlha (leswi namuntlha swi vuriwaka muhlanganisi wa huvo ya vakulu) evandlheni ra vantima eChattanooga le xifundzheni xa Tennessee. Henry Nichols a a ri nandza wa vandlha evandlheni ra valungu.

Ndzi tsundzuka swilo swo tala leswi tsakisaka leswi endlekeke loko ndza ha ri ntsongo. A ndzi tolovele ku tshama erikupakupeni ra le ndzhaku ka yindlu nivusiku na Tatana ndzi yingisela loko a ri karhi a vulavula na Makwerhu Nichols. Hambileswi a ndzi nga swi twisisi hinkwaswo leswi a va vulavula ha swona, a ndzi tsakela ku va etlhelo ka Tatana loko va ri karhi va vulavula hi ndlela leyinene yo chumayela ehansi ka swiyimo leswi a swi ri kona enkarhini wolowo.

Eku sunguleni ka va-1930, ndyangu wa ka hina wu weriwe hi papa ra ntima. Manana, loyi a a ri ni malembe ya 20, u file. Kutani Tatana u boheke ku khathalela mina na sesi Doris. Mina a ndzi ri ni malembe mambirhi kasi yena a a ri ni malembe ya mune. Hambileswi Tatana a ha ku khuvuriwa, a a endla kahle entiyisweni.

Vanhu Lava Ndzi Vekeleke Xikombiso Lexinene

Hi 1933, Tatana u hlangane ni makwerhu wa xisati loyi a nga ni musa la vuriwaka Lillie Mae Gwendolyn Thomas, naswona endzhakunyana va tekanile. Havumbirhi bya vona, va hi vekele xikombiso lexinene mina na Doris xo tirhela Yehovha hi ku tshembeka.

Hi 1938, mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha ma komberiwe ku seketela xiboho xa leswaku vakulu va hlawuriwa eyindlu-nkulu le Brooklyn  eNew York, ematshan’weni yo va va vhoteriwa emavandlheni. Loko vamakwerhu van’wana eChattanooga va ale ku amukela ku cinca koloko, Tatana u vule leswaku u ta ku amukela hi mbilu hinkwayo ku cinca ka nhlengeletano. Ku tshembeka kakwe ni ndlela leyi Manana a n’wi seketeleke ha yona, swi ndzi pfunile ku fikela ninamuntlha.

Ku Khuvuriwa Ni Ku Phayona

Hi 1940 vamakwerhu vo hlayanyana evandlheni ra ka hina va hirhe bazi leswaku va ya entsombanweni lowu a wu khomeriwe eDetroit le Michigan. Vamakwerhu va nga ri vangani ebazini leyi a hi fambe ha yona va khuvuriwile entsombanweni wolowo. Van’wana va tivutisile leswaku ha yini mina ndzi nga khuvuriwanga hikuva ndzi sungule ku chumayela ku sukela loko ndzi ri ni malembe ya ntlhanu.

Loko va ndzi vutise hi mhaka leyi, ndzi va hlamule ndzi ku, “A ndzi swi tivi leswaku ku khuvuriwa swi vula yini.” Tatana u hlamarile loko a ndzi twa ndzi vula sweswo. Ku sukela kwalaho, u tikarhatele ku ndzi pfuna ndzi twisisa leswi ku khuvuriwa swi vulaka swona ni ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona. Endzhaku ka tin’hweti ta mune hi October 1, 1940, hi siku leri xirhami a xi vuyisa ni n’wana evukatini, ndzi khuvuriwile exidziveni lexi nga ehandle ka doroba ra Chattanooga.

