Misava Leyi Pfumalaka Vululami

XANA wa pfumela leswaku hi hanya emisaveni leyi pfumalaka vululami? A swi kanakanisi leswaku wa pfumela. Phela, hambi hi nga va ni vuswikoti byo tanihi kwihi, hambi hi kunguhata vutomi bya hina hi vutlhari, sweswo a hi xitiyisekiso xa leswaku hi ta kuma rifuwo kumbe hi ta humelela evuton’wini kumbe hi kuma swakudya. Hakanyingi ku humelela leswi Hosi Solomoni wa khale a swi vuleke loko a ku: “Xinkwa a hi xa lavo tlhariha, ni rifuwo a hi ra lavo tlhariha, naswona ku humelela a hi ka lava nga na vutshila.” Ha yini? Solomoni u ya emahlweni a ku, hikuva “nkarhi ni khombo swi lawula vanhu hinkwavo.”—Eklesiasta 9:11, The New English Bible.

“Loko Minkarhi Yo Biha Yi Fika Hi Xitshuketa”

Kunene, “nkarhi ni khombo,” leswi hakanyingi swi vulaka ku va endhawini leyi hoxeke hi nkarhi lowu hoxeke, hakanyingi swi onha makungu lama endliweke kahle ni swilo leswi languteriweke hi mahlo-ngati. Hi ku ya hi Solomoni, hi “fana ni tinhlampfi leti phasiweke hi rikoka, ni xinyanyana lexi phasiweke hi ntlhamu, . . . loko minkarhi yo biha yi fika hi xitshuketa.” (Eklesiasta 9:12, NE) Hi xikombiso, vanhu va timiliyoni va kulula va n’watseka va rima masimu leswaku va kumela mindyangu ya vona swakudya, kambe va tikuma va weriwe hi “minkarhi yo biha” loko mpfula yi nga ni kutani dyandza ri hlasela swibyariwa swa vona.

Vanhu va misava hinkwayo va ringeta ku pfuna lava weriweke hi “minkarhi yo biha,” kambe hakanyingi mpfuno wa kona wu vonaka wu ri wa ku tisusa nandzu. Hi xikombiso, hi ku ya hi nhlangano wun’wana lowu dumeke wa mphalalo, leswaku ku lwiwa ni ndlala eka rin’wana ra malembenyana lama hundzeke, “tiko hinkwaro [ra Afrika] ri pfuniwe hi mali leyi endlaka n’we-xa-ntlhanu ntsena xa ntsengo wa mali leyi tirhisiweke enyimpini leyi a yi lwiwa eNsonga-nkulu.” Xana swa twala leswi matiko lama fuweke ma tirhiseke ntsengo wa mali leyi andzisiweke ka ntlhanu enyimpini leyi lwiweke etikweni rin’we ntsena, ivi ma tsongola mali yitsongo swonghasi ma pfuna tiko-nkulu hinkwaro leri dlawaka hi ndlala? Nakambe, xana swa twala leswaku enkarhini lowu vo tala va fuweke ni minwala, ku va ni muaki un’we eka va mune emisaveni loyi a hanyaka hi rikoko ra xilondza, kumbe ku fa vana va timiliyoni lembe ni lembe hikwalaho ka vuvabyi lebyi swi kotekaka ku byi sivela? A swi twali nikatsongo!

Kunene, loko “minkarhi yo biha yi fika hi xitshuketa” a ku katseki “nkarhi ni khombo” ntsena.  Nakambe minkucetelo ya matimba leyi hi nga kotiki ku yi lawula yi fuma vutomi bya hina ni ku kongomisa swilo leswi humelelaka eka hina. Swi ve tano le Beslan, eAlania hi xixikana xa 2004, loko ku dlayiwe vanhu va madzana, laha vunyingi a ku ri tindzumulo leti a ti sungula ku ta exikolweni, hi nkarhi lowu matherorisi a ma susana ntshiva ni masocha ya tiko. Ina, leswaku ku fa mani kumbe ku pona mani eka mhangu yoleyo a swi nga lawuriwi hi munhu—kambe xivangelo-nkulu xa “minkarhi [yoleyo] yo biha” a ku ri ku lwa ka vanhu.

Xana Xiyimo A Xi Nge Cinci?

Van’wana loko va vulavula malunghana ni vuhomboloki va ri, “Kambe vutomi byi tano. I khale byi ri tano naswona bya ha ta va tano.” Hi ku ya hi vona, lava matimba va ta ya emahlweni va tshikilela lava tsaneke, naswona van’wankumi va ta ya emahlweni va dya swa nyuku wa swisiwana. Va vula leswaku loko sweswo swi hlangane ni “nkarhi ni khombo,” swi ta hi khumba ntsendze loko ha ha hanya.

Xana swi ta va tano hakunene? Xana swi ta koteka leswaku lava va tirhisaka matimba ya vona hi vutlhari va dya swa nyuku wa vona? Xana u kona loyi a nga tisaka ku cinca loku nga ta tshama hilaha ku nga heriki emisaveni leyi yo pfumala vululami? Xiya leswi xihloko lexi landzelaka xi ku khomeleke swona malunghana ni mhaka leyi.

 [Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 2]

COVER: Man with a child: UN PHOTO 148426/McCurry/Stockbower

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

MAXIM MARMUR/AFP/Getty Images