XIVURISO xin’wana xi ri: “Mali hi yona yi khomeke misava.” Xivuriso lexi, xi nga va xi tiyisile. Loko munhu a ri ni mali, u kota ku xava swakudya, swiambalo, ku xava yindlu kumbe ku yi hirha. Mulanguteri un’wana wa swa timali eka phephahungu u tsale leswaku “mali yi endla swilo swo tala etikweni. Loko ko vuriwa leswaku mali a ya ha tirhi, ku nga pfuka hasahasa leyikulu ku nga si hela ni n’hweti.”

I ntiyiso leswaku swi kona leswi mali yi nga kotiki ku swi xava. Arne Garborg mutlhokovetseri wa le Norway u vule leswaku loko u ri ni mali “u nga xava swakudya, kambe ku navela ku swi dya a wu nge ku xavi; u nga xava murhi, ku nga ri rihanyo; mubedo wa kahle, ku nga ri vurhongo; vutivi, ku nga ri vutlhari; swo tisasekisa, ku nga ri ku saseka; ku dzunisiwa, ku nga ri vunghana; ku tiphina, ku nga ri ntsako; ku tiviwa; ku nga ri vanghana va ntiyiso; malandza, ku nga ri ku tshembeka.”

Munhu loyi a ringaniselaka eka mali, u yi teka ku ri nchumu lowu nga n’wi pfunaka leswaku a fikelela tipakani ta yena ku nga ri ku yi hanyela. Bibele ya hi lemukisa leswaku ku “rhandza mali i rimitsu ra mixaka hinkwayo ya swilo swo biha, naswona hi ku lwela ku fikelela rirhandzu leri, van’wana va . . . titlhave hinkwako-nkwako hi switlhavi swo tala.”—1 Timotiya 6:10.

Xiya leswaku mali a yi bihanga kambe ku yi rhandza hi kona ku nga ni khombo. Hakunene ku rhandza mali ku nga holovisa vanghana ni mindyangu. Xiya swikombiso leswi landzelaka.

 Daniel: * “Munghana wa mina Thomas a ndzi n’wi teka a ri munhu wa kahle la tshembekeke. A ndzi nga si tshama ndzi holova na yena ku fikela loko ndzi n’wi xavisele movha wa mina. A ndzi nga swi tivi leswaku ku ni laha movha wu nga onhaka kona. U wu xavile ivi endzhaku ka tin’hweti tinharhu wu onhaka. Thomas u hlundzuke ngopfu, a anakanya leswaku ndzi n’wi xavisele xikorokoro hi vomu naswona u sindzise leswaku ndzi n’wi tlherisela mali yakwe. Sweswo swi ndzi hete matimba. Loko ndzi ringeta ku vulavula na yena, u sungule ku holova. U ndzi cincerile, a a nga ha ri Thomas loyi ndzi n’wi tivaka.”

Esin: “Nesrim hi yena makwenu wa mina a ri yexe. A hi twana swinene naswona a ndzi nga ehleketi leswaku siku rin’wana mali yi nga hi holovisa. Kambe sweswo swi endlekile. Loko vatswari va hina va fa, va hi siyele ndzhaka yitsongo naswona va vule leswaku hi avelana mali leyi ringanaka. Serena a nga pfumelelananga na swona sweswo, yena u lave ku kuma mali yo tala. Leswi ndzi nga pfumelangiki, u hlundzuke swinene a tlhela a ndzi xungeta. Ni sweswi wa ha ndzi hlundzukerile.”

Ku nga ringaniseli loko swi ta emalini swi nga endla leswaku vanhu va solasola van’wana. Hi xikombiso, munhu loyi a nga xigwili a nga ehleketa leswaku lava nga swisiwana va loloha ku tirha hi matimba leswaku va ta antswisa vutomi bya vona. Kumbe loyi a nga xisiwana a nga ehleketa leswaku lava nga ni swa vona va rhandza swilo kumbe va ni makwanga. Leanne la nga ni malembe ya 17, loyi a kuleleke endyangwini lowu va dyaka va siya, na yena i un’wana wa lava a va tshamela ku solasoriwa. U ri:

“A ndzi tiviwa ndzi ri nhwanyana loyi tata wakwe a nga ni mali yo tala. Hakanyingi vanhu a va ku: ‘Loko u lava swo karhi kombela Papa’ kumbe va ku, ‘A hi hinkwerhu hi nga swigwili naswona hi nga kotaka ku xava timovha ta manyunyu ku fana ni ndyangu wa ka n’wina.’ Ndzi hetelele ndzi kombela vanghana va mina leswaku va tshika ku vula swilo leswi naswona ndzi va hlamusele ndlela leyi ndzi titwaka ha yona hi swona. A ndzi nga lavi ku tiviwa tanihi munhu loyi a nga ni mali, kambe tanihi munhu loyi a endlelaka vanhu swilo leswinene.”