Loko ndzi ri ni malembe ya 14, ndzi sungule ku teka vuphayona bya nkarhinyana loko swikolo swi pfarile. A ndzi chumayela eswidorobanini swa le xifundzheni xa Tennessee ni xa Georgia leswi akelaneke. A ndzi hatla ndzi pfuka ndzi tilunghisela lanci kutani hi awara ya tsevu nimixo a ndzi khandziya xitimela kumbe bazi leswaku ndzi ya ensin’wini. A ndzi tlhelela ekaya kwalomu ka awara ya tsevu nimadyambu. Hakanyingi a ndzi heta swakudya leswi ndzi swi longeke nkarhi wa lanci wu nga si fika. Hambileswi a ndzi ri na yona mali, a ndzi nga ta nghena exitolo xa kwalaho ndzi tixavela swakudya leswi engetelekeke hileswi a ndzi ri muntima. Siku rin’wana ndzi nghene exitolo leswaku ndzi xava ice-cream, kambe ndzi lerisiwe leswaku ndzi huma. Hambiswiritano, wansati un’wana wa mulungu loyi a a ri ni musa u ndzi tisele yona.

Loko ndzi sungula ku nghena xikolo xa sekondari, vanhu va le Dzongeni va sungule ku joyina mavandla lama lwelaka ku ringana ka tinxaka. Mavandla yo kota NAACP (National Association for the Advancement of Colored People) a ma khutaza swichudeni leswaku swi lwela ku ringana ka tinxaka. Hi khutaziwe ku va swirho swa wona. Swikolo swo hlayanyana swa vantima, ku katsa ni lexi a ndzi dyondza eka xona, a swi lava leswaku swichudeni swa swona hinkwaswo swi va swirho swa mavandla wolawo. Exikolweni vanhu va ndzi sindzisile va vula leswaku ndzi fanele ndzi “seketela rixaka ra hina.” Kambe ndzi arile, ndzi vula leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe naswona a ri kona rixaka leri xi ri rhandzaka ngopfu ku tlula rin’wana. Kutani ndzi va byele leswaku Xikwembu hi xona lexi nga ta herisa vuhomboloki hinkwabyo.—Yoh. 17:14; Mint. 10:34, 35.

Endzhakunyana ko heta xikolo xa sekondari, ndzi endle xiboho xo rhurhela eDorobeni ra New York. Hambiswiritano, loko ndza ha ya kwalaho, ndzi hundze hi le dorobeni ra Philadelphia, le Pennsylvania leswaku ndzi endzela vanghana va mina lava ndzi hlanganeke na vona entsombanweni. Vandlha ra kwalaho a ri ri ro sungula eka lawa ndzi tshameke ndzi hlanganyela eka wona, leri vantima ni valungu a va hlanganyela swin’we. A ri ri ni vhiki ro hlawuleka naswona mulanguteri wa xifundzha u ndzi vitanele etlhelo kutani a ndzi byela leswaku u ta ndzi avela nkulumo eka nhlangano lowu landzela. Sweswo swi ndzi susumetele ku endla xiboho xo tshama kwalaho.

Un’wana wa vanghana lava ndzi veke na vona ePhiladelphia a ku ri makwerhu wa xisati loyi a ha ri muntshwa, loyi a vuriwaka Geraldine White kumbe  Gerri, hilaha a ndzi n’wi vitana hakona. A a yi tiva kahle Bibele naswona a a ri ni vuswikoti byo vulavurisana ni vini va miti entirhweni wa yindlu ni yindlu. Lexi a xi ri xa nkoka swinene eka mina hileswi na yena a a lava ku phayona. Hi tekane hi April 23, 1949.

Ku Vitaniwa eGiliyadi

Ku sukela eku sunguleni, pakani ya hina a ku ri ku ya eXikolweni xa Giliyadi ivi hi va varhumiwa etikweni rimbe. Hi rhurhele endhawini leyi a yi ri ni xilaveko, leswi a swi ta hi pfuna leswaku hi fanelekela ku ya eGiliyadi. Endzhakunyana ka sweswo, hi komberiwe ku ya chumayela eLawnside, le New Jersey; ivi hi komberiwa ku ya eChester, le Pennsylvania naswona eku heteleleni hi komberiwe ku ya eAtlantic City, le New Jersey. Loko ha ha ri eAtlantic City, hi fanelekele ku endla xikombelo xo ya eGiliyadi tanihi leswi se a hi hlanganise malembe mambirhi hi tekanile. Kambe a hi vitaniwanga hi nkarhi wolowo. Ha yini?

