Swifaniso Swa Vukhongeri—Timitsu Ta Swona Ta Khale

“Swifaniso swi hi hlanganisa ni vunene ni ku kwetsima ka Xikwembu ni Vakwetsimi va Xona.”—GREEK ORTHODOX ARCHDIOCESE YA LE AUSTRALIA

HI SIKU leri ra August dyambu ri karhi ra vavula, eswitepisini swa semendhe leswi yaka emuakweni wa swa vukhongeri laha ku nga na xifaniso xa “Manana Wo Kwetsima Swinene Wa Xikwembu,” exihlaleni xa Tínos, eLwandle ra Aegean. Dyambu leri hisaka ni vusokoti a ri va heti mongo vagandzeri vo tlula 25 000 lava tinyiketeleke eka vukhongeri bya Orthodox ya Magriki, lava khitikanelaka laha ku nga ni xifaniso lexi khavisiweke swinene xa mana wa Yesu.

Xinhwanyetana lexi lamaleke naswona xi twaka ku vava lexi langutekaka xi nga tsakanga, xi kasakasa hi matsolo lama humaka ngati, xi ya kwale. Ekusuhi na xona ku ni mukhegula loyi a nga lo nakanaka hi ku karhala hikwalaho ka ndlela leyi a yi fambeke a suka evugima-musi bya tiko, a ringeta ku ya kwale. Wanuna un’wana u gwirimela kwale a ri karhi a thona ni nyuku a ringeta ku manyukuta entshungwini lowu tlimbaneke. Un’wana ni un’wana u tiyimisele ku ya ntswontswa xifaniso xa Mariya ni ku xi nkhinsamela.

A swi kanakanisi leswaku vanhu lava, lava va hisekelaka vukhongeri va swi navela hi mbilu hinkwayo ku gandzela Xikwembu. Kambe, i vangani lava swi xiyaka leswaku ku tinyiketela ko tano eka swifaniso swa vukhongeri ku sungule eka malembe-xidzana yo tala emahlweni ka Vukreste?

Ku Andza Ka Swifaniso

Ematikweni ya Vuorthodox, swifaniso swi kumeka kun’wana ni kun’wana. Exikarhi ka miako ya tikereke ku ni swifaniso swa Yesu, swa Mariya ni swa “vakwetsimi” vo tala. Hakanyingi vapfumeri va kombisa ku xixima swifaniso leswi hi ku swi ntswontswa, hi ku swi hisela murhi wa risuna ni hi ku swi lumekela makhandlhela. Ku engetela kwalaho, tiyindlu to tala ta Maorthodox ti ni swifaniso, laha ma khongelelaka kona. Swi tolovelekile eka Vakreste va Orthodox ku vula leswaku ku gandzela xifaniso swi va hlanganisa ni Xikwembu. Vo tala va pfumela leswaku swifaniso swi fambisana ni ku kwetsima ka Xikwembu naswona swi ni matimba ya ku endla mahlori.

Vagandzeri volavo va swifaniso va ta hlamala ku tiva leswaku Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va swi tirhisanga swifaniso evugandzerini bya vona. Buku leyi nge Byzantium yi ri: “Vakreste vo sungula, va swi tekelele eka Vuyuda ku nyenya swifaniso, naswona a va ku sola ku gandzela swifaniso swa vanhu vo kwetsima.” Buku leyi yi tlhela yi ku: “Ku sukela eka Lembe-xidzana ra Vuntlhanu ku ya emahlweni, swifaniso . . . swi ye swi tala etikerekeni ni lomu vanhu va gandzelaka kona.” Loko ku tirhisiwa ka swifaniso evukhongerini ku nga sungulanga eka Vukreste bya lembe-xidzana ro sungula, xana ku sungule kwihi?

 Ku Tshubula Laha Swi Sunguleke Kona

Mulavisisi la vuriwaka Vitalij Ivanovich Petrenko u tsarile: “Ku tirhisiwa ka swifaniso ni mikhuva ya kona ku sukela le emahlweni ka nguva ya Vukreste naswona a ku fambisana ni ‘ku gandzela vakokwana.’” Van’wamatimu vo tala va pfumelelana na swona leswaku ku tirhisiwa ka swifaniso ku huma eBabilona wa khale, aEgipta ni le Grikiya. Hi xikombiso, le Grikiya wa khale va sungule ku vumba swifaniso swa vukhongeri. A va pfumela leswaku swi ni matimba ya vukwembu. Vanhu a va ehleketa leswaku swin’wana swa swifaniso leswi a swi nga endliwanga hi munhu kambe a swi lo wa hi le tilweni. Hi minkarhi ya minkhuvo yo hlawuleka, a va rhwala swifaniso sweswo swa vukhongeri va rhendzeleka na swona emutini va tlhela va swi endlela ni magandzelo. Petrenko u te: “Vagandzeri va xifaniso a va xi teka xi ri xikwembu hi xoxe, hambileswi ku ringetiweke . . . ku kombisa ku hambana exikarhi ka xikwembu ni xifaniso xa xona.”

