VANHU va tala ku vula leswaku Nicaragua i tiko ra mativa ni tivholkeno. Tiko leri ri ni tiva lerikulu swinene eCentral America leri vuriwaka Tiva ra Nicaragua. Vanhu va kwalaho va ri vitana Cocibolca, leswi vulaka “Lwandle ro Tsokombela.” Ri ni swihlala swo tala naswona hi rona ntsena leri nga ni mati yo tenga lama nga ni tinhlampfi ta le lwandle to kota nyankwave, xipfondzo ni tarpon.

Nakambe eNicaragua ku ni xin’wana xa swifundzha leswi nga ekule swinene swa le Central America ku nga Ribuwa ra Mosquito. Xifundzha lexi xi aname tikhilomitara ta 65 naswona xi fika ni le ribuweni ra le vuxeni ku ya fika eHonduras. Mamiskito (ku nga matsalelo man’wana ya Mosquito) i rin’wana ra tinxaka ta vanhu lava tshamaka eNicaragua lava matimu ma kombisaka leswaku i khale va tshama kwalaho ku nga si fika vanhu lava humaka eYuropa hi va 1500.

Mamiskito i vanhu lava hanyisanaka naswona va ni mikhuva leyi nga tolovelekangiki. Hi xikombiso, Ximiskito a xi na wona marito yo thopa yo fana na, “Nkulukumba.” Etindhawini ta le makaya, loko vana va vitana munhu lonkulu va ri i “Malume” kumbe “Hahani” hambiloko a nga ri xaka  ra vona. Mukhuva wa khale wa Mamiskito, i ku va wansati a pfuxela vanghana kmbe maxaka yakwe hi ku khumbanisa rhama rakwe eka ra un’wana. Loko va ri karhi va pfuxelana, wansati loyi ku nga yena a nga sungula a pfuxela u koka moya hi tinhompfu.