Eku sunguleni ka va-1950, majaha yo tala a ma lerisiwa ku ya evusocheni leswaku ma ya lwa enyimpini ya le Korea. Huvo ya ntsariso wa vusocha ePhiladelphia a yi nga ti rhandzi Timbhoni ta Yehovha hileswi a ti nga hlanganyeli etimhakeni ta tipolitiki. Kambe eku heteleleni, muavanyisi u ndzi byele leswaku valavisisi va FBI va ndzi lavisisile naswona va kume leswaku a ndzi tiyisile loko ndzi vula leswaku a ndzi hlanganyeli etimhakeni ta tipolitiki. Kutani hi January 11, 1952, huvo ya Presidential Appeal Board yi ndzi pfumelele ku nga yi evusocheni hileswi a ndzi ri mutirheli wa vukhongeri.

Hi August ya lembe rero, mina na Gerri hi kume xirhambo xo ya eka tlilasi ya vu-20 ya Giliyadi, leyi sunguleke hi September. Loko hi ri karhi hi dyondza, a hi swi langutele hi mahlo-ngati ku rhumeriwa etikweni rimbe. Sesi wa mina Doris a a thwase eka ntlawa wa vu-13 wa Giliyadi naswona a a ri murhumiwa eBrazil. Swi hi hlamarise ngopfu loko hi rhumeriwe edzongeni wa xifundzha xa Alabama leswaku hi endzela mavandlha ya vantima tanihi valanguteri va xifundzha. Hi hele matimba katsongo tanihi leswi a hi lava ku va varhumiwa etikweni rimbe.

Vandlha ro sungula leri hi ri endzeleke a ri ri eHuntsville. Loko hi fika kwalaho, hi kongome endlwini ya makwerhu un’wana wa xisati loyi a a ta hi rhurhela. Loko hi ri karhi hi chicha mindzhwalo, hi n’wi twe a vulavula eka riqingho a ku, “Se swi fikile swihlangi.” A hi ri ni malembe ya 24 kambe a hi languteka hi ri vatsongo swinene. Exifundzheni xexo a hi vitaniwa hi vito leri nge Swihlangi.

Hakanyingi ndhawu ya le Dzongeni a yi vitaniwa Bible Belt hikuva vanhu vo tala va kwalaho a va yi xixima swinene Bibele. Kutani hi xitalo a hi sungula bulo hi ku tirhisa xingheniso lexi, lexi nga ni tinhla tinharhu:

(1) Ku vulavula katsongo hi swiyimo swa misava.

(2) Ku hlamusela ntlhantlho lowu vuriwaka hi Bibele.

(3) Ku boxa leswi Bibele yi vulaka leswaku hi fanele hi swi endla.

Endzhaku ko vulavula ni munhu hi xingheniso xexo, a hi n’wi komba nkandziyiso lowu nga n’wi pfunaka ku tiva Bibele. Leswi xingheniso lexi a xi tswala mihandzu, ndzi komberiwe ku endla  nkombiso wa tinhla teto eNhlengeletanweni ya Vandlha ra Misava Leyintshwa leyi a yi khomeriwe eNew York hi 1953.

Hi ximumu xa 1953, ndzi averiwe ku endzela swifundzha swa vantima eDzongeni tanihi mulanguteri wa muganga. Nsimu ya hina a yi sukela exifundzheni xa Virginia ku fikela eFlorida ni le xifundzheni xa Alabama na Tennessee. Valanguteri lava famba-fambaka a va fanele va fambisana ni swiyimo. Hi xikombiso, a hi tolovele ku tshama etindlwini leti nga riki na swihambukelo endzeni naswona a hi hlambela ebavhini ya nsimbi endzhaku ka xitofu. A hi tsaka hikuva ndhawu yoleyo hi yona leyi a yi kufumela ngopfu endlwini.