Xana swi tise ku yini leswaku tidyondzo ni mikhuva yoleyo swi nghena eka Vukreste? Petrenko u tlhele a vula leswaku eka malembe-xidzana endzhaku ka ku fa ka vaapostola va Kreste, ngopfu-ngopfu aEgipta, “tidyondzo ta Vakreste a ti lwisana ni ‘mikhuva ya vuhedeni’—leyi sunguleke eka mikhuva ya Vaegipta, Magriki, Vayuda, vanhu va le Vuxeni ni Varhoma leyi a yi hlanganisiwa ni tidyondzo ta Vukreste.” Hikwalaho, “Vakreste lava nga ni vutshila va [pfanganise vupfumeri lebyi hambaneke] kutani va sungula ku tirhisa swifaniso swa vuhedeni, va swi tirhisa hi ndlela yin’wana, hambileswi va nga swi sivelangiki leswaku swi nga nyamisiwi hi nkucetelo wa vuhedeni.”

Ku nga ri khale swifaniso swi sungule ku tekeriwa enhlokweni emakaya ya vanhu ni le tikerekeni. Ebukwini leyi nge The Age of Faith, n’wamatimu Will Durant u hlamusela ndlela leyi leswi swi humeleleke ha yona, a ku: “Loko nhlayo ya vakwetsimi lava gandzeriwaka yi ya yi engeteleka, ku ve ni xilaveko xo swi hambanisa ni ku swi tsundzuka; ku endliwe swifaniso swo tala swa vona ni swa Mariya; kasi loko swi ta eka Kreste, ku gandzeriwe xifaniso xa Yena ni xihambano xa Yena—hambi ku ri vampheheleni va swi tirhise tanihi xitshungulo. Leswi vanhu va nga ni ntshunxeko wo anakanya, sweswo swi endle leswaku van’wana  va sungula ku gandzela marhumbi yo kwetsima, swinepe ni swifaniso leswi vumbiweke; vanhu va swi nkhinsamela, va swi ntswontswa, va swi lumekela makhandlhela ni ku swi hisela mirhi ya risuna, va swi hayeka swiluva naswona va lava leswaku swi va endlela mahlori. . . . Vatatana va Kereke ni tihuvo ta kona va hlamusele hi ku phindha-phindha leswaku swifaniso a swi nga ri swikwembu, kambe swo va switsundzuxo swa swikwembu; vanhu a va nga lavi ku swi hambanisa hi ndlela yoleyo.”

Namuntlha, vo tala lava tirhisaka swifaniso swa vukhongeri va ta ala ku fana na vona leswaku swifaniso swo va swilo leswi xiximiwaka ntsena—kambe a swi gandzeriwi. Va nga ha vula leswaku swifaniso swa vukhongeri i swa nkoka—swi va pfuna ku gandzela Xikwembu. Kumbexana na wena u titwa hi ndlela leyi fanaka. Kambe xivutiso hi leswaku, Xana Xikwembu xi titwa njhani hi leswi? Xana ku xixima xifaniso swa fana ni ku xi gandzela? Xana swiendlo swo tano swi nga vanga makhombo?

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Xifaniso Xa Vukhongeri I Yini?

Swifaniso leswi vatliweke kumbe leswi vumbiweke swi tirhisiwa swinene etikerekeni ta Rhoma Khatoliki. Swifaniso leswi dirowiweke swi tirhiseriwa ku fanisa Kreste, Mariya, “vakwetsimi,” tintsumi, vanhu ni swiendlakalo swa le Bibeleni, kumbe swiendlakalo leswi nga ematin’wini ya Kereke ya Orthodox. Hakanyingi, swi dirowiwa eka tibodo leti rhwalekaka.

Hi ku ya hi Kereke ya Orthodox, “swifaniso swa Vakwetsimi a swi fanelanga swi vonaka swi ri swa ntumbuluko.” Hakanyingi eka swifaniso swa kona “a wu koti ku vona loko ku ri nhlikanhi kumbe vusiku hileswi swi nga riki ni mindzhuti.” Nakambe ku khorwiwa leswaku mhandzi ni pende ya xifaniso xa kona “swi ni moya wa Xikwembu.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Ku tirhisiwa ka swifaniso ku sungule eka mikhuva ya vuhedeni

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

© AFP/CORBIS