Bibele a yi yi soli mali kumbe ku sola lava nga na yona, hambi ku ri lava nga ni yo tala. Nchumu wa nkoka a hi mali leyi munhu a nga na yona kambe i ndlela leyi a yi tekaka ha yona ni ndlela leyi a yi kumaka ha yona. Loko Bibele yi vulavula hi mali, yi vulavula hi ku ringanisela naswona ndzayo ya kona ya ha tirha ninamuntlha hilaha a swi ri hakona loko yi tsariwa. Xiya swikombiso swin’wana.

BIBELE YI RI: “U nga tirhi hi matimba leswaku u kuma rifuwo.”—Swivuriso 23:4.

Hi ku ya hi buku leyi nge, The Narcissism Epidemic, vanhu lava hlongorisaka rifuwo va le khombyeni ra ku “khomiwa hi ntshikilelo wa mianakanyo; nakambe va ni swiphiqo swa rihanyo swo tanihi ku vava ka minkolo, nhlana ni ku pandza ka nhloko naswona va tala ku nwa byala ku tlula mpimo ni ku tirhisa swidzidziharisi. Swi tikomba onge loko vanhu va tikarhatela ku humelela evuton’wini, swi va vangela maxangu.”

 BIBELE YI RI: “Mukhuva wa n’wina wa vutomi a wu pfumale rirhandzu ra mali, mi ri karhi mi eneriseka hi swilo leswi nga kona.”—Vaheveru 13:5.

Munhu loyi a enerisekaka a swi vuli leswaku a nga vi na xiphiqo xa swa timali; kambe wa swi tiva leswi nga swa nkoka evuton’wini naswona a nga tivangeli mintshikilelo hikwalaho ka mali. Hi xikombiso, munhu loyi a enerisekaka a nge hundzeleti swilo loko a lahlekeriwe hi ntirho. Kambe, u ta tikarhatela ku va ni langutelo leri muapostola Pawulo a ri na rona, loko a te: “Kunene ndza swi tiva ku kayivela swilo, kunene ndza swi tiva ku va ni swo tala. Eka hinkwaswo ni le ka swiyimo hinkwaswo ndzi dyondze xihundla xa ku xurha ni ku va ni ndlala, ku va ni swo tala ni ku pfumala.”—Vafilipiya 4:12.

BIBELE YI RI: “Loyi a tshembaka rifuwo rakwe—u ta wa.”—Swivuriso 11:28.

Valavisisi va kume leswaku hi ntolovelo xiphiqo xa timali hi xona xi vangaka leswaku vanhu va dlaya vukati. Nakambe swiphiqo swa timali swi vanga leswaku vanhu va tidlaya. Eka van’wana mali i ya nkoka ku tlula vukati bya vona hambi ku ri vutomi! Kambe lava ringaniselaka, a va veki ntshembo wa vona eka mali. Kambe va xiya vutlhari bya marito ya Yesu lama nge: “Hambiloko munhu a ri ni swo tala, vutomi byakwe a byi humi eka swilo leswi a nga na swona.”—Luka 12:15.

Ku tikambela swi ta ku pfuna leswaku u ringanisela loko swi ta emhakeni ya mali. Hi xikombiso, tivutise swivutiso leswi landzelaka:

• Xana ndlela leyi mali ndzi yi tekaka ha yona yi ndzi vangela mavabyi hambi ku ri swiphiqo endyangwini wa mina?

• Xana ndzi wongiwa hi marhengu yo kuma mali hi xihatla?

• Xana swa ndzi tikela ku pfuna van’wana hi mali ya mina?

• Xana ndzi rhandza ku endla vunghana ni vanhu lava tshamelaka ku vulavula hi mali kumbe swilo leswi va nga na swona?

• Xana ndzi tikuma ndzi hemba kumbe ndzi nga tshembeki leswaku ndzi kuma mali?

• Xana mali yi ndzi endla ndzi titwa ndzi ri wa nkoka?

• Xana ndzi tshamela ku anakanya hi mali?

  Vana la hananaka

Loko nhlamulo ya wena ku ri ina eka xin’wana xa swivutiso leswi, tikarhate leswaku u tshika ku tshamela ku ehleketa hi ku va ni rifuwo ni swilo leswi nga ta ku peta endzingweni. Papalata vanghana lava tshamelaka ku vulavula hi mali. Kambe tihlanganise ni vanhu lava lavaka ku va ni mahanyelo lamanene ku nga ri ku hlongorisa ku va ni rifuwo.

U nga pfumeleli leswaku mbilu ya wena yi wela eka ntlhamu wa ku rhandza mali. Kambe, vana la ringaniselaka eka mali naswona yi nga vi nchumu wa nkoka evuton’wini bya wena ku tlula vanghana, ndyangu ni rihanyo ra wena. Loko u endla tano, u ta va u kombisa leswaku wa ringanisela loko swi ta emhakeni ya mali.