Swiphiqo Leswi Vangiweke Hi Ku Hambanisiwa Ka Tinxaka

A swi lava hi tirhisa vutlhari leswaku hi kota ku endla swilo loko hi endzela mavandlha ya le Dzongeni. Vantima a va nga pfumeleriwi ku tirhisa tindhawu to hlantswa swiambalo ta mani na mani. Kutani Gerri a a yisa swiambalo kwalaho a fika a vula leswaku i swa “Manana Thompson.” Swi tikomba onge vo tala a va ehleketa leswaku a a tirha endlwini ya “Manana Thompson.” Enkarhini wolowo, valanguteri va muganga a va hlalerisa vanhu vhidiyo leyi nge The New World Society in Action eka swikirini leswikulu. Loko ndzi lava ku hirha xikirini xexo, a ndzi fonela exitolo ndzi vula leswaku xi laviwa hi “Nkulukumba Thompson.” Endzhaku ka nkarhi, a ndzi ya exitolo ndzi ya xi teka. Minkarhi hinkwayo a hi tikhoma kahle naswona a hi nga vi na swiphiqo ensin’wini.

Vanhu va le Dzongeni a va nga va rhandzi vanhu va le N’walungu. Phepha-hungu rin’wana ri tshame ri vika leswaku James A. Thompson, Jr., wa le Watchtower Bible and Tract Society of New York u ta nyikela nkulumo enhlengeletanweni. Van’wana a va ehleketa leswaku ndzi huma eNew York, kutani huvo ya xikolo yi herise ntwanano lowu a hi wu endle na yona wo tirhisa holo ya xikolo. Kutani ndzi ye ndzi ya vulavurisana ni huvo ya xikolo, ndzi yi hlamusela leswaku ndzi nghene xikolo eChattanooga. Hiloko yi hi pfumelela ku khoma nhlengeletano ya xifundzha eholweni yoleyo.

Exikarhi ka va-1950, xihlawuhlawu xi vange swiphiqo swo tala naswona minkarhi yin’wana a ku pfuka ni madzolonga. Hi 1954, Timbhoni tin’wana a ti khunguvanyeka hileswi tinkulumo a ti nyikeriwa hi valungu ntsena emintsombanweni yo tala. Kambe hi khutaze vamakwerhu va vantima leswaku va lehisa mbilu. Haxawa xa kona hi ximumu, ndzi nyikiwe nkulumo. Endzhaku ka lembe rero, vamakwerhu vo tala va vantima va le Dzongeni va nyikiwe tinkulumo.

Hi ku famba ka nkarhi, madzolonga ya xihlawuhlawu ma hungutekile eDzongeni naswona vamakwerhu va valungu ni vantima va sungule ku hlanganyela swin’we emavandlheni. Leswi swi koxe leswaku vahuweleri va cinceriwa emavandlheni yo hambana-hambana, ku cinciwa masimu ya mavandlha ni vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri. Vamakwerhu van’wana va valungu ni vantima a va ri tsakelanga lunghiselelo leri lerintshwa. Hambiswiritano, vo tala va vona va tekelele Tata wa hina wa le tilweni loyi a nga riki na xihlawuhlawu. Kahle-kahle, vamakwerhu vo tala a va ri ni vanghana lavakulu lava nga va rixaka rin’wana. Sweswo ndzi swi vone hi ya mina endyangwini wa ka hina hi va-1930 ni va-1940 loko ndza ha ri ntsongo.

Xiavelo Lexintshwa

Hi January 1969, mina na Gerri hi kume xirhambo xa leswaku hi ya etikweni ra Guyana, le Amerika Dzonga, naswona hi xi amukele hi mandla mambirhi. Hi rhange hi ku ya eBrooklyn, le New York, laha ndzi leteriweke ku langutela ntirho wo chumayela eGuyana. Hi fike kwalaho hi July 1969.  A swi ndzi olovelanga ku tirha ndzi ri endhawini yin’we tanihi leswi ndzi heteke malembe ya 16 ndzi ri mulanguteri loyi a famba-fambaka. Gerri a a heta nkarhi wo tala a ri ensin’wini tanihi murhumiwa naswona mina a ndzi tirha erhavini.

