Kombisa Musa Wa Rirhandzu Eka Lava Wu Pfumalaka
Kombisa Musa Wa Rirhandzu Eka Lava Wu Pfumalaka
“Hanyisanani hi musa wa rirhandzu.”—ZAKARIYA 7:9.
1, 2. (a) Ha yini hi fanele hi kombisa musa wa rirhandzu? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi kambisisa?
RITO ra Yehovha Xikwembu ri hi khutaza leswaku hi rhandza “musa.” (Mikiya 6:8) Ri tlhela ri hi nyika swivangelo swa leswaku ha yini hi fanele hi endla sweswo. Xivangelo xin’wana hileswaku “munhu la nga ni musa wa rirhandzu u tirhisana ni moya-xiviri wakwe hi ndlela leyi vuyerisaka.” (Swivuriso 11:17) Wolowo i ntiyiso hakunene! Musa wa rirhandzu kumbe rirhandzu ro tshembeka swi endla leswaku hi va ni vuxaka lebyikulu ni van’wana. Hikwalaho, hi ta va ni vanghana vo tshembeka—ku nga hakelo ya risima hakunene!—Swivuriso 18:24.
2 Ku tlula kwalaho, Matsalwa ma hi byela leswi: “Loyi a lavaka ku lulama ni musa wa rirhandzu u ta kuma vutomi.” (Swivuriso 21:21) Ina, loko hi tikarhatela ku kombisa musa wa rirhandzu swi ta endla leswaku hi rhandziwa hi Xikwembu naswona swi ta hi nyika lunghelo ro kuma mikateko ya nkarhi lowu taka ku katsa ni vutomi lebyi nga heriki. Kambe, xana hi nga wu kombisa njhani musa wa rirhandzu? Hi fanele hi wu kombisa eka vamani? Naswona xana musa wa rirhandzu wu hambana njhani ni musa wa vumunhu kumbe ni musa lowu tolovelekeke?
Musa Wa Vumunhu Ni Musa Wa Rirhandzu
3. Musa wa rirhandzu wu hambana njhani ni musa wa vumunhu?
3 Musa wa vumunhu ni musa wa rirhandzu swi hambanile hi tindlela to tala. Hi xikombiso, lava kombisaka musa wa vumunhu hakanyingi va swi endla va nga ri na vuxaka ni vanhu lava va endlelaka musa. Hambiswiritano, loko hi kombisa musa wa rirhandzu eka un’wana hi va hi n’wi rhandza. EBibeleni laha vanhu va kombisaneke musa wa rirhandzu ana se a va ri ni vuxaka byo karhi. (Genesa 20:13; 2 Samuwele 3:8; 16:17) Kumbe va nga ha va va wu kombise hikwalaho ka swiendlo swa musa swa nkarhi lowu hundzeke. (Yoxuwa 2:1, 12-14; 1 Samuwele 15:6; 2 Samuwele 10:1, 2) Leswaku hi kombisa ku hambana loku, a hi ringaniseni swikombiso swimbirhi swa le Bibeleni, xin’wana xa musa kasi lexin’wana i xa musa wa rirhandzu lowu vanhu va wu kombiseke eka vanhu-kulobye.
4, 5. Xana swikombiso swimbirhi swa le Bibeleni leswi boxiweke laha swi ku kombisa njhani ku hambana exikarhi ka musa wa vumunhu ni musa wa rirhandzu?
4 Xikombiso xin’wana xa musa wa vumunhu i xa vanhu lava tshovekeriweke hi xikepe, laha na muapostola Pawulo a ri kona. Xi va lahlele eribuweni ra xihlala xa Melita. (Mintirho 27:37–28:1) Hambileswi vanhu va le Melita a va nga ri na vuxaka ni vatluti lava a va ri ekhombyeni, vanhu lava va le xihlaleni va va khome hi malwandla va va kombisa “musa lowu nga tolovelekangiki wa vumunhu.” (Mintirho 28:2, 7) Malwandla lawa va ma kombiseke a ku ri musa, a va nga swi langutelanga naswona a va wu kombisa vanhu vambe. Hikwalaho, sweswo a ku ri musa wa vumunhu.
