Ku Nyika Loku Tisaka Ntsako

GENIVAL, loyi a tshamaka endhawini ya mikhukhu ntsena en’walungu-vuxa bya Brazil, a a hlayisa nsati wakwe ni vana hi swimalana leswi a swi hola entirhweni wa yena wa ku va murindzi exibedlhele. Hambileswi a a ri evuswetini, Genival a a humesa vukhume bya yena hi ku tshembeka. “Minkarhi yin’wana ndyangu wa mina a wu fa hi ndlala,” u vula leswi a ri karhi a tikhoma-khoma khwiri, “kambe a ndzi lava ku nyika Xikwembu swilo swo tala, hambiloko sweswo swi endla leswaku ndzi titsona swo karhi.”

Endzhaku ko heleriwa hi ntirho, Genival u hambete a humesa vukhume bya yena. Mufundhisi wa yena u n’wi khutaze leswaku a ringa Xikwembu hi ku humesa mali yo tala swinene. Mufundhisi u n’wi tiyisekisile leswaku Xikwembu a xi ta n’wi chululela mikateko. Hiloko Genival a kunguhata ku xavisa yindlu ya yena leswaku a ta teka mali ya kona a yi nyikela ekerekeni.

A hi Genival ntsena loyi a lavaka ku nyikela hi ku tshembeka. Vanhu vo tala lava nga swisiwana leswikulu va humesa vukhume bya vona hi ku tshembeka hikuva tikereke ta vona ti va dyondzisa leswaku ku humesa vukhume i xilaveko xa le Bibeleni. Xana i ntiyiso sweswo?

Ku Humesa Vukhume Ni Nawu

Xileriso xo humesa vukhume a xi ri xiphemu xa Nawu lowu Yehovha Xikwembu a wu nyikeke tinyimba ta 12 ta Israyele wa khale malembe yo tlula 3 500 lama hundzeke. Nawu a wu lerisa leswaku vukhume bya leswi rimiweke ni bya misinya ya mihandzu swin’we ni vukhume bya ku andza ka mintlhambi, byi nyikiwa nyimba ya Levhi leswaku ku seketeriwa mintirho ya vona etabernakeleni.—Levhitika 27:30, 32; Tinhlayo 18:21, 24.

Yehovha u tiyisekise Vaisrayele leswaku Nawu ‘a wu nga ta va nonon’hwela ngopfu.’ (Deteronoma 30:11) Loko ntsena va yingisa swileriso swa Yehovha hi ku tshembeka, ku katsa ni ku humesa vukhume, a a ta va nyika ntshovelo wo tala. Kambe vukhume byin’wana bya lembe na lembe byo rindza khombo, a byi vekiwa etlhelo nkarhi na nkarhi, naswona hi ntolovelo a byi tirhisiwa loko tiko ri hlanganile eka minkhuvo ya rona ya vukhongeri. Xisweswo, ‘muluveri, n’wana la nga riki na tatana ni noni’ a va ta xurha hi ndlela yoleyo.—Deteronoma 14:28, 29; 28:1, 2, 11-14.

Loko munhu a tsandzeka ku humesa vukhume, Nawu a wu nga vuli leswaku a xupuriwa, kambe Muisrayele un’wana ni un’wana a swi boha leswaku a seketela vugandzeri bya ntiyiso hi ku byi humesa. Entiyisweni, Yehovha u sole Vaisrayele lava honiseke ku humesa vukhume esikwini ra Malakiya, a vula leswaku va ‘n’wi kanganyisa hi vukhume ni hi magandzelo.’ (Malakiya 3:8, New International Version) Xana ku nga vuriwa leswi fanaka eka Vakreste lava nga humesiki vukhume?

A hi kambisiseni mhaka leyi. Milawu ya tiko rin’wana a yi tirhi etikweni rin’wana. Hi xikombiso, nawu lowu bohaka vachayeri va timovha va le Britain leswaku va fambela eximatsini a wu tirhi eka vachayeri va le Furwa. Hilaha ku fanaka, nawu lowu lavaka leswaku ku humesiwa vukhume a wu ri xiphemu xa ntwanano wo hlawuleka exikarhi ka Xikwembu ni tiko ra Israyele. (Eksoda 19:3-8; Pisalema 147:19, 20) Nawu a wu boha Vaisrayele ntsena.