A ndzi endla swilo swo tala swo fana ni ku tsemeta byanyi, ku rhumela minkandziyiso leyi komberiweke hi mavandlha ya 28 swin’we ni ku vulavurisana ni yindlu-nkulu eBrooklyn hi ku tsala mapapila. A ndzi tirha tiawara ta 14 ku ya eka 15 hi siku. Havumbirhi bya hina a hi tirha ngopfu kambe a hi xi rhandza xiavelo xa hina. Loko hi fika eGuyana a ku ri ni vahuweleri va 950 kambe namuntlha ku ni vahuweleri lava tlulaka 2 500.

Hambileswi a hi tsakela maxelo lamanene, mihandzu ni matsavu lama nga byariwiki etikweni ra ka hina, leswi a swi hi tsakisa swinene a ku ri vanhu lava titsongahateke lava a va ri ni torha ro dyondza hi Mfumo wa Xikwembu. Hakanyingi Gerri a a fambisa tidyondzo ta Bibele ta 20 hi vhiki naswona vanhu vo tala lava a va dyondzeleke va kale va khuvuriwa. Hi ku famba ka nkarhi, van’wana va vona va ve maphayona, vakulu naswona van’wanyana va ye eGiliyadi leswaku va va varhumiwa.

Swiphiqo Swin’wana Ngopfu-ngopfu Swa Rihanyo

Hi 1983 vatswari va mina eUnited States a va lava ku khathaleriwa. Mina, Gerri na sesi Doris hi hlanganile leswaku hi vulavula hi mhaka yoleyo. Sesi Doris, loyi se a a hete malembe ya 35 a ri murhumiwa eBrazil, u hlawule ku tlhelela ekaya leswaku a ya va khathalela. U vule leswaku a swi bohi ku va varhumiwa vambirhi va ya khathalela vatswari, kasi murhumiwa un’we a nga swi kota ku ya va khathalela a ri yexe. Endzhaku ka loko vatswari va hina va lovile, sesi Doris u nambe a tshama eChattanooga naswona se i phayona ro hlawuleka.

Hi 1995 ku kumiwe leswaku ndzi ni khensa naswona ndzi boheke ku tlhelela eUnited States. Hi fike hi tshama edorobeni ra Goldsboro le Carolina N’walungu hikuva a ri ri exikarhi ka xifundzha xa Tennessee laha a ku tshama maxaka ya mina ni le Pennsylvania laha a ku tshama vatswari va Gerri. Khensa ya mina se ya antswa naswona hi hlanganyela evandlheni ra Goldsboro tanihi maphayona yo hlawuleka lama pfumeleriweke ku vika tiawara ta le hansi.

Loko ndzi ehleketa hi malembe ya 65 lawa mina na Gerri hi ma heteke entirhweni wa nkarhi hinkwawo, ndzi n’wi nkhensa swinene Yehovha hileswi a hi katekiseke hikwalaho ka leswi hi pfumelelaneke ni swiyimo leswaku hi n’wi tirhela. Hakunene ma tiyisile marito ya Davhida lama nge: “[Yehovha] u ta n’wi endla hi vutshembeki loyi a tshembekeke”!—2 Sam. 22:26.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 3]

Tatana na Makwerhu Nichols va ndzi vekele xikombiso lexinene

[Swifaniso leswi nga eka tluka 4]

Loko ndzi ri na Gerri hi lunghekele ku ya eGiliyadi hi 1952

[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]

Endzhaku ko heta Xikolo xa Giliyadi, hi averiwe ku va valanguteri lava famba-fambaka eDzongeni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Valanguteri lava famba-fambaka swin’we ni vasati va vona va tilunghiselela ku ya entsombanweni wa muganga wa vantima ni valungu hi 1966

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Ntirho wa vurhumiwa eGuyana a wu tsakisa