5 Hilaha ku fanaka, anakanya hi malwandla lawa Hosi Davhida a ma kombiseke Mefiboxete, n’wana wa munghana wakwe Yonathani. Davhida u byele Mefiboxete a ku: “Wena u ta dya xinkwa etafuleni ra mina nkarhi hinkwawo.” Loko a n’wi hlamusela xivangelo xa ku va a endle leswi, Davhida u te: “Ndzi ta ku komba musa wa rirhandzu hikwalaho ka Yonathani tata wa wena.” (2 Samuwele 9:6, 7, 13) Swi fanerile leswi malwandla lawa Davhida a ma kombiseke ma vuriwaka musa wa rirhandzu, ku nga ri musa ntsena, hikuva a a ma kombisa ku tshembeka ka yena eka vuxaka lebyi se a byi ri kona. (1 Samuwele 18:3; 20:15, 42) Hilaha ku fanaka, namuntlha malandza ya Xikwembu ma kombisa musa wa vumunhu eka vanhu hinkwavo. Kambe ma kombisa musa wa rirhandzu, kumbe rirhandzu ro tshembeka eka lava nga ni vuxaka ni Xikwembu.—Matewu 5:45; Vagalatiya 6:10.
6. Hi tihi timfanelo ta musa wa rirhandzu leti kombisiweke hi vanhu leti xiyekaka eRitweni ra Xikwembu?
6 Leswaku hi hlamusela timfanelo tin’wana ta musa wa rirhandzu, hi ta languta timhaka tinharhu ta le Bibeleni leti kombisaka mfanelo leyi. Eka tona hi ta xiya leswaku musa wa rirhandzu lowu kombisiwaka hi vanhu wu (1) kombisiwa hi swiendlo swo karhi, (2) wu kombisiwa hi ku tirhandzela naswona (3) wu kombisiwa ngopfu-ngopfu eka lava wu pfumalaka. Ku tlula kwalaho, timhaka leti ti kombisa ndlela leyi hi nga wu kombisaka ha yona musa wa rirhandzu namuntlha.
Tatana U Kombisa Musa Wa Rirhandzu
7. Nandza wa Abrahama u n’wi byele yini Bethuwele na Labani, naswona nandza u vule leswaku i yini lexi n’wi tiseke eka vona?
7 Genesa 24:28-67 yi hlamusela mhaka hinkwayo ya nandza wa Abrahama loyi ku vulavuriweke ha yena exihlokweni lexi hundzeke. Endzhaku ka loko a hlangane na Raveka, u rhambiwe leswaku a ya endlwini ya tata wa yena, ku nga Bethuwele. (Tindzimana 28-32) Loko nandza a fika kwalaho u yi hlamusele hi vuenti mhaka ya yena ya ku lavela n’wana wa Abrahama nsati. (Tindzimana 33-47) U kandziyise leswaku leswi swi nga n’wi fambela kahle, a a swi teka ku ri xikombiso lexi humaka eka Yehovha “loyi a nga ndzi rhangela hi ndlela ya ntiyiso leswaku n’wana wa n’wini wanga ndzi ta n’wi tekela n’wana wa makwavo.” (Ndzimana 48) A swi kanakanisi leswaku nandza loyi a a tshemba leswaku leswi a hlamuseleke mhaka ya yena hinkwayo a a ta khorwisa Bethuwele ni n’wana wa yena Labani leswaku Yehovha a a katekisa pfhumba leri. Eku heteleleni, nandza u te: “Loko hakunene u kombisa musa wa rirhandzu ni vutshembeki eka n’wini wanga, ndzi byele sweswi; kambe, loko swi nga ri tano, ndzi byele leswaku ndzi ta hundzulukela evokweni ra xinene kumbe eka ra ximatsi.”—Ndzimana 49.
8. Xana Bethuwele u endle njhani emhakeni leyi khumbaka Raveka?
8 Yehovha se a a n’wi kombisile Abrahama musa wa rirhandzu. (Genesa 24:12, 14, 27) Xana Bethuwele a a ta pfumela leswaku Raveka a famba ni nandza wa Abrahama? Xana musa wa rirhandzu wa vumunhu a wu ta tlhandlekela eka musa wa rirhandzu lowu kombisiweke hi Xikwembu leswaku ku hetisisiwa xikongomelo xa wona? Kumbe, xana riendzo ro leha ra nandza a ri nga ta va ri pfune nchumu? Nandza wa Abrahama u fanele a chavelelekile loko a twa Labani na Bethuwele va ku: “Nchumu lowu wu huma eka Yehovha.” (Ndzimana 50) Va swi xiyile leswaku Yehovha u nghenelerile etimhakeni leti, kutani va hatle va amukela xiboho xa yena. Endzhaku ka sweswo Bethuwele u kombise musa wa yena wa rirhandzu hi ku: “Hi loyi Raveka emahlweni ka wena. N’wi teke u famba, a a ve nsati wa n’wana wa n’wini wa wena, hilaha Yehovha a vuleke hakona.” (Ndzimana 51) Raveka u fambe na nandza wa Abrahama hi ku swi rhandza, hiloko a ya va nsati la rhandzekaka wa Isaka.—Tindzimana 49, 52-58, 67.
