Herodotus u tsale matimu ya leswi a swi vanga tinyimpi leti a ti lwiwa hi Magriki, ngopfungopfu leswi vangeke leswaku Vaperesiya va hlasela Magriki hi 490 na 480 B.C.E., loko a ha ri mufana. A a nga tsali ntsena leswi a swi vanga tinyimpi ta Vaperesiya, kambe a a tlhela a tsala ni vuxokoxoko hinkwabyo bya tiko rin’wana ni rin’wana leri a ri hlaseriwa hi Vaperesiya.

Herodotus a a ri ni vuswikoti bya ku hlamusela mhaka. A a tsala vuxokoxoko hinkwabyo lebyi a a ehleketa leswaku bya laveka leswaku mhaka ya yena yi ta twisiseka. Herodotus u endle ntirho lowunene hikuva a ku nga ri na matimu ya tiko lama tsariweke lawa ntirho wa yena a wu ta sekeriwa eka wona, leswi a swi vangiwa hileswi matimu yo tano a ma kala.

Hi minkarhi yoleyo a va nga talanga lava a va tsala matimu, vanhu a va tsala ntsena loko va tibuma hi mintirho ya vona emaribyeni ya xitsundzuxo. Herodotus a a tsala leswi a a swi vona, a tlhela a vutisa vanhu va khale lava tivoneleke hi ya vona. A a fambafamba tindhawu to tala leswaku a ta kuma rungula ra yena. U kulele eHalicarnassus leyi a yi lawuriwa hi Greece (laha sweswi ku nga Bodrum, edzongeni wa Turkey) naswona u endzele tindhawu to tala ta le Greece.

 U ye n’walungwini wa Lwandle ra Ntima ni le Scythia, laha sweswi ku nga Ukraine ni le dzongeni wa Palestine ni le Egypt. Loko a ya evuxeni, swi ti komba onge u fike ni le Babilona naswona u hetelele a fika ni le vupeladyambu bya tiko leri a ri lawuriwa hi Magriki laha sweswi ku nga le dzongeni wa Italy. Hinkwako laha a a ya kona, a a langutisisa, a vutisisa ni ku hlengeleta rungula eka vanhu lava a a va teka va tshembeka.

Rungula ra Herodotus a ri pakanisa ku fikela kwihi? Rungula leri a ri tsaleke hi swilo leswi a swi voneke eka matiko lawa a ma endzeleke, swi tekiwa swi ri leswi pakanisaka. Mikhuva leyi a yi hlamuseleke leyi a yi nga tiviwi eGreece yo fana ni leyi tirhisiwaka eswilahlweni swa le vuhosini bya vanhu va le Scythia kumbe ku omisiwa ka mintsumbu ya vanhu va le Egypt, swi fambisana ni leswi vayimburi va swi kumeke. Ku vuriwa leswaku rungula leri a ri tsaleke leri a ri hlamusela leswi a swi endleka aEgypt, “ra antswa swinene ku tlula leri tsariweke hi vanhu va le Egypt.”

Kambe, hakanyingi, Herodotus a a boheka ku titshega hi rungula leri a a nga tiyiseki ha rona. Ku engetela kwalaho, vanhu va le minkarhini ya yena a va tshemba leswaku swikwembu swa vona swa nghenelela eka vutomi bya vanhu. Hikokwalaho, a hi hinkwaswo leswi a swi tsaleke leswi fambisanaka ni matsalelo ya manguva lawa ya matimu. Hambiswiritano, Herodotus u ringete ku hambanisa ntiyiso eka mintsheketo. Hi vutlhari u vule leswaku a a nga swi tshembi swin’wana swa leswi a a byeriwa swona. A a tsala mhaka endzhaku ka loko a yi kambisise hi vukheta.

Swi ti komba onge buku leyi nge The Histories yi vulavula hi ntirho lowu a a tinyiketele eka wona. Hambileswi a ku nga ri na xihlovo lexi tshembekaka laha a a kuma rungula ra yena kona, ntirho lowu a wu endleke a wu ri wunene ngopfu.