Vukati Bya Bowasi Na Rhuti Lebyi A Byi Nga Languteriwanga

A KU ri mphesamphesa ntsena exivuyeni xa le Betlehema. A ti vuya siku rero. Ku nun’hwela ka mavele lama ha ku katingiwaka ku phomise vatirhi marha ku va tsundzuxa leswaku i nkarhi wa ku dya. Mutirhi ha un’we a a ta tiphina hi mihandzu ya ntirho wakwe.

Bowasi loyi a a ri n’wamapurasi la nga xigwili, a ha ku heta ku titlonya hi swakudya ni swakunwa kutani a humula etlhelo ka nhulu leyikulu ya mavele yakwe. Hi ku famba ka nkarhi, dyambu ra pela kutani munhu un’wana ni un’wana a lava ndhawu leyinene ya ku humula eka yona. Bowasi loyi se a a swi twile, u tifunengetile ivi a ya hi vurhongo.

Mhaka Ya Le Xihundleni

Exikarhi ka vusiku, Bowasi u pfuxiwe hi xirhami a ri karhi a rhurhumela. Phela milenge ya yena a yi fununguriwe hi vomu, naswona un’wana a a etlele kwalaho! Tanihi leswi a a nga n’wi voni munhu la n’wi fununguleke hileswi a ku ri ni munyama, u n’wi vutisile a ku: “Hi wena mani?” Wansati loyi u hlamule a ku: “Hi mina Rhuti hlonga ra wena ra xisati, u fanele u funengeta hlonga ra wena ra xisati hi dziva ra wena, hikuva u mukutsuri.”—Rhuti 3:1-9.

Va vulavule va ri voxe emunyameni. A swi nga tolovelekanga ku kuma wansati hi nkarhi lowu exivuyeni. (Rhuti 3:14) Nilokoswiritano, leswi a a rhambiwe hi Bowasi, Rhuti u etlerise xisweswo emilengeni ya yena ku fikela loko a pfuka nimixo a famba, ku endlela leswaku a nga hlekuriwi hi vanhu.

Xana a a va hlanganise hi rirhandzu? Xana mukhalabye loyi wa xigwili, u yengiwe hi vutlhari hi Rhuti, loyi a nga noni leyitsongo leyi pfumalaka leyi humaka etikweni ra vahedeni? Kumbe, xana Bowasi a a endla sweswo hikwalaho ka xiyimo lexi Rhuti a a ri eka xona nileswi a a ri yexe evusikwini byebyo? Doo, leswi humeleleke a ku ri xikombiso xa rirhandzu ni ku tshembeka eka Xikwembu. Naswona mhaka leyi na yona ya hi khumba swinene.

Kambe i mani Rhuti? Hi xihi xikongomelo xakwe? Naswona i mani wanuna loyi wa xigwili la vuriwaka Bowasi?

“Wansati Lonene Ngopfu”

Khale swinene emahlweni ka xiendlakalo lexi, ku nghene ndlala eYuda. Ndyangu wun’wana wa le Israyele wa swirho swa mune—Elimeleke; nsati wakwe Nawomi; ni vana va vona vambirhi, ku nga Mahaloni na Khiliyoni—wu rhurhele etikweni leri noneke ra Mowabu. Vana volavo va teke vasati va Vamowabu, ku nga Rhuti na Orpa. Endzhaku ka ku fa ka vavanuna lavanharhu eMowabu, vavasati lavanharhu va twe leswaku swiyimo se a swi antswa le Israyele. Kutani Nawomi—loyi a a ri noni, nileswi a dyisiwa mbitsi hileswi a nga ri na vana kumbe vatukulu—u kunguhate ku tlhelela etikweni ra rikwavo.—Rhuti 1:1-14.

 Loko va ri endleleni yo ya eIsrayele, Nawomi u sindzise Orpa leswaku a tlhelela ka rikwavo. Kutani Nawomi u byele Rhuti a ku: “Waswivo! Nkati-kuloni la nga noni u tlhelele eka vanhu va ka vona ni le ka swikwembu swakwe. Tlhela ni nkati-kuloni la nga noni.” Kambe Rhuti u te: “U nga ndzi kombeli leswaku ndzi ku tshika, . . . hikuva laha u yaka kona, ndzi ta ya kona . . . Vanhu va wena va ta va vanhu va mina, Xikwembu xa wena xi ta va Xikwembu xa mina. Laha u nga ta fela kona, ndzi ta fela kona, kwalaho na mina ndzi ta lahliwa kona.” (Rhuti 1:15-17) Xisweswo tinoni leti timbirhi leti nga swisiwana ti tlhelele eBetlehema. Rhuti u tsakise vaakelani vakwe hileswi a a rhandza n’wingi wakwe ni ku n’wi khathalela, lerova va n’wi teke a ri loyi a “antswaka eka [Nawomi] ku tlula vana va nkombo.” Van’wana va n’wi hlamusele tanihi “wansati lonene ngopfu.”—Rhuti 3:11; 4:15.

Loko va ri eBetlehema hi nkarhi wa ku tshovela maxalana, Rhuti u byele Nawomi a ku: “Ndzi kombela ku famba ndzi ya emasin’wini ndzi ya khwaja exikarhi ka min’oko ya mavele, ndzi landzela un’wana ni un’wana loyi ndzi kumaka tintswalo ematihlweni yakwe.”—Rhuti 2:2.

U tikume a ri ensin’wini ya Bowasi, loyi a nga xaka ra Elimeleke, tata wa nuna wakwe. U kombele mpfumelelo wo khwaja eka mulanguteri. Migingiriko yakwe yi xiyiwile, kutani mulanguteri u bumabumele ntirho wakwe eka Bowasi.—Rhuti 1:22–2:7.

Musirheleri Ni Mupfuni

Bowasi a a ri mugandzeri wa Yehovha la tinyiketeleke. Mixo wun’wana ni wun’wana Bowasi a a xeweta vatshoveri vakwe a ku: “Yehovha a a ve na n’wina,” kutani vona va n’wi hlamula va ku: “Yehovha a a ku katekise.” (Rhuti 2:4) Endzhaku ko vona migingiriko ya Rhuti ni ku twa hi ta ku tshembeka ka yena eka Nawomi, Bowasi u endlele Rhuti malunghiselelo yo hlawuleka yo khwaja. Hi ku komisa, u n’wi byele a ku: ‘U nga suki emasin’wini yanga; a ku na xilaveko xa leswaku u hundzela kun’wana. U nga hambani ni malandza ya mina ya xisati; u ta sirheleleka loko u tshama u ri na wona. Ndzi lerise majaha leswaku ma nga ku khumbi. Loko u ri ni torha, ma ta ku kela mati yo tenga.’—Rhuti 2:8, 9.

Rhuti u nkhinsamile kutani a ku: ‘Xana ndzi ti kumise ku yini tintswalo ematihlweni ya wena, kasi ndzi munhu wumbe?’ Bowasi u hlamule a ku: ‘Ndzi byeriwe hinkwaswo leswi u swi endleleke n’wingi wa wena endzhaku ka ku fa ka nuna wa wena—naswona u siye tata wa wena ni mana wa wena, maxaka ya wena ni tiko ra rikwavo, u ya evanhwini lava a wu nga va tivi. Onge Yehovha a nga hakela ndlela leyi u endlaka ha yona. Onge a nga ku nyika hakelo leyi hetisekeke.’—Rhuti 2:10-12.

Bowasi a a nga ringeti ku xava rirhandzu. U n’wi bumabumele swi huma embilwini. Rhuti u kombise moya wa ku titsongahata, a n’wi nkhensa hikwalaho ka nchavelelo wakwe. Sweswo u swi teke swi ri musa lowukulu ngopfu kutani u hambete a tirha hi matimba ku tlula eku sunguleni. Endzhakunyana, hi nkarhi wa swakudya, Bowasi u vitane Rhuti a ku: ‘Tshinela, u ta dya xinkwa ni ku peta xipandzwa xa wena entsuvini.’ U dye a xurha a tlhela a siya swin’wana leswaku a ta ya swi nyika Nawomi ekaya.—Rhuti 2:14.

Loko ri ya pela, Rhuti se a a khwaje maxalana lama endlaka tilitara ta 22. U ma tekile swin’we ni swakudya leswi a swi siyeke a ya swi nyika Nawomi ekaya. (Rhuti 2:15-18) Nawomi u  tsakele swakudya leswi swo tala kutani a vutisa a ku: “Xana namuntlha u khwaje kwihi? . . . Onge loyi a ku lemukeke a nga katekisiwa.” Loko a twa leswaku i Bowasi, Nawomi u te: “A a katekisiwe hi Yehovha, loyi a nga tshikangiki musa wakwe wa rirhandzu eka lava va hanyaka ni lava va feke. . . . Munhu loyi i xaka ra hina. Hi un’wana wa vakutsuri va hina.”—Rhuti 2:19, 20.