Musa Wa Rirhandzu Lowu Kombisiweke Hi N’wana
9, 10. (a) Yakobe u kombele n’wana wa yena Yosefa leswaku a n’wi endlela yini? (b) Yosefa u n’wi kombise njhani tata wakwe musa wa rirhandzu?
9 Yakobe ntukulu wa Abrahama na yena u kombisiwe musa wa rirhandzu. Hilaha Genesa ndzima 47 yi hlamuselaka hakona, Yakobe a a tshama aEgipta hi nkarhi wolowo, naswona ‘masiku ya ku fa ka yena ma tshinele.’ (Tindzimana 27-29) A a karhateka hikuva a a ta fela ekule ni tiko leri Xikwembu xi ri tshembiseke Abrahama. (Genesa 15:18; 35:10, 12; 49:29-32) Yakobe a a nga swi lavi ku lahliwa aEgipta, hikwalaho u hlele leswaku ntsumbu wakwe wu ya lahliwa eKanana. A ku nga ri na un’wana handle ka n’wana wa yena Yosefa loyi a a fuma, loyi a a ta tiyiseka leswaku ku navela ka yena ka endliwa.
10 Mhaka ya kona yi ri: “Kutani [Yakobe] a vitana n’wana wa yena Yosefa a ku eka yena: ‘Loko sweswi ndzi kume ku tsakeriwa ematihlweni ya wena, . . . u ndzi komba musa wa rirhandzu ni vutshembeki. (Ndzi kombela u nga ndzi lahli aEgipta.) Ndzi ta etlela ni vatatana, u fanele u ndzi rhwala u ndzi humesa aEgipta u ya ndzi lahla emasirheni ya vona.’” (Genesa 47:29, 30) Yosefa u tshembise ku endla hi ku pfumelelana ni xikombelo lexi, endzhaku ka sweswo Yakobe a fa. Yosefa ni vana lavan’wana va Yakobe va rhwale ntsumbu wakwe “[va wu] yisa etikweni ra Kanana va ya n’wi lahla ebakweni ra nsimu ya Makapela, nsimu leyi Abrahama a yi xaveke.” (Genesa 50:5-8, 12-14) Hi ndlela yoleyo Yosefa u kombise tata wa yena musa wa rirhandzu.
Musa Wa Rirhandzu Lowu Kombisiweke Hi N’wingi
11, 12. (a) Rhuti u kombise Nawomi musa wa rirhandzu hi ndlela yihi? (b) Musa wa rirhandzu wa Rhuti ‘wo sungula’ wu tluriwe hi lowu a wu kombiseke “eku heteleleni” hi ndlela yihi?
11 Buku ya Rhuti yi hlamusela hi ndlela leyi Nawomi loyi a a ri noni a kombisiweke musa wa rirhandzu ha yona hi Rhuti n’wingi wa yena wa Mumowabu, loyi na yena a a ri noni. Loko Nawomi a kunguhate ku tlhelela eBetlehema le Yuda, Rhuti u kombise musa wa rirhandzu ni ku tiyimisela kakwe, a ku: “Laha u yaka kona, ndzi ta ya kona, naswona laha u etlelaka kona, ndzi ta etlela kona. Vanhu va wena va ta va vanhu va mina, Xikwembu xa wena xi ta va Xikwembu xa mina.” (Rhuti 1:16) Endzhakunyana Rhuti u kombise musa wa yena wa rirhandzu loko a vula leswaku u tiyimiserile ku tekiwa hi mukhalabye Bowasi xaka ra Nawomi. * (Deteronoma 25:5, 6; Rhuti 3:6-9) U byele Rhuti a ku: “U kombise musa wa wena wa rirhandzu ku antswa ku tlula enkarhini wo sungula, hi ku ka u nga yi eka tintangha ta wena ta majaha, lama nga swisiwana kumbe lama fuweke.”—Rhuti 3:10.