Ku engetela kwalaho, hambileswi swi nga ntiyiso leswaku Xikwembu a xi hundzuki, swilaveko swa xona swa hundzuka minkarhi yin’wana. (Malakiya 3:6) Bibele yi swi veka hi ku kongoma leswaku rifu ra gandzelo ra Yesu, hi 33 C.E., ri ‘hlangule,’ kumbe ri ‘herise’ Nawu swin’we ni ‘xileriso xa ku hlengeleta vukhume.’—Vakolosa 2:13, 14; Vaefesa 2:13-15; Vaheveru 7:5, 18.

Ku Nyika Ka Vukreste

Hambiswiritano, minyikelo yo seketela vugandzeri bya ntiyiso a ya ha laveka. Yesu u lerise vadyondzisiwa va yena ‘ku va timbhoni ku ya fika endhawini ya le kule swinene ya misava.’ (Mintirho 1:8) Loko nhlayo ya vapfumeri yi ri karhi yi kula, ni xilaveko xa vadyondzisi ni valanguteri  lava nga Vakreste lava a va ta endzela ni ku tiyisa mavandlha na xona xi ye xi kula. Tinoni, vana lava pfumalaka vatswari ni van’wana lava pfumalaka a va fanele va khathaleriwa minkarhi yin’wana. Xana Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va yi hlanganise njhani mali leyi a yi laveka?

Kwalomu ka 55 C.E., Vakreste va Matiko va le Yuropa ni va le Asia Minor, va komberiwe ku pfuna vandlha leri a ri ri evuswetini le Yudiya. Emapapileni yakwe lama yaka evandlheni ra le Korinto, muapostola Pawulo u hlamusela ndlela leyi ‘nhlengo lowu wa vakwetsimi’ wu hleriweke ha yona. (1 Vakorinto 16:1) U nga ha hlamarisiwa hi leswi marito ya Pawulo ma swi paluxaka malunghana ni ku nyika ka Vukreste.

Muapostola Pawulo a nga va sindzisanga vapfumeri-kulobye leswaku va nyikela. Entiyisweni, Vakreste va le Makedoniya lava a va “xaniseka” naswona ‘va ri evusiwaneni lebyikulu’ va boheke ku ‘hambeta va n’wi kombela hi xikhongotelo lexikulu va lava lunghelo ra ku nyika ka musa ni ra ku hlanganyela evutirhelini lebyi vekeriweke vakwetsimi.’—2 Vakorinto 8:1-4.

Ina, Pawulo u khutaze Vakorinto lava a va fuwile leswaku va tekelela xikombiso lexinene xa vamakwavo va vona lava hananaka va le Makedoniya. Hambiswiritano, buku yin’wana yi vula leswaku u swi ‘papalatile ku va lerisa, ku ri na sweswo u tsakele ku va kombela, a ringanyeta, kumbe a va khutaza. Loko Vakorinto a va lo sindzisiwa ku nyikela, a swi ta va swi nga humi embilwini naswona a va nga ta swi tsakela.’ Pawulo a a swi tiva leswaku “Xikwembu xi rhandza munyiki la tsakeke,” ku nga ri loyi a nyikaka “hi ku vilela kumbe hi ku sindzisiwa.”—2 Vakorinto 9:7.

Ripfumelo lerikulu ni vutivi swin’we ni rirhandzu leri humaka embilwini ro rhandza Vakreste-kulobye, hi rona ri susumeteleke Vakorinto leswaku va nyikela hi ku swi rhandza.—2 Vakorinto 8:7, 8.