Ku Kuma “Ndhawu Yo Wisela Eka Yona”

Leswi a a navela ku kumela n’wingi wakwe “ndhawu yo wisela eka yona” kumbe kaya, Nawomi u nambe a endla malunghiselelo ya xikombelo xa nkutsulo, hi ku pfumelelana ni Nawu wa Xikwembu. (Levhitika 25:25; Deteronoma 25:5, 6) Hiloko Nawomi a nyika Rhuti switsundzuxo leswinene, ni rhengu leri tirhaka—ku nga ndlela yo koka Bowasi rinoko. Rhuti u rhelele exivuyeni xa Bowasi nivusiku a lunghekele ku endla leswi a byeriweke swona. U n’wi kume a etlele. Hiloko a n’wi funungula milenge kutani a n’wi yimela a pfuka.—Rhuti 3:1-7.

Loko Bowasi a pfuka, a swi kanakanisi leswaku swiendlo swa Rhuti swi n’wi pfunile leswaku a twisisa xikombelo xakwe xa leswaku a ‘funengeta hlonga rakwe ra xisati hi dziva ra yena.’ Xiendlo xa Rhuti xi xalamukise mukhalabye loyi wa Muyuda hi vutihlamuleri bya yena byo va mukutsuri, tanihi leswi a a ri xaka ra nuna wa Rhuti la feke, ku nga Mahaloni.—Rhuti 3:9.

Rhuti u endze nivusiku swi nga languteriwanga. Kambe ndlela leyi Bowasi a anguleke ha yona yi kombise leswaku xikombelo xa Rhuti xa ku kutsuriwa a xi languteriwile. Bowasi a a tiyimiserile ku hetisisa xikombelo xa Rhuti.

Swi nga ha endleka leswaku Rhuti a a vulavula hi ku chava, lerova Bowasi a susumeteleka ku n’wi byela a ku: “U nga chavi n’wananga. Hinkwaswo leswi u swi vulaka, ndzi ta ku endlela swona, hikuva un’wana ni un’wana la nga enyangweni ya vanhu va mina wa swi lemuka leswaku u wansati lonene ngopfu.”—Rhuti 3:11.

Langutelo ra Bowasi ro kombisa leswaku swiendlo swa Rhuti i swinene ri tikombe kahle eka marito ya yena lama nge: “Onge Yehovha a nga ku katekisa, n’wananga. Eku heteleleni u kombise musa wa wena wa rirhandzu ku antswa ku tlula enkarhini wo sungula.” (Rhuti 3:10) Eku sunguleni, Rhuti u kombise musa wa rirhandzu kumbe rirhandzu ro tshembeka eka Nawomi. Eku heteleleni u endle leswaku a tiviwa tanihi loyi a lavaka ku kutsuriwa hi Bowasi, la nga mukhalabye. A a navela ku kurisa rixaka ra Mahaloni, nuna wa yena la feke ni ra Nawomi.

Mukutsuri A Tlhentlha

Hi siku leri tlhandlamaka nimixo, Bowasi u vitane xaka ra yena, leri a ri vuleke “Ximanimani,” leri a ri ri xaka lerikulu ra Nawomi ku tlula Bowasi. Loko a ri emahlweni ka vakulukumba ni vaaka-tiko, Bowasi u te: ‘Ndzi ehlekete leswaku ndzi ku tivisa leswaku u ni lunghelo ro kutsula nsimu eka Nawomi leyi nga ya nuna wa yena Elimeleke, hikuva u fanele a yi xavisa.’ Bowasi u ye emahlweni: ‘Xana u ta yi kutsula? Loko swi nga ri tano, mina ndzi ta yi kutsula.’ Endzhaku ka sweswo, Ximanimani u vule leswaku u ta yi kutsula.—Rhuti 4:1-4.

Kambe ku ni mhaka leyi a yi ta hlamarisa Ximanimani! Bowasi u vule leswi landzelaka emahlweni  ka timbhoni hinkwato: “Siku leri u nga ta xava nsimu evokweni ra Nawomi, u fanele u yi xava ni le ka Rhuti lowa Mumowabu, nsati wa wanuna la feke, leswaku u pfuxa vito ra wanuna la feke endzhakeni yakwe.” Xaka leri ra le kusuhi ri vone leswaku ri ta lahlekeriwa hi ndzhaka ya rona, kutani ri tshika mfanelo ya rona ya ku kutsula ri ku: “A ndzi swi koti ku yi kutsula.”—Rhuti 4:5, 6.