12 ‘Nkarhi wo sungula’ lowu Rhuti a kombiseke musa wa rirhandzu ha wona a ku ri loko a ta siya vanhu varikwavo kutani a namarhela Nawomi. (Rhuti 1:14; 2:11) Musa wolowo wa rirhandzu wu tluriwe hi lowu nga kombisiwa “eku heteleleni”—loko Rhuti a ta pfumela ku tekiwa hi Bowasi. Sweswi Rhuti a a ta swi kota ku tswala mudyandzhaka, a n’wi tswalela Nawomi, loyi a a hundzile emalembeni yakwe yo veleka. Va tekanile naswona endzhakunyana loko Rhuti a veleka n’wana, vavasati va le Betlehema va huwelerile va ku: “N’wana u velekeriwe Nawomi.” (Rhuti 4:14, 17) Hakunene Rhuti a a ri “wansati lonene ngopfu,” loyi Yehovha a n’wi katekiseke hi lunghelo ro hlamarisa ra ku va kokwana-xinguwe wa Yesu Kreste.—Rhuti 2:12; 3:11; 4:18-22; Matewu 1:1, 5, 6.
Wu Kombisiwe Hi Swiendlo
13. Bethuwele, Yosefa na Rhuti va wu kombise njhani musa wa vona wa rirhandzu?
13 Xana u swi xiyile leswaku Bethuwele, Yosefa na Rhuti va wu kombise njhani musa wa vona wa rirhandzu? Sweswo a va swi endlanga hi marito ya musa ntsena kambe ni hi swiendlo swo karhi. Bethuwele a nga vulanga ntsena leswaku “Hi loyi Raveka” kambe kahle-kahle u ‘fambise Raveka.’ (Genesa 24:51, 59) Yosefa a nga vulanga ntsena leswaku, “Ndzi ta endla hi ku pfumelelana ni rito ra wena” kambe yena ni vamakwavo va endle xikombelo xa Yakobe “hilaha a va leriseke hakona.” (Genesa 47:30; 50:12, 13) Rhuti a nga vulanga ntsena leswaku “Laha u yaka kona, ndzi ta ya kona” kambe u siye vanhu varikwavo a famba na Nawomi, ku endlela leswaku “havambirhi va ya emahlweni ni ndlela ya vona kukondza va ya fika eBetlehema.” (Rhuti 1:16, 19) Loko va ri eYuda, Rhuti u tlhele a endla “hilaha n’wingi wakwe a n’wi leriseke hakona.” (Rhuti 3:6) Ina, musa wa rirhandzu wa Rhuti, ku fana ni lowu wa van’wana a wu kombisiwa hi swiendlo.
14. (a) Malandza ya Xikwembu ya manguva lawa ma wu kombisa njhani musa wa rirhandzu hi swiendlo? (b) Hi swihi swiendlo swa musa wa rirhandzu leswi endliwaka hi Vakreste va le ndhawini ya ka n’wina?
14 Swa tsakisa ku vona ndlela leyi ha yona malandza ya Xikwembu namuntlha ma yaka emahlweni ma kombisa musa wa rirhandzu hi swiendlo. Hi xikombiso, ehleketa hi lava va chavelelaka vapfumeri-kulobye lava lamaleke, lava karhatekaka kumbe lava nga ni gome. (Swivuriso 12:25) Kumbe anakanya hi Timbhoni ta Yehovha to tala leti landzaka vadyuhari ti va yisa eHolweni ya Mfumo leswaku va ya eminhlanganweni ya vandlha vhiki rin’wana ni rin’wana. Anna, loyi a nga ni malembe ya 82 naswona a nga ni vuvabyi bya mahlangano loko a vulavulela ni van’wana vo tala u ri: “Ku heleketiwa eminhlanganweni hinkwayo i nkateko lowu humaka eka Yehovha. Ndzi n’wi nkhensa hi mbilu ya mina hinkwayo leswi a ndzi nyikeke vamakwerhu lava nga ni rirhandzu.” Xana na wena u endla tano evandlheni ra ka n’wina? (1 Yohane 3:17, 18) Loko u swi endla, tiyiseka leswaku musa wa wena wa rirhandzu wu tlangeriwa swinene.