“Hilaha A Boheke Hakona eMbilwini Yakwe”

Ematshan’weni yo vula mpimo kumbe tiphesente to karhi, Pawulo u lo ringanyeta leswaku “hi siku ro sungula ra vhiki rin’wana ni rin’wana, munhu un’wana ni un’wana . . . u fanele a vekela etlhelo mali yo karhi hi ku ya hi muholo wa yena.” (Marito hi lo voyamisa; 1 Vakorinto 16:2, NIV) Hi ku hlela ni ku vekela mali yo karhi etlhelo nkarhi na nkarhi, loko Pawulo a fika, Vakorinto a swi nga ta va tikela ku nyikela naswona a va nga ta nyikela va ri karhi va vilela. Eka Mukreste un’wana ni un’wana, mhaka ya leswaku u ta nyikela mali muni a yi ri xihundla, a yi ri mhaka leyi ‘a yi boheke embilwini yakwe.’—2 Vakorinto 9:5, 7.

Leswaku Vakorinto va tshovela swinene a va fanele va byala swinene. A ku kona laha ku ringanyetiwaka leswaku munhu u fanele a nyikela a sala a nga ha ri na nchumu. Pawulo u va tiyisekisile a ku, ‘a ndzi vuli swona leswaku n’wina swi mi nonon’hwela.’ Minyikelo a yi “amukeleka hi ku hlawuleka hi ku ya hi leswi munhu a nga na swona, ku nga ri hi leswi a nga riki na swona.” (2 Vakorinto 8:12, 13; 9:6) Epapileni leri muapostola a ri tsaleke endzhakunyana, u tsundzuxile: “Loko munhu a nga va wundli lava nga va ka vona . . . lava nga swirho swa ndyangu wakwe, u landzule ripfumelo naswona u bihe ngopfu ku tlula munhu la  nga riki na ripfumelo.” (1 Timotiya 5:8) Pawulo a nga khutazanga leswaku ku nyikeriwa hi ndlela leyi lwisanaka ni nsinya lowu wa nawu.

Swa xiyeka leswaku Pawulo a a langutela “nhlengo lowu nga wa vakwetsimi” lava a va pfumala. A ku kona eMatsalweni laha hi twaka leswaku Pawulo kumbe vaapostola van’wana a va langutela leswaku ku endliwa minhlengo kumbe ku humesiwa vukhume byo hakelela vutirheli bya vona vini. (Mintirho 3:6) Minkarhi hinkwayo Pawulo a a ti tlangela tinyiko leti mavandlha a ma n’wi rhumela tona naswona u ve ni vuxiyaxiya leswaku a papalata ku rhwexa vamakwavo “ndzhwalo wo tika.”—1 Vatesalonika 2:9; Vafilipiya 4:15-18.

Ku Nyikela Hi Ku Swi Rhandza Namuntlha

Swi le rivaleni leswaku eka lembe-xidzana ro sungula, valandzeri va Kreste a va nyikela hi ku swi rhandza, a va nga humesi vukhume. Hambiswiritano, u nga ha tivutisa loko ndlela leyi yo nyikela yi tirha enkarhini wa sweswi leswaku ku khathaleriwa ntirho wo chumayela mahungu lamanene ni ku pfuna Vakreste lava pfumalaka.

Xiya leswi landzelaka. Hi 1879 vatsari va magazini lowu va swi veke erivaleni leswaku a ‘va nge kombeli kumbe ku xavelela vanhu leswaku va va seketela.’ Xana xiboho xexo xi ma kavanyetile matshalatshala ya Timbhoni ta Yehovha yo chumayela ntiyiso wa Bibele?

Sweswi Timbhoni ti hangalasa Tibibele, tibuku ta Vukreste ni swibukwana swin’wana ematikweni ya 235. Xihondzo xo Rindza, ku nga magazini lowu dyondzisaka Bibele, khale a wu huma kan’we hi n’hweti naswona a ku kandziyisiwa tikopi ta 6 000 hi ririmi rin’we. Kambe sweswi, magazini lowu se wu huma kambirhi hi n’hweti, ku kandziyisiwa tikopi to tlula 24 000 000 naswona wu kumeka hi tindzimi ta 146. Leswaku Timbhoni ti hlela ntirho wa tona wo dyondzisa Bibele emisaveni hinkwayo, ti simeke marhavi ematikweni ya 110. Ku engetela eka sweswo, ti ake tiholo to hlanganyela eka tona kun’we ni tiholo ta tinhlengeletano leswaku lava tsakelaka va ta kuma ndzetelo wa Bibele lowu engetelekeke.

Hambileswi ti rhangisaka swilaveko swa vanhu swa moya, Timbhoni ta Yehovha a ti swi honisi swilaveko swa nyama swa vapfumeri-kulobye. Loko vamakwavo va hlaseriwe hi tinyimpi, ku tsekatseka  ka misava, dyandza ni swidzedze, a ti hlweli ku rhumela mphalalo wa mirhi yo tshungula, swakudya, swiambalo ni swin’wana leswi lavekaka. Swilo leswi ti swi hakelela hi mali leyi nyikeriwaka hi Mukreste ha un’we ni leyi nyikeriwaka hi mavandlha.

Ku nyikela hi ku swi rhandza a swi tikiseli munhu, naswona swi vevukisela ni lava pfumalaka, ku fana na Genival loyi a boxiweke eku sunguleni. Lexi tsakisaka, loko a nga si xavisa yindlu yakwe, Genival u endzeriwe hi Maria, mutirheli wa nkarhi hinkwawo la nga Mbhoni ya Yehovha. Genival u ri: “Ku bula na yena swi ponise ndyangu wa mina ekhombyeni.”

Genival u tshubule leswaku ntirho wa Hosi a wu titsheganga hi ku humesa vukhume. Kahle-kahle, Matsalwa a ma ha hi bohi leswaku hi humesa vukhume. U dyondze leswaku Vakreste va katekisiwa loko va nyikela hi ku swi rhandza naswona a swi lavi va nyikela lerova va sala va nga ha ri na nchumu.

Ku nyikela hi ku swi rhandza swi tisele Genival ntsako wa xiviri. U swi veka hi ndlela leyi: “Ndzi nga ha nyikela khume ra tiphesente kumbe ndzi nga ti nyikeli kambe ndza tsaka hi leswi ndzi nyikelaka swona, naswona ndza tiyiseka leswaku Yehovha na yena wa tsaka.”

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 6]

Xana Vatatana Va Kereke Yo Sungula Va Dyondzisile Hi Ku Humesa Vukhume?

“Lava fuweke exikarhi ka hina va pfuna lava pfumalaka . . . Lava fuweke, naswona va swi tsakelaka, va nyikela leswi va vonaka swi fanerile.”—The First Apology, Justin Martyr, c. 150 C.E.

“Hakunene, Vayuda va nyikele vukhume bya leswi va nga na swona eka Yona, kambe [Vakreste] va swi vekele etlhelo leswi a va ri na swona leswaku va ta swi nyikela Hosi, . . . hilaha noni ya xisiwana yi nyikeleke hakona hi ku nyikela hinkwaswo leswi yi nga na swona eka Xikwembu.”—Against Heresies, Irenaeus, c. 180 C.E.

“Hambileswi hi nga ni bokisi ro hoxa mali, mali leyi a hi ya ku xava ku ponisiwa, tanihi laha vukhongeri byin’wana byi humesaka mali yo ponisiwa. Munhu un’wana ni un’wana loyi a swi rhandzaka u humesa munyikelo kan’we hi n’hweti; kambe loko ntsena a swi tsakela, ni loko a ta swi kota: hikuva a swo boha; un’wana ni un’wana u nyikela hi ku swi rhandza.”—Apology, Tertullian, c. 197 C.E.

“Loko Kereke yi ri karhi yi kula naswona ku va ni vumbiwa byo hambana-hambana, ku endliwe milawu yo tiyisekisa leswaku vafundhisi va hakeriwa kahle. Ku humesiwa ka vukhume ku tekeleriwe eka Nawu wa Khale . . . Nawu wo sungula lowu tiyeke wa ku humesa vukhume swi tikomba onge a wu tsariwe eka papila ra vabixopo lava a va hlengeletane eTours hi 567 swin’we ni le ka [milawu] ya Huvo ya Macon hi 585.”—The Catholic Encyclopedia.

[Xihlovo Xa Kona]

Coin, top left: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4, 5]

Ku nyikela hi ku swi rhandza swi tisa ntsako

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Minyikelo yo tirhandzela yi hakelela ntirho wo chumayela, mphalalo wa xihatla ni ku akiwa ka tindhawu to hlanganyela eka tona