Hi ku ya hi nawu, munhu la alaka ku kutsula a a boheka ku hluvula phaxani a ri nyika warikwavo. Loko mukutsuri a byele Bowasi a ku, “Tixavele yona,” u hluvule phaxani rakwe. Hiloko Bowasi a byela vakulukumba ni vanhu hinkwavo a ku: “Mi timbhoni namuntlha leswaku ndzi xava hinkwaswo leswi nga swa Elimeleke ni hinkwaswo leswi a swi ri swa Khiliyoni na Mahaloni evokweni ra Nawomi. Na Rhuti lowa Mumowabu nsati wa Mahaloni, ndza n’wi xava a va nsati wa mina leswaku a pfuxa vito ra wanuna la feke ni ku pfuxa ndzhaka yakwe . . . Mi timbhoni namuntlha.”—Rhuti 4:7-10.

Vanhu hinkwavo lava a va ri enyangweni va hlamule Bowasi va ku: “Onge Yehovha a nga ku nyika nsati la taka endlwini ya wena a fana na Rahele na Leya, lava havumbirhi bya vona va akeke yindlu ya Israyele; u kombisa leswaku u wa nkoka aEfurata, u tiendlela vito lerikulu eBetlehema.”—Rhuti 4:11, 12.

Tanihi leswi vanhu a va tsakela mhaka leyi Bowasi u teke Rhuti a va nsati wa yena. Rhuti u n’wi velekele n’wana loyi a thyiweke vito ra Obede, kutani Rhuti na Bowasi va va vakokwa wa Hosi Davhida na Yesu Kreste.—Rhuti 4:13-17; Matewu 1:5, 6, 16.

“Hakelo Leyi Hetisekeke”

Emhakeni leyi hinkwayo, ku sukela loko a sungula ku xeweta vatirhi hi musa ku fikela loko a amukela vutihlamuleri bya ku hlayisa ndyangu wa Elimeleke, Bowasi u tikombe a ri wanuna wo hlawuleka—wanuna wa migingiriko ni loyi a xiximekaka. Hi nkarhi lowu fanaka, a a ri wanuna wo tikhoma, wa ripfumelo ni la tshembekaka. Nakambe Bowasi a a ri munhu wo hanana, wa musa, la baseke emahanyelweni ni loyi a a yi namarhela swinene milawu ya Yehovha.

Lexi xiyekaka ngopfu hi Rhuti hileswaku a a rhandza Yehovha, a a rhandza Nawomi hi mbilu hinkwayo, naswona a a ri wansati wa migingiriko a tlhela a titsongahata. A swi hlamarisi leswi vanhu va n’wi tekeke a ri “wansati lonene ngopfu.” A a nga dyi “xinkwa xa vulolo,” naswona hikwalaho ka ku migingiriko yakwe, u kume swo karhi leswi a ta swi pambulela n’wingi wakwe la pfumalaka. (Swivuriso 31:27, 31) Rhuti u fanele a kume ntsako lowukulu lowu tisiwaka hi ku nyika van’wana, hileswi a pfuneke Nawomi.—Mintirho 20:35; 1 Timotiya 5:4, 8.

Mawaku swikombiso leswinene leswi hi swi kumaka ebukwini ya Rhuti! Yehovha wa ha n’wi tsundzuka Nawomi. Rhuti u kume “hakelo leyi hetisekeke” ya ku va kokwa wa xisati wa Yesu Kreste. Bowasi u ve ni nkateko wo kuma “wansati lonene ngopfu.” Hakunene, vanhu vo tano i swikombiso swa ripfumelo eka hina.

Xikombiso Xa Ntshembo

Loko u titwa u hanya eminkarhini leyi dyisaka mbitsi, mhaka ya Rhuti yi nga ku nyika ntshembo. Yi vonaka yi ri gimeta kahle rungula ra buku ya Vaavanyisi. Buku ya Rhuti yi hlamusela ndlela leyi Yehovha a yi tirhiseke ha yona noni leyi titsongahataka leyi humaka etikweni rimbe ra Mowabu leswaku yi tswalela vanhu va yena hosi. Hikwalaho ka xiyimo lexi a xi ri kona hi ku ya hi buku ya Vaavanyisi, ripfumelo ra Rhuti ri tise ku vonakala enkarhini wolowo.

Loko u hlaye mhaka ya Rhuti, u nga tiyiseka leswaku Xikwembu xi khathalela vanhu va xona minkarhi hinkwayo xi thela xi hetisisa swikongomelo swa xona, ku nga khathariseki leswaku swiyimo swi nonon’hwa ku fikela kwihi.