Wu Kombisiwa Hi Ku Swi Rhandza
15. Hi yihi mfanelo ya musa wa rirhandzu leyi kandziyisiweke hi timhaka tinharhu ta le Bibeleni leti hi ti kambisiseke?
15 Timhaka ta le Bibeleni leti hi ti kambisiseke ti tlhele ti kombisa leswaku musa wa rirhandzu wu kombisiwa hi ku swi rhandza ku nga ri hi ku sindzisiwa. Bethuwele na Raveka va tirhisane ni nandza wa Abrahama hi ku swi rhandza. (Genesa 24:51, 58) Yosefa u kombise musa wa yena wa rirhandzu handle ko hlohloteriwa. (Genesa 50:4, 5) Rhuti “a a phikelela malunghana ni ku famba na [Nawomi].” (Rhuti 1:18) Loko Nawomi a vule leswaku Rhuti a ya eka Bowasi, musa wa rirhandzu wu susumetele Mumowabu loyi ku vula a ku: “Ndzi ta endla hinkwaswo leswi u ndzi byelaka swona.”—Rhuti 3:1-5.
16, 17. I yini leswi ngopfu-ngopfu swi endlaka musa wa rirhandzu wa Bethuwele, Yosefa na Rhuti wu va wa nkoka, naswona i yini lexi va endleke leswaku va kombisa mfanelo leyi?
16 Musa wa rirhandzu lowu kombisiweke hi Bethuwele, hi Yosefa na Rhuti i wa nkoka swinene hikuva Abrahama, Yakobe na Nawomi a va va sindzisanga leswaku va kombisa musa wa rirhandzu. Phela, Bethuwele a swi nga n’wi bohi leswaku a fambisa n’wana wakwe. A ta va a byele nandza wa Abrahama a ku: ‘A ndzi swi lavi ku hambana ni n’wana wa mina wa migingiriko.’ (Genesa 24:18-20) Hilaha ku fanaka, Yosefa a a nga boheki ku endla xikombelo xa tata wakwe, hikuva Yakobe a a ta va a file hi nkarhi wolowo, naswona a a nga ta n’wi sindzisa ku endla ku rhandza ka yena. Nawomi u vule leswaku Rhuti a a ntshunxekile ku sala eMowabu. (Rhuti 1:8) Rhuti na yena a a ntshunxekile ku tekana ni “tintangha ta [yena] ta majaha” ku nga ri mukhalabye Bowasi.
17 Bethuwele, Yosefa na Rhuti va kombise musa wa rirhandzu hi ku swi rhandza; va susumeteleke ku wu kombisa swi suka embilwini. Va vone byi ri vumunhu ku kombisa mfanelo leyi eka lava va nga ni vuxaka na vona, hambi ku ri Hosi Davhida u titwe a boheka ku yi kombisa eka Mefiboxete.
18. (a) Vakulu lava nga Vakreste va ‘risa ntlhambi’ hi langutelo rihi? (b) Nkulu un’wana u yi phofule njhani mintlhaveko ya yena malunghana ni ku pfuna vapfumeri-kulobye?
18 Musa wa rirhandzu wa ha ri mfungho wa vanhu va Xikwembu, ku katsa ni vavanuna lava va risaka ntlhambi wa Xikwembu. (Pisalema 110:3; 1 Vatesalonika 5:12) Vakulu volavo, kumbe valanguteri, va titwa va fanele ku hanya hi ku pfumelelana ni vutihlamuleri lebyi va byarhisiweke byona hikwalaho ka leswi va vekiweke ku va vakulu. (Mintirho 20:28) Hambiswiritano, ntirho wa vona wo risa ni swiendlo swin’wana swa musa wa rirhandzu leswi va swi kombisaka evandlheni va swi endla “ku nga ri hi ku sindzisiwa, kambe hi ku swi rhandza.” (1 Petro 5:2) Vakulu va risa ntlhambi hikuva i vutihlamuleri bya vona naswona va swi tsakela ku wu risa. Va kombisa musa wa rirhandzu eka tinyimpfu ta Kreste hikuva va fanele va endla tano naswona va swi rhandza. (Yohane 21:15-17) Nkulu un’wana la nga Mukreste u ri: “Ndzi rhandza ku endzela vamakwerhu emakaya ya vona kumbe ku va bela riqingho ku kombisa leswaku ndza va tsundzuka. Xihlovo xa mina lexikulu xa ntsako i ku pfuna vamakwerhu, naswona ndza eneriseka!” Hinkwavo vakulu lava khathalaka va pfumelelana ni marito ya yena hi mbilu hinkwayo.
Kombisa Musa Wa Rirhandzu Eka Lava Wu Pfumalaka
19. Hi yihi mhaka ya nkoka ya mayelana ni musa wa rirhandzu leyi kandziyisiwaka hi timhaka ta Bibele leti hi buleke ha tona exihlokweni lexi?
19 Timhaka ta le Bibeleni leti hi buleke ha tona ti tlhela ti kandziyisa mhaka ya nkoka ya leswaku musa wa rirhandzu wu fanele wu kombisiwa eka lava va nga ni xilaveko lexi va nga ta ka va nga xi hetisisi va ri voxe. Leswaku a kota ku kurisa rixaka ra yena, a ku laveka leswaku Bethuwele a tirhisana na Abrahama. Leswaku ntsumbu wa Yakobe wu yisiwa eKanana, a a fanele a pfuniwa hi Yosefa. Leswaku Nawomi a kuma mudyandzhaka, a a fanele a pfuniwa hi Rhuti. Abrahama, Yakobe, kumbe Nawomi a va nga ta swi kota ku humelela loko a va nga pfuniwanga. Hilaha ku fanaka, namuntlha musa wa rirhandzu wu fanele wu kombisiwa ngopfu-ngopfu eka lava wu pfumalaka. (Swivuriso 19:17) Hi fanele hi tekelela kokwa wa hina Yobo, loyi a khathaleke hi “la xanisekaka, la kombelaka ku pfuniwa, ni n’wana la nga riki na tatana ni hinkwavo lava a va nga ri na mupfuni” kun’we ni “loyi a nga ekusuhi ni ku lova.” Nakambe Yobo ‘u tsakise mbilu ya noni’ a tlhela ‘a va mahlo ya la feke mahlo ni milenge ya la khutaka.’—Yobo 29:12-15.
20, 21. I vamani lava hi faneleke hi va kombisa musa wa rirhandzu, naswona i yini lexi un’wana ni un’wana wa hina a faneleke a tiyimisela ku xi endla?
20 Entiyisweni, ku ni ‘lava xanisekaka, lava kombelaka ku pfuniwa’ evandlheni rin’wana ni rin’wana ra Vukreste. Sweswo swi nga ha va swi vangiwa hi xivundza, ku hela matimba, ku titwa va nga pfuni nchumu, ku hetiwa matimba hi van’wana, vuvabyi lebyikulu, kumbe ku feriwa hi loyi va n’wi rhandzaka. Ku nga khathariseki leswaku va dyiwa hi yini, hinkwavo vanhu volavo lava rhandzekaka ku na leswi va swi lavaka leswi va faneleke va pfuniwa eka swona, hi swiendlo swa hina swa musa wa rirhandzu naswona hi ku tirhandzela.—1 Vatesalonika 5:14.
21 Kutani ke, a hi hambeteni hi tekelela Yehovha Xikwembu, “la teleke musa wa rirhandzu.” (Eksoda 34:6; Vaefesa 5:1) Hi nga endla tano hi ku endla swo karhi hi ku tirhandzela, ngopfu-ngopfu eka lava pfumalaka. Kunene hi ta dzunisa Yehovha naswona hi ta kuma ntsako lowukulu loko hi ri karhi hi ‘hanyisana ni van’wana hi musa wa rirhandzu.’—Zakariya 7:9.
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 11 Leswaku u kuma vuxokoxoko bya muxaka wa vukati lebyi, vona Vholumo 1, tluka 370, ya Insight on the Scriptures, leyi humesiweke hi Timbhoni ta Yehovha.
A Wu Ta Hlamula Njhani?
• Xana musa wa rirhandzu wu hambana njhani ni musa wa vumunhu?
• Bethuwele, Yosefa na Rhuti va wu kombise hi tindlela tihi musa wa rirhandzu?
• Hi fanele hi kombisa musa wa rirhandzu hi ri ni langutelo rihi?
• I vamani lava lavaka ku kombisiwa musa wa hina wa rirhandzu?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Bethuwele u wu kombise njhani musa wa rirhandzu?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Rirhandzu ro tshembeka ra Rhuti a ri ri nkateko eka Nawomi
[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]
Musa wa rirhandzu wa vumunhu wu kombisiwa hi ku swi rhandza, wu kombisiwa hi ku endla swiendlo swo karhi, wu tlhela wu kombisiwa eka lava wu